Των: Δρ. Νίνα Μαρκουτσάκη και Δρ. Μιχαήλ Σπ Κούρκουλος MSc*
Ο καρκίνος παχέος εντέρου αποτελεί την τρίτη συχνότερη διάγνωση καρκίνου στην Ευρώπη, και τη δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο. Η συνολική πενταετής επιβίωση μετά από μια τέτοια διάγνωση είναι στο 60%, με τεράστιες διαφορές ανάλογα με το στάδιο της νόσου. Εφόσον ο καρκίνος διαγνωσθεί σε πρώιμα στάδια η πλήρης θεραπεία υπολογίζεται στο 90-100%, ενώ σε πολύ προχωρημένα στάδια η πρόγνωση είναι τραγική, με πενταετή επιβίωση που μπορεί να πέσει στο 5%.
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι μια πολύ καλά μελετημένη νόσος. Είναι γνωστοί τόσο οι παράγοντες κινδύνου, όσο και η εξέλιξη, από έναν μικρό καλοήθη πολύποδα σε μια νόσο που είναι απειλητική για τη ζωή. Είναι λοιπόν προφανές πόσο σημαντικό, όσο και εφικτό είναι να μειώσουμε την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου, ή να φροντίσουμε ώστε να ανακαλυφθεί όσο το δυνατόν νωρίτερα.
1. Πως αναπτύσσεται ο καρκίνος του παχέος εντέρου; Ο καρκίνος αναπτύσσεται λόγω συσσώρευσης μεταλλάξεων στα κύτταρα του παχέος εντέρου. Το πρώτο στάδιο είναι η ανάπτυξη ενός μικρού πολύποδα, ο οποίος μπορεί ν αυξάνεται σε μέγεθος. Δεν οδηγούν όλοι οι πολύποδες σε ανάπτυξη καρκίνου. Όμως όλες οι περιπτώσεις καρκίνου αναπτύσσονται σε έδαφος πολύποδα. Το 95% των περιπτώσεων καρκίνου παχέος εντέρου εμφανίζονται χωρίς να υπάρχει προδιάθεση. Στο 5% προϋπάρχει, είτε φλεγμονώδης νόσος, (Ελκώδης Κολίτιδα ή Νόσος Crohn), ή κληρονομούμενο σύνδρομο (Οικογενής Πολυποδίαση, Κληρονομούμενος Μη Πολυποδιασικός Κολο-ορθικός Καρκίνος). Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου παχέος εντέρου είναι η χρόνια κατανάλωση κόκκινου ή επεξεργασμένου κρέατος, η έλλειψη φυτικών ινών στη δίαιτα, η έλλειψη άσκησης, το αλκοόλ και το κάπνισμα.
2. Ποια είναι τα συμπτώματα που πρέπει να με ανησυχούν; Τα συμπτώματα εξαρτώνται από το σημείο στο οποίο αναπτύσσεται ο καρκίνος. Οι αλλαγές της καθημερινής λειτουργίας του εντέρου, όπως δυσκοιλιότητα, διάρροια ή εναλλαγή ανάμεσα στα δυο, μπορεί να υποκρύπτουν προοδευτική στένωση του εντέρου από μάζα. Το ίδιο ισχύει όταν υπάρχει κοιλιακός πόνος, διάταση της κοιλιάς, συνεχής αίσθηση προς αφόδευση, ή αίσθημα ατελούς κένωσης του εντέρου. Η παρουσία αίματος στα κόπρανα ή στη λεκάνη της τουαλέτας είναι πολύ ύποπτο σύμπτωμα που πρέπει να μας οδηγεί άμεσα στο γιατρό. Η εμφάνιση αναιμίας με αδυναμία και εύκολη κόπωση, στις μεγαλύτερες ηλικίες οφείλεται σε καρκίνο του παχέος εντέρου μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Η απώλεια βάρους και η ανορεξία μπορεί να υποδεικνύουν προχωρημένη νόσο.
3. Πού πρέπει ν απευθυνθώ αν έχω ύποπτα συμπτώματα και τι εξετάσεις θα χρειαστώ; Αν υπάρχουν ύποπτα συμπτώματα, πρέπει ν απευθυνόμαστε άμεσα σε Παθολόγο ή κατευθείαν σε Γαστρεντερολόγο. Η κλινική εξέταση από έμπειρο γαστρεντερολόγο είναι αναντικατάστατη. Συνήθως το επόμενο βήμα είναι η ενδοσκοπική εξέταση του εντέρου. Η σιγμοειδοσκόπηση εξετάζει τα τελευταία 50 εκατοστά του παχέος εντέρου, είναι εύκολη και σχετικά ανώδυνη, χρειάζεται πολύ απλή προετοιμασία του εντέρου με κλύσμα, και συνήθως είναι το πρώτο βήμα για τη διερεύνηση αιμορραγίας και διαταραχών κενώσεων. Η κολονοσκόπηση εξετάζει ολόκληρο το παχύ έντερο, και είναι η εξέταση εκλογής εφόσον υπάρχει αναιμία ή 'συστηματικά' συμπτώματα. Χρειάζεται πλήρη καθαρισμό εντέρου με φάρμακα που προκαλούν διάρροια, και μπορεί να είναι ενοχλητική, για αυτό γίνεται με ενδοφλέβια αναλγησία και καταστολή. Η αξονική κολονογραφία είναι πιο ανώδυνη εναλλακτική, γίνεται με αξονική τομογραφία με ειδική προετοιμασία, αλλά έχει το μειονέκτημα ότι δεν ανακαλύπτει μικρούς πολύποδες, και εφόσον υπάρχει παθολογία θα χρειαστεί έτσι κι αλλιώς κολονοσκόπηση. Αν με τις παραπάνω εξετάσεις ανακαλυφθεί η ύπαρξη καρκίνου, ο έλεγχος ολοκληρώνεται με βιοψία, αξονική τομογραφία κοιλιάς και θώρακα για αποκλεισμό μεταστάσεων, και, εφόσον πρόκειται για καρκίνο ορθού, Μαγνητική Τομογραφία Πυέλου. Το PET δεν είναι εξέταση ρουτίνας, αλλά μπορεί να είναι απαραίτητο σε μεμονωμένες περιπτώσεις.
4. Αν διαγνωσθώ με καρκίνο παχέος εντέρου, τι αγωγή να περιμένω; Η αντιμετώπιση εξαρτάται από το στάδιο της νόσου, και είναι πιο απλή και επιτυχής όσο νωρίτερα ανακαλυφθεί. Στα πολύ αρχικά στάδια, μπορεί να είναι αρκετή η αφαίρεση ενός μικρού καρκινικού πολύποδα κατά την κολονοσκόπηση. Η απόφαση πρέπει να λαμβάνεται από έμπειρο Γαστρεντερολόγο. Μια μάζα η οποία είναι περιορισμένη τοπικά, μπορεί ν αντιμετωπιστεί με χειρουργείο με 90-100% ποσοστό ίασης, συχνά χωρίς να χρειάζεται χημειοθεραπεία. Εφόσον ο καρκίνος είναι σχετικά τοπικά εκτεταμένος, ή αν έχει επεκταθεί σε κοντινούς λεμφαδένες, είναι απαραίτητη η χημειοθεραπεία μετά από χειρουργείο και η πενταετής επιβίωση πέφτει σε 70% ως 40% αντίστοιχα, ενώ σε πολύ προχωρημένες περιπτώσεις η επιβίωση είναι πτωχή.
5. Τι να περιμένω από ένα προγραμματισμένο χειρουργείο; Μπορεί να χρειαστεί κολοστομία; Μια επέμβαση για καρκίνο παχέος εντέρου περιλαμβάνει αφαίρεση μεγάλου τμήματος του εντέρου που περιέχει τη βλάβη, μαζί με τα αγγεία και τους λεμφαδένες της περιοχής, ώστε να μειωθεί η πιθανότητα υποτροπής. Συνήθως το έντερο επανασυνδέεται ώστε να αποκατασταθεί η λειτουργεία του. Σε περιπτώσεις καρκίνου του ορθού, μπορεί να είναι απαραίτητη η δημιουργία κολοστομίας, είτε μόνιμα ή προσωρινά. Αυτό μπορεί να γίνει είτε για καλύτερο ογκολογικό καθαρισμό, ή για αποφυγή επιπλοκών από την ένωση του εντέρου. Η επέμβαση μπορεί να γίνει λαπαροσκοπικά, ή με την κλασσική ανοικτή μέθοδο, ανάλογα με την εμπειρία και τις προτιμήσεις του χειρουργού. Το μέγεθος της εξωτερικής ουλής, δεν πρέπει να ξεγελά, καθώς πρόκειται ούτως ή άλλως για μεγάλες επεμβάσεις με πραγματική πιθανότητα επιπλοκών.
6. Υπάρχουν άλλες επιλογές εκτός από το χειρουργείο; Η μόνη πιθανότητα πλήρους θεραπείας είναι, εφόσον η νόσος δεν είναι υπερβολικά εκτεταμένη, το χειρουργείο με θεραπευτικό σκοπό, με ή χωρίς χημειοθεραπεία. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες αυτό δεν είναι εφικτό ή ενδεδειγμένο. Υπερήλικες ή πάσχοντες με καρδιολογικές ή αναπνευστικές παθήσεις, μπορεί να μην έχουν τις εφεδρείες για ν αντέξουν γενική αναισθησία και θεραπευτικό χειρουργείο. Σε εκτεταμένη νόσο, η θεραπεία μπορεί να είναι μόνο παρηγορητική με αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, χωρίς ν αφαιρεθεί ο όγκος. Σε τέτοιες περιπτώσεις έχουν εφαρμογή τα μεταλλικά stent που τοποθετούνται από γαστρεντερολόγο ώστε να προληφθεί η απόφραξη.
7. Θα χρειαστώ οπωσδήποτε χημειοθεραπεία και ακτινοβολία; Η απόφαση για επιπλέον θεραπεία μετά από χειρουργείο, λαμβάνεται από την ογκολογική ομάδα, έχοντας υπόψη τα ευρήματα των εξετάσεων πριν το χειρουργείο, και το αποτέλεσμα της βιοψίας μετά την αφαίρεση του όγκου. Σε πολύ πρώιμα στάδια μπορεί να μην είναι απαραίτητη η χημειοθεραπεία, ενώ σε πολύ προχωρημένα στάδια, μπορεί να έχει ένδειξη μόνο μια ήπιας μορφής παρηγορητική θεραπεία. Ακτινοβολία δίνεται μόνο σε περιπτώσεις καρκίνου του ορθού εφόσον η νόσος είναι τοπικά εκτεταμένη.
8. Ακούγονται λίγο τρομακτικά όλα αυτά. Πως μπορώ να μειώσω την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου παχέως εντέρου; Το κλειδί είναι η επιστροφή στον παραδοσιακό ελληνικό τρόπο ζωής. Μεσογειακή δίαιτα, πλούσια σε φυτικές ίνες, γαλακτοκομικά και αντιοξειδωτικούς παράγοντες. Ισορροπημένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος. Διακοπή καπνίσματος, και αλλαγή τρόπου ζωής με περισσότερη άσκηση και απώλεια βάρους.
9. Ανήκω σε ομάδα υψηλού κινδύνου (οικογενειακό ιστορικό, φλεγμονώδης νόσος εντέρου). Τι παρακολούθηση χρειάζομαι; Η απόφαση λαμβάνεται από γαστρεντερολόγο και εξατομικεύεται ανάλογα με την πάθηση, την ηλικία κτλ. Η πιο αξιόπιστη μέθοδος παρακολούθησης είναι η κολονοσκόπηση, και πρέπει να ξεκινάει όχι αργότερα από την ηλικία των 40, και να επαναλαμβάνεται ανά 5-10 χρόνια.
10. Δεν έχω οικογενειακό ιστορικό ή φλεγμονώδη νόσο, αλλά φροντίζω την υγεία μου και θέλω, αν συμβεί κάτι, να το προλάβω όσο νωρίτερα γίνεται. Η επίσκεψη σε γαστρεντερολόγο θα λύσει όλες τις απορίες. Τα περισσότερα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου συστήνουν εξετάσεις για ανεύρεση αίματος στα κόπρανα ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Η χρήση τους περιορίζεται στην ανεύρεση καρκίνου, όχι πολυπόδων, και δεν είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες (ως 70%). Η ιδανική εξέταση για την ανεύρεση και αφαίρεση καλοήθων πολυπόδων, πολύ πριν προλάβουν να μετατραπούν σε καρκινικούς πολύποδες, είναι η κολονοσκόπηση, η οποία καλό είναι να ξεκινάει στην ηλικία των 50 ετών τουλάχιστον, ανάλογα με τις οδηγίες του γαστρεντερολόγου.
*Δρ Νίνα Μαρκουτσάκη Γαστρεντερολόγος-Ηπατολόγος, Εξειδίκευση Ογκολογίας Πεπτικού Diplome Inter Universitaire (DIU) de Cancerologie Digestive – Ile-de- France
*Δρ Μιχαήλ Σπ Κούρκουλος MSc FRCS Χειρουργός Γαστρεντερικού- Λαπαροσκόπος Χειρουργός MSC Ελάχιστα Επεμβατική και Ρομποτική Χειρουργική Fellow of the Royal College of Surgeons of England
