Όσοι έχουν περάσει το κατώφλι της Εθνικής μας Πινακοθήκης τον έχουν «κρατήσει» στα χέρια τους. Ο ζωγράφος Ιάκωβος Ρίζος, παρότι πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι, ευνοήθηκε από το κορυφαίο ίδρυμα του τόπου, καθώς η «Αθηναϊκή Βραδιά», αλλιώς «Στην ταράτσα» (έργο του 1897), έγινε εισιτήριο στον κόσμο της εγχώριας τέχνης για χιλιάδες φιλότεχνους, Έλληνες και ξένους. Έργα του Ρίζου δεν συναντούμε συχνά σε δημοπρασίες, γι’ αυτό και μια πρόσφατη πώληση στο Παρίσι τράβηξε την προσοχή μου.
Ιάκωβος Ρίζος, «Στην ταράτσα» (1897)
Σε κατάλογο με έργα «Ιμπρεσιονιστικής και μοντέρνας τέχνης» του οίκου Ader προσφέρθηκε ο «Ύπνος» με την υπογραφή του ζωγράφου (RIZO). Ο πίνακας, λάδι σε καμβά και σε διάσταση 41x33 εκ., δεν φέρει χρονολογία. Ο συγκεκριμένος οίκος είναι ένας από τους ιστορικότερους και πιο σημαντικούς της Γαλλίας και στις δημοπρασίες του φιγουράρουν συχνά έργα των μεγαλύτερων ζωγράφων από σημαντικές συλλογές. Με τις απαρχές της ιστορίας του στο μακρινό 1691, συνεχίζει να πραγματοποιεί πωλήσεις που συγκεντρώνουν το διεθνές ενδιαφέρον, σημειώνοντας πολλές φορές τιμές πώλησης-ρεκόρ σε παγκόσμιο επίπεδο. Στη δημοπρασία που πραγματοποίησε την Παρασκευή 31 Μαΐου, άλλαξαν χέρια ζωγραφικά έργα μεγάλων δασκάλων, του Ρενουάρ, του Βλαμένκ, του Ντορέ κ.α.
Ο Ιάκωβος Ρίζος (1849-1926) έζησε στην καρδιά της μπελ επόκ. Καλλιέργησε σχέσεις με γνωστούς ζωγράφους της εποχής του και συμμετείχε σε διάφορα Σαλόνια αλλά και στις Παγκόσμιες εκθέσεις του Παρισιού (1878, 1900), ενώ δεν ήταν άγνωστος στην καλλιτεχνική μας σκηνή, δίνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο σε καλλίγραμμες και κομψές γυναικείες σιλουέτες όπως οι δύο Αθηναίες. Σε αντίθεση, όμως, με τον σύγχρονό του Θεόδωρο Ράλλη, τα γυναικεία πορτρέτα του δεν έχουν τον ίδιο αισθησιασμό.
Η πρώτη εντύπωση που δίνει η γυμνή κοπέλα είναι ιδέα της venustas, της αφροδίσιας εκείνης ομορφιάς της ζωής που ρέει μέσα στις φλέβες. Πιστεύω, όμως, πως το πιο βαθύ διακύβευμα στο πορτρέτο του Ρίζου είναι η venustas του θανάτου. Το να ισχυρίζεσαι ότι το ροδαλό σώμα μιας νεαρής στα χρόνια γυναίκας συνδέεται με την ενόρμηση του θανάτου – και μάλιστα μια εποχή κατά την οποία ο Φρόυντ δεν είχε κάνει γνωστές τις θεωρίες του στην Ευρώπη – ίσως, ακούγεται σκανδαλώδες. Ασφαλώς το βλέμμα μας είναι μετα-φροϋδικό. Όμως, πολλά από τα έργα του Ρίζου, δεν στερούνται συμβολισμού. Εκτός από κομψές κυρίες της μπελ επόκ (στο πιάνο ή απολαμβάνοντας ένα βιβλίο), άλλα γυναικεία γυμνά του αποδίδουν νύμφες, γυναίκες που δεν μαγνητίζουν φιλήδονα το βλέμμα του θεατή, αλλά ανυψώνουν συμβολικά την ομορφιά ως ιδανικό.
Έργο του Ιάκωβου Ρίζου (Τμήμα του έργου στην κεντρικλη φωτ.)
Δεν γνωρίζουμε αν το συγκεκριμένο μοντέλο είχε σχέσεις με τον ζωγράφο ή πρόκειται για παραγγελία συλλέκτη. Αν παρατηρήσετε προσεκτικά τη στάση των χεριών ουσιαστικά κρέμονται κι όλη η στάση που γράφει η γυναικεία σιλουέτα είναι μάλλον άβολη. Το μαύρο - άσπρο του έργου διαπερνά σαν φτερό το κόκκινο μαξιλάρι που τονίζει ακόμη περισσότερο τη λευκότητα του γυμνού σώματος και το ροδαλό του προσώπου. Μια θάλασσα πηχτού μαύρου χρώματος απλώνεται στην ποδιά της κοπέλας, η οποία, εκτός από τις πτυχώσεις που έντεχνα προκαλεί το ελαφρύ ανασήκωμα του δεξιού ποδιού, στην άκρη της αφρίζει.
Αξίζει να προσέξει κανείς την ελευθερία με την οποία ο Ρίζος αποδίδει το λευκό σεντόνι, περασμένο αριστοτεχνικά στο χέρι και το σώμα καλύπτοντας το εφήβαιο. Πρόκειται για ζωγραφική που δεν «προσκαλεί» τον θεατή στο κρεβάτι. Είναι ένας ύπνος βαθύς, που θα μπορούσε να συμβολίζει τον δίδυμο αδελφό του, χωρίς να τον κατονομάζει.
Ο Ρίζος πέθανε στο Παρίσι το 1926 και δεν ρίσκαρε ποτέ το επικίνδυνο πέρασμα στην όχθη του μοντερνισμού. Παρά τις σχέσεις ζωής με ιμπρεσιονιστές δημιουργούς – ας σκεφτούμε μόνο όσα από πρώτο χέρι έβλεπε μέσα στα παρισινά ατελιέ και στα σαλόνια – προτίμησε τα ασφαλή νερά της ακαδημαϊκής ζωγραφικής μένοντας ως το τέλος πιστός στον δάσκαλο του Καμπανέλ. Ωστόσο, ο «Ύπνος» του δεν βγήκε τυχαία στον κατάλογο του γαλλικού οίκου. Φανερώνει μια τόλμη, όχι ερωτικού περιεχομένου, αλλά ενός έργου εσωτερικού που θα μπορούσε να γίνει το δικό του «εισιτήριο» στην τέχνη του υψηλού.
Ιάκωβος Ρίζος, «Νύμφη». Από παλαιότερη δημοπρασία του Βέργου με τιμή πώλησης π. 13.000 ευρώ
Για την ιστορία να πούμε ότι το έργο είχε αρχική τιμή τα 5.000 ευρώ και βρήκε αγοραστή στα 5.500 ευρώ, ποσό εξαιρετικά χαμηλό κρίνοντας από παλαιότερες δημοπρασίες.
