Μετά το ντεμπούτο της στο μουσείο Μπενάκη, η αφιερωματική έκθεση στη ζωή και το έργο του Βρετανού καλλιτέχνη Τζον Κράξτον (1922-2009), ταξιδεύει στα Χανιά. Πρόκειται για «επιστροφή» που συνιστά αντίδωρο στο γεμάτο φως έργο του δημιουργού. Το καλοκαίρι του 1960 ο Κράξτον μετακόμισε σε ένα ερειπωμένο σπίτι στο λιμάνι της Κρήτης. Το εργαστήριό του βρισκόταν στον τελευταίο όροφο και γοητεύτηκε από το ότι κάτω από τα πόδια του ξεδιπλώνονταν σελίδες της Ιστορίας - οθωμανική, βενετσιάνικη, βυζαντινή, αρχαία ελληνική, μινωική. Αυτό το αίσθημα θέλησε να αποτυπώσει και στα έργα του.
Εξαιρετικός πορτρετίστας και τοπιογράφος, αλλά και κοσμοπολίτης νομάς, μπορούσε τη μία στιγμή να συναναστρέφεται με τους διάσημους φίλους του - ανάμεσα τους συγκαταλέγονται ο συγγραφέας Πάτρικ Λη Φέρμορ (του οποίου σχεδίαζε τα εξώφυλλα στα βιβλία) και ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης, για το σπίτι του οποίου φιλοτέχνησε τα φωτιστικά με τη μορφή γοργόνας (αντίγραφα τους φιλοξενούνται στην έκθεση). Την ίδια άνεση είχε και με ταπεινούς ψαράδες, ναυτικούς και βοσκούς με τους οποίους συνομιλούσε και αποτύπωνε στα έργα του θέλοντας να συλλάβει όσο βαθύτερα μπορούσε το πνεύμα της Ελλάδας.
Απολάμβανε την επιβίωση του μυθικού στοιχείου στην καθημερινότητα της ελληνικής επαρχίας, η οποία έμοιαζε απαράλλαχτη από τα χρόνια του Ομήρου. Ήταν δε τόσο μεγάλη η αγάπη του για την Ελλάδα που συνήθιζε να λέει: «Στο Λονδίνο νιώθω μετανάστης!» (από «Τα παιδιά του Πόρου» του Γ. Σουλιώτη). Αυτό μεταφέρθηκε στο έργο του, που είναι γεμάτο από βουκολικά τοπία, κατσίκια, γάτες, πορτρέτα ναυτών και βοσκών. Πολλοί από τους συγχρόνους του ονόμασαν την τέχνη του «νέο – Ρομαντισμό», ο ίδιος όμως απέρριπτε την ταμπέλα, προτιμώντας να αποκαλείται ζωγράφος «Arcadian».
Ταξίδεψε πολύ σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια και τη δεκαετία του 1950 πέρασε μεγάλα διαστήματα στην Ύδρα, στο αρχοντικό του Έλληνα φίλου του ζωγράφου Νίκου Χατζηκυριάκου - Γκίκα. Την Κρήτη, ωστόσο, τη λάτρεψε από την πρώτη στιγμή που πάτησε το χώμα της, το 1947. Και με τα σχέδια που έφτιαξε για την παράσταση μπαλέτου “Δάφνις και Χλόη” (1951) με τη Μαργκότ Φοντέιν θέλησε να τιμήσει στο νησί που αγάπησε σαν δεύτερη πατρίδα του.
Γεννημένος στο Λονδίνο, σε μια μεγάλη, μουσικόφιλη και μποέμ οικογένεια, ο Τζον Κράξτον ήθελε μόνο να σχεδιάζει και να ζωγραφίζει. Από μικρός, εμπνεόμενος από τη μυθολογία και τα αρχαιολογικά ευρήματα που έβλεπε στις προθήκες των μουσείων, λαχταρούσε να ζήσει και να εργαστεί στην Ελλάδα. Ο εκ Κρήτης ορμώμενος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος έγινε ο αγαπημένος του ζωγράφος από τη στιγμή που γνώρισε τα έργα του, τα οποία είχε στη συλλογή του ο πατέρας ενός συμμαθητή του.
Ακολούθησε την έμπνευση και τη φαντασία του για να εξελιχθεί σε παιδί-θαύμα. Από την ηλικία των 19 ετών, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μοιραζόταν το ίδιο εργαστήριο με τον καλό του φίλο, Λούσιαν Φρόιντ, ενώ με την πρώτη ευκαιρία που του δόθηκε –τον Μάιο του 1946– προσγειώθηκε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε αρχικά στον Πόρο χωρίς να κοιτάξει ποτέ πίσω.
Όταν εξορίστηκε από το νησί του την περίοδο της Χούντας, ταξίδεψε στο Εδιμβούργο – «την Αθήνα του Βορρά» – προκειμένου να σχεδιάσει και να επιβλέψει τη δημιουργία μιας ταπισερί που απέτινε φόρο τιμής στην παραδοσιακή κρητική υφαντουργία και στη μυθολογία, το κλίμα, τα τοπία και τον αισθησιασμό της Ελλάδας. Η μνημειακή ταπισερί «Τοπίο με στοιχεία της φύσης» ταξίδεψε για πρώτη φορά από τη Σκοτία στη χώρα μας για να αποτελέσει το κεντρικό έκθεμα της έκθεσης. Θυμόμαστε ότι είχε φωτιστεί μοναδικά στο Μπενάκη, σε ένα εικαστικό γεγονός που επισκέφθηκαν περισσότεροι από 25.000 επισκέπτες.
Η ανανεωμένη εκδοχή της έκθεσης στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων πρόκειται να δώσει και πάλι πρώτο ρόλο στην εντυπωσιακή ταπισερί. Το κεντρικό έκθεμα θα πλαισιώσουν συνολικά περί τους 100 πίνακες, σχέδια, εκτυπώσεις, φωτογραφίες και αντικείμενα κυρίως από το Craxton Estate, αλλά και 20 έργα, τα οποία παραχώρησαν φίλοι του καλλιτέχνη που ζουν στα Χανιά. Άλλωστε, μέχρι τον θάνατό του, τον Νοέμβριο του 2009, σχεδόν όλη η τέχνη του δημιουργού είχε ως επίκεντρo τη ζωή, το φως και τα τοπία της Ελλάδας.
Σαν άλλος Οδυσσέας, όπως οι ήρωες των ριζίτικων τραγουδιών που γνώρισε στην Κρήτη, ο Κράξτον ήταν νοσταλγός. Ο πόνος για τη ρίζα είναι ελληνικός. Η ελληνική παράδοση αρχαία, βυζαντινή και νεότερη, διέπεται από τον πόνο αυτό, από την πλήρη άλγους ζήτηση της αρχής. Το ελληνικό σύμπαν δεν έχει έναν αόριστο και πιεστικό Υπέρτατο Νόμο ως πρώτο αίτιο, αλλά ένα κόσμο φυόμενο του οποίου η ρίζα είναι ο θεμελιώδης, ένας αἰεί λόγος. Αυτή η ταπισερί που συγκεντρώνει όλα τα χρώματα, είναι το νήμα της ζωής του ίδιου του Κράξτον, ένα ονειρεμένο ταξίδι από το σκοτάδι στο φως.
Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (Χάληδων 98-102) “John Craxton: Μια ελληνική Ψυχή”, Διάρκεια: 8 Οκτωβρίου 2022 - 31 Ιανουαρίου 2023
