Ακούμε γι’ αυτά, αλλά λίγοι γνωρίζουν πώς είναι και ακόμη λιγότεροι πώς να τα εξηγήσουν. Τα Non Fungible Tokens (NFTs), ή στα ελληνικά μη υποκαταστάσιμα κρυπτογραφικά τεκμήρια, κυριάρχησαν με τρόπο εντυπωσιακό τη χρονιά που φεύγει, στο διεθνές χρηματιστήριο της τέχνης. Η τεράστια απήχηση του εν λόγω ψηφιακού είδους εντοπίζεται στις 25 Φεβρουαρίου, όταν ο διεθνής οίκος Christie’s οργάνωσε online δημοπρασία ενός και μόνο NFT από τον καλλιτέχνη Beeple (Mike Winkelmannn), χωρίς εκτίμηση και τιμή έναρξης μόλις στα 100 δολάρια. Το έργο «Everydays: The First 5000 Days (2021)» πωλήθηκε στο αστρονομικό ποσό των 69,3 εκατομμυρίων δολαρίων, σημειώνοντας ρεκόρ για ψηφιακό έργο τέχνης και κάνοντας τον Beeple τον τρίτο πιο ακριβό εν ζωή καλλιτέχνη σε δημοπρασία (πίσω από τους μεγάλους αστέρες Jeff Koons και David Hockney).
Αν όλα αυτά σας είναι γνωστά, καθώς η είδηση δεν πέρασε στα ψιλά των εφημερίδων, σημειώστε ότι την ίδια περίοδο, ένα άλλο ψηφιακό έργο τέχνης από τον Beeple με τίτλο Crossroad (2020), πωλήθηκε για 6,6 εκατομμύρια δολάρια στην πλατφόρμα Nifty Gateway. Ο πωλητής, συλλέκτης με έδρα το Μαϊάμι και συνιδρυτής της «Gallery of Crypto Art» Πάμπλο Ροδρίγκεζ, είχε ξοδέψει σχεδόν 67.000 δολ. για να αγοράσει το έργο από τον καλλιτέχνη τον Οκτώβριο του 2020. Μέσα σε διάστημα τεσσάρων μηνών, η αξία του αυξήθηκε περισσότερο από 100 φορές.
Εύλογα μπορεί να σκεφτεί κάποιος ότι ο συγκεκριμένος έμπορος έχει βάλει το χεράκι του στην τρέχουσα τρέλα με τα NFTs (γνωστά και ως "nifties"), καθώς δραστηριοποιείται στην crypto τέχνη. Χωρίς να αρνείται την εμπορική του ιδιότητα, ο Ροδρίγκεζ απαντά: «η τρέλα αυτή δεν είναι μόδα κάποιων ανθρώπων, αλλά αποτέλεσμα συγκεκριμένων παραγόντων. Από τη μία εξηγείται από το πρωτοφανές ενδιαφέρον για τα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πέρασαν μεγάλο μέρος του χρόνου τους μπροστά στους υπολογιστές των σπιτιών τους εξαιτίας του φόβου και του εγκλεισμού που προκάλεσε η συνθήκη της πανδημίας. Από την άλλη, έχει να κάνει με την αξία γνωστών κρυπτονομισμάτων, του Bitcoin και του Ether, που μέσα στο 2021 κατέγραψαν υψηλά ρεκόρ. Είχαμε μεγάλη εισροή χρημάτων στα χέρια εμπόρων ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων, ιδιαίτερα όσων ασχολήθηκαν με κρυπτονομίσματα. Πολλοί έβγαλαν τεράστια κέρδη και χρησιμοποίησαν μέρος του κεφαλαίου και της εμπειρίας τους σε αυτόν τον τομέα».
Ποια είναι η διαφορά του NFT με ένα κρυπτονόμισμα; Το NFT είναι μη υποκαταστάσιμο και μη διαιρετό. Τι σημαίνει αυτό; Το ευρώ διαιρείται σε εκατό cents και κάθε ένα cent φέρει την ίδια αξία με αυτή ενός οποιουδήποτε άλλου cent. Στα NFTs, όμως, δεν μπορεί να συμβεί αυτό. Το NFT δημιουργείται πάνω σε μία αλυσίδα μπλοκ (blockchain), μετατρέποντάς το αυτομάτως σε ψηφιακό πιστοποιητικό γνησιότητας. Κρατώντας κάποιος αυτό το στοιχείο-έργο μπορεί ανά πάσα στιγμή να αποδεικνύει τη γνησιότητά του, καθώς μπορεί να βρει τον εκδότη του τεκμηρίου (token), τις διευθύνσεις όπου ανήκε στο παρελθόν, ενώ η έκδοσή του «σφραγίζεται» σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Έτσι, σε μία αλυσίδα κατανεμημένης εγγραφής μπορεί κανείς να εκδίδει αυτού του είδους τα τεκμήρια, φέροντας την ασφάλεια του blockchain, και να επαληθεύεται εύκολα και γρήγορα από τον καθένα. Με απλά λόγια, στο NFT μπορούμε να ελέγξουμε ποιος το εξέδωσε, που το έστειλε, πότε το έστειλε, και βέβαια, το γνήσιο περιεχόμενό του. Από αυτό μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι πέρα από παράγοντες εξωτερικούς (πανδημία) ή χρηματοοικονομικά κριτήρια (επένδυση σε κρυπτονομίσματα), η ίδια η τεχνολογία υπήρξε καταλύτης στην ανάδειξη του NFT.
Για να διευκολύνουμε, όμως, τα πράγματα, ας μιλήσουμε με παραδείγματα. Ο ιστότοπος CryptoKitties πρωτοκυκλοφόρησε στα τέλη του 2017 και μέσα σε λίγες μέρες είδε τους χρήστες να ξοδεύουν περισσότερα από 1 εκατομμύριο δολάρια για να αγοράσουν γάτες. Δεν μιλάμε για οποιοδήποτε είδος ή ράτσα ζώου, αλλά για γάτες εικονικές. Δύσκολο να υπολογίσουμε πόσα εκατομμύρια δολάρια έχουν δαπανηθεί μέσα σε πέντε χρόνια. Η βασική καινοτομία των CryptoKitties (και άλλων εικονικών αντικειμένων όπως τα CryptoPunks) είναι η χρήση του blockchain που αναφέραμε, για την απόδοση NFTs στις εικονικές γάτες. Έτσι, κάθε εικονικό αιλουροειδές συνιστά στοιχείο περιουσιακό με δημόσια αναγραφόμενη τιμή αλλά και προέλευση. Στο παρελθόν, τα ψηφιακά έργα μπορούσαν να αναπαραχθούν με απλή αντιγραφή και επικόλληση. Αντιθέτως, τα CryptoKitties «ζούνε» στον ψηφιακό κόσμο σε ανιχνεύσιμους αριθμούς που δεν μπορούν να αναπαραχθούν.
Η μεγάλη ιδέα γύρω από τα NFTs είναι ότι οι πρώτοι δημιουργοί που τα συνέλαβαν, εισήγαγαν την σπανιότητα, άρα τη συλλεκτική τους αξία. Τώρα, λοιπόν, πλατφόρμες όπως η OpenSea, το MakersPlace, το SuperRare και η Foundation επιτρέπουν στους συλλέκτες να αγοράζουν και να πουλούν ψηφιακά έργα τέχνης, χρησιμοποιώντας συνήθως κρυπτονόμισμα Ether. Η Nifty Gateway εισήγαγε κι εφαρμόζει τούτη την καινοτομία: επιτρέπει στους συλλέκτες να παρακάμψουν τα κρυπτονομίσματα και να αγοράζουν έργα απευθείας με πιστωτική κάρτα. Το αποτέλεσμα; Τον Φεβρουάριο, ο αριθμός των συναλλαγών στην πλατφόρμα εκτινάχθηκε, τζιράροντας 75 εκατομμύρια δολάρια. Εκτός από έργα ψηφιακών καλλιτεχνών σαν του «γενάρχη» Beeple, ο ιστότοπος προσφέρει NFT από καλλιτέχνες που είναι γνωστοί σε διαφορετικά είδη τέχνης. Συγκεκριμένα, ο Kenny Scharf κυκλοφόρησε σε NFT ένα από τα γνωστά καρτούν πρόσωπά του, σε μια έκδοση των 50 (με τιμή 200 δολ. το τεμάχιο). Όλα εξαντλήθηκαν αστραπιαία και πρόσφατα ένα έφτασε τα 4.600 δολ. στη δευτερογενή αγορά του Nifty Gateway. Ο Scharf κυκλοφόρησε άλλες τρεις εκδόσεις από τότε, με την ίδια επιτυχία.
Δεν είναι όμως, μόνο οι πλατφόρμες που έχουν αναδυθεί από την εμπορική εκμετάλλευση των NFTs. Τους τελευταίους μήνες όλοι ανεξαιρέτως οι μεγάλοι οίκοι βγάζουν στο σφυρί NFTs και μάλιστα δίπλα σε φυσικά έργα τέχνης όπως του Μπασκιά και του Γουόρχολ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δήλωση του Νόα Ντέιβις, του ανθρώπου που έστησε για λογαριασμό του Κρίστις την αγοραπωλησία της χρονιάς με το εικονικό έργο του Beeple. «Η δυνατότητα που μας ανοίγει το NFT να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο εννοούμε την ιδιοκτησία, κυριολεκτικά, δεν έχει όρια. Είμαι τρομερά ενθουσιασμένος που βλέπω πώς οι καλλιτέχνες εκμεταλλεύονται την τεχνολογία για να οικοδομήσουν ένα κόσμο νέων ευκαιριών και, με τη σειρά μου, ανυπομονώ να δω πώς αυτό αλλάζει την αγορά της τέχνης όπως την ξέρουμε σήμερα».
Πάλι, λοιπόν, η τεχνολογία είναι η λέξη κλειδί. Το NFT διασφαλίζει τη γνησιότητα και τη διαφάνεια προέλευσης ενός εικονικού έργου, καθιστώντας διαθέσιμες στο κοινό πληροφορίες σχετικά με παλιούς αγοραστές, τις τιμές στις οποίες το έργο πωλήθηκε, ελαχιστοποιώντας (για να μην πούμε εκμηδενίζοντας) την πιθανότητα απάτης. Αυτή η δυνατότητα επιτρέπει επίσης σε πλατφόρμες και μεμονωμένους καλλιτέχνες να αποκτήσουν δικαιώματα μεταπώλησης στη δευτερεύουσα αγορά των έργων. Για παράδειγμα, η Nifty Gateway παρέχει στους καλλιτέχνες 10% από τη μεταπώληση του έργου τους στην πλατφόρμα. Κατά συνέπεια ο Beeple κέρδισε απείρως περισσότερα χρήματα από τη μεταπώληση του «Crossroad» για 6,6 εκατομμύρια δολάρια από την αρχική πώληση του έργου στον Ροδρίγκεζ για 67.000 δολάρια.
Στις αρχές Δεκεμβρίου συνέβη ακόμη ένα γεγονός, που, πιστεύουμε, θα έχει κατακλυσμιαίες αλλαγές στην αγορά της τέχνης το 2022. Ο Christie's οργάνωσε, για πρώτη φορά, σε συνεργασία με την OpenSea — τη μεγαλύτερη αγορά NFT — μια πώληση συλλεκτικών και καινούργιων ψηφιακών αντικειμένων. Ο ιστορικός οίκος δεν επιθυμεί απλώς να γίνει πρόσφορος χώρος για τα NFT. Ο εναγκαλισμός με την OpenSea σημαίνει ότι θα ελέγχει τον τρόπο που αυτά προσφέρονται και θα έχει λόγο στην παρουσίασή τους. Ο γενναίος κόσμος του NFT επελαύνει με ψηφιακές ταχύτητες και αλλάζει όσα ξέραμε στην παραγωγή και πώληση της τέχνης.
