Καθώς η παγκόσμια οικονομία προχωρά προς ένα μέλλον μηδενικών εκπομπών, η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι όσον αφορά τη χρηματοδότηση της μετάβασης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να στοχεύει να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, η ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις είναι προφανής.
Σύμφωνα με την έκθεση "New Energy Outlook 2024" του BloombergNEF, ο κόσμος πρέπει να επενδύει 4,8 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μέχρι το 2030 για να επιτύχει τους κλιματικούς του στόχους. Το μερίδιο της Ευρώπης (εικόνα 1) σε αυτό το οικονομικό βάρος είναι σημαντικό και η τρέχουσα δομή των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών δεν είναι κατάλληλη για να χειριστεί τέτοιου μεγέθους επενδύσεις χωρίς σημαντικές μεταρρυθμίσεις.
Εικόνα 1: Σύγκριση των εκτιμήσεων, ανά ίδρυμα, των ετήσιων αναγκών για πράσινες επενδύσεις της ΕΕ (σε δισεκατομμύρια ευρώ)
Σε αυτό το περιβάλλον η Themis Foresight, του φίλου Jan Berger, εκπόνησε μια εξαιρετική μελέτη σεναρίων για το μέλλων των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών, σε στενή συνεργασία με την γερμανική τράπεζα NORD/LB. Ο στόχος να εντοπιστούν οι κίνδυνοι και οι ευκαιρίες που αναμένονται τις επόμενες δεκαετίες.
Οι προκλήσεις της κατακερματισμένης αγοράς
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές κεφαλαιαγορές είναι ο κατακερματισμός. Οι διαφορετικοί κανονισμοί, πρακτικές αγορών και χρηματοοικονομικές δομές σε όλη την ΕΕ δημιουργούν αναποτελεσματικότητες και εμπόδια στην κατανομή κεφαλαίων. Αυτό το κατακερματισμένο σύστημα περιορίζει την ικανότητα της Ευρώπης να κινητοποιήσει τους απαραίτητους πόρους για να χρηματοδοτήσει την πράσινη μετάβαση.
Παρά αυτές τις προκλήσεις, η ΕΕ προηγείται πολλών άλλων χωρών όσον αφορά τις πράσινες επενδύσεις. Ωστόσο, το σύστημα, το οποίο εξαρτάται υπερβολικά από τις τράπεζες και τις ασυνεπείς πολιτικές στα κράτη μέλη, εμποδίζει την ΕΕ να βελτιστοποιήσει τις ροές κεφαλαίων προς έργα βιώσιμης ανάπτυξης.
Σύμφωνα με την έρευνα της Themis Foresight, μία σημαντική πρόσκληση σχετίζεται με το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές αγορές εξαρτώνται υπερβολικά από τις τράπεζες, με το 65% των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων να είναι συνδεδεμένα με αυτές, σε σύγκριση με ένα μόλις 37% στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή η υπερβολική εξάρτηση από τις τράπεζες επιβραδύνει τον ρυθμό των επενδύσεων.
Οι τράπεζες περιορίζονται από τις απαιτήσεις ρευστότητας και αυστηρούς κανονισμούς, γεγονός που τις καθιστά λιγότερο ευέλικτες από τους διαχειριστές κεφαλαίων. Για παράδειγμα, οι τράπεζες πρέπει να διατηρούν σημαντικό κεφάλαιο έναντι των δανείων τους, περιορίζοντας την ικανότητά τους να χρηματοδοτούν γρήγορα μακροπρόθεσμα έργα.
Αντίθετα, οι διαχειριστές κεφαλαίων - που συνήθως διαχειρίζονται συνταξιοδοτικά ταμεία, κρατικά κεφάλαια και ιδιωτικά κεφάλαια - είναι περισσότερο ευέλικτοι και θα μπορούσαν να είναι πιο αποτελεσματικοί στην κατανομή κεφαλαίων σε πράσινες επενδύσεις.
Ένωση κεφαλαιαγορών: Η λύση;
Μία πιθανή λύση σε αυτά τα προβλήματα θα μπορούσε να είναι η δημιουργία μιας πλήρως ολοκληρωμένης Ευρωπαϊκής Ένωσης Κεφαλαιαγορών (European Capital Market Union - CMU). Μια CMU θα μπορούσε να εξαλείψει τις κανονιστικές ασυνέπειες, να ενοποιήσει τις πρακτικές της αγοράς και να απλοποιήσει τις διασυνοριακές επενδύσεις. Αυτό θα αυξήσει τη διαθεσιμότητα κεφαλαίων για τις επιχειρήσεις, ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (μΜΕ) και τις νεοφυείς επιχειρήσεις, που είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη καινοτομίας στις πράσινες τεχνολογίες.
Μια πιο ολοκληρωμένη κεφαλαιαγορά θα μπορούσε να επιτρέψει επίσης καλύτερη κατανομή των πόρων, θα μειώσει το κόστος για τις επιχειρήσεις που αναζητούν χρηματοδότηση και θα προσελκύσει παγκόσμιους επενδυτές, προσφέροντας ένα πιο σταθερό και διαφανές περιβάλλον. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, μια ενιαία κεφαλαιαγορά θα μπορούσε να προσελκύσει επιπλέον επενδύσεις €470 δισεκατομμύρια ετησίως, ενώ η μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση για την πράσινη μετάβαση θα μπορούσε να αυξηθεί κατά €12 τρισεκατομμύρια.
Ωστόσο, η επίτευξη αυτού του επιπέδου ενοποίησης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί πολιτική βούληση και συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, πολλά από τα οποία έχουν διαφορετικές οικονομικές προτεραιότητες και χρηματοπιστωτικά συστήματα. Ο κίνδυνος διατάραξης της αγοράς κατά τη διάρκεια της μετάβασης είναι επίσης υπαρκτός, αλλά τα μακροπρόθεσμα οφέλη μιας ενιαίας αγοράς καθιστούν την προσπάθεια αξιόλογη.
Τέσσερα σενάρια για το μέλλον
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τέσσερα πιθανά σενάρια για το μέλλον των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών που παρουσιάζονται στην έκθεσή της Themis Foresight. Τα τέσσερα διαφορετικά, αλλά εξίσου πιθανά σενάρια, περιγράφουν μια ευρωπαϊκή κεφαλαιοαγορά που διαφοροποιείται από την πλήρη ενοποίηση έως τον συνεχιζόμενο κατακερματισμό:
1. Η μεγάλη μεταρρύθμιση: Αυτό το σενάριο οραματίζεται ένα πλήρως ολοκληρωμένο χρηματοπιστωτικό τοπίο, με μια ολοκληρωμένη CMU που διευκολύνει την αποτελεσματική ροή κεφαλαίων σε βιώσιμες επενδύσεις. Απαιτεί σημαντική πολιτική βούληση και δομικές αλλαγές, αλλά υπόσχεται την υψηλότερη πιθανότητα επίτευξης των στόχων της πράσινης μετάβασης στην Ευρώπη.
2. Κεφαλαιαγορά δύο ταχυτήτων: Σε αυτό το σενάριο, μια βασική ομάδα χωρών της ΕΕ προωθεί την ενοποίηση των κεφαλαιαγορών, ενώ άλλες μένουν πίσω. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη ανισότητα μεταξύ των κρατών μελών, αλλά θα προσφέρει ένα ταχύτερο μονοπάτι προς μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα για όσους επιθυμούν να ηγηθούν.
3. Εθνικά κέντρα σε ανταγωνισμό: Σε αυτό το σενάριο, τα περιφερειακά χρηματοοικονομικά κέντρα ανταγωνίζονται και σχηματίζουν συμμαχίες, οδηγώντας σε μια κατακερματισμένη αλλά προσαρμόσιμη αγορά. Αυτό το σενάριο επικεντρώνεται στην καινοτομία μέσω του ανταγωνισμού, αλλά θα μπορούσε να αφήσει πίσω μικρότερες ή λιγότερο ανταγωνιστικές χώρες της Ευρώπης, όπως η Ελλάδα.
4. Ο θρίαμβος της Ρεαλπολιτίκ: Σε αυτό το σενάριο τα εθνικά συμφέροντα κυριαρχούν σε μια κατακερματισμένη αγορά που καθοδηγείται από συντηρητικές πολιτικές. Οι επενδύσεις σε πράσινη ενέργεια είναι προσεκτικές, δίνοντας προτεραιότητα στη σταθερότητα έναντι της ταχύτητας της μετάβασης.
Ο Ρόλος των Κυβερνήσεων
Οι κυβερνήσεις στην Ευρώπη πρέπει να αυξήσουν τον ρόλο τους και να αναλάβουν πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνσή της διευκόλυνσης της πράσινης μετάβασης. Παρόλο που πολλές, και η Ελλάδα, έχουν δημιουργήσει ρυθμιστικά πλαίσια για να ενθαρρύνουν τις ιδιωτικές επενδύσεις σε πράσινα έργα, ήταν διστακτικές στο να αναλάβουν μεγαλύτερο ρίσκο υποστηρίζοντας άμεσα επενδύσεις υψηλού κινδύνου αλλά υψηλής απόδοσης. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η έρευνα, οι κυβερνήσεις είναι οι κύριοι ωφελούμενοι από επιτυχημένες πράσινες επενδύσεις μέσω της αύξησης των φορολογικών εσόδων, της μείωσης της ανεργίας και της μακροπρόθεσμης οικονομικής σταθερότητας.
Σε αυτή την κατεύθυνση απαιτείται ένας πιο ενεργός ρόλος από τις κυβερνήσεις της ΕΕ, όπως για παράδειγμα με την παροχή εγγυήσεων ή η συγχρηματοδότηση πράσινων έργων, που μπορούσε να μειώσει σημαντικά τους κινδύνους που σχετίζονται με αυτές τις επενδύσεις. Αυτό θα ενθάρρυνε τους ιδιώτες επενδυτές να διαθέσουν περισσότερο κεφάλαιο σε πράσινες τεχνολογίες, και θα μπορούσε να επιταχύνει την ενεργειακή μετάβαση και να οδηγήσει την Ευρώπη ταχύτερα στους κλιματικούς της στόχους.
Ένα ανταγωνιστικό, βιώσιμο μέλλον
Η πράσινη μετάβαση της Ευρώπης δεν είναι μόνο μια περιβαλλοντική αναγκαιότητα, αλλά και μια οικονομική επιταγή. Τα επόμενα χρόνια θα καθορίσουν εάν η ΕΕ, και η Ελλάδα, θα μπορέσει να παραμείνουν ανταγωνιστικές σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη παγκόσμια αγορά. Ένα κατακερματισμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα που εξαρτάται υπερβολικά από τις τράπεζες δεν μπορεί να καλύψει τις απαιτήσεις αυτής της μετάβασης. Μια ενιαία κεφαλαιαγορά, με ισχυρότερο ρόλο για τους διαχειριστές κεφαλαίων και περισσότερη κυβερνητική υποστήριξη, είναι απαραίτητη για την επιτυχία.
Καθώς η Ευρώπη αντιμετωπίζει αυτές τις προκλήσεις, οι αποφάσεις που θα ληφθούν τα επόμενα χρόνια θα έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομική της ανθεκτικότητα και στην παγκόσμια ηγεσία της στη βιώσιμη χρηματοδότηση. Η επιλογή είναι σαφής: αποδεχτείτε τις μεταρρυθμίσεις και ηγηθείτε παγκοσμίως στις πράσινες επενδύσεις ή διακινδυνεύστε να μείνετε πίσω στην κούρσα για ένα μέλλον με μηδενικές εκπομπές άνθρακα.
* Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι Επικεφαλής, Έδρα UNESCO on Futures Research & μέλος της ομάδας εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο της έρευνας και της καινοτομίας (ESIR).
**Η μελέτη της Themis Foresight είναι διαθέσιμη εδώ.
