Καθώς ο χρόνος που μένει μέχρι το τέλος του χρόνου είναι πλέον λίγος, μπορούμε να πούμε με σχετική ασφάλεια πως υπάρχει σχεδόν μηδενική πιθανότητα να δούμε μία ουσιαστική ανάπτυξη στον κόσμο των κρυπτονομισμάτων και όλων των σχετικών ψηφιακών νεωτερισμών. Παρά το γεγονός πως οι χρηματιστηριακές αγορές δεν ήταν καθόλου καλές για τους περισσότερους επενδυτές, οι περιπέτειες του κόσμου των crypto διεκδικούν με αξιώσεις τα αρνητικά πρωτεία.
Γεγονότα όπως η κατάρρευση της τιμής των βασικότερων κρυπτονομισμάτων όπως το Bitcoin και το Ethereum, η εξαφάνιση πολλών άλλων μικρότερων, το πλήγμα στον κλάδο των stablecoins από την υπόθεση Terra Luna, η χρεοκοπία της «κρυπτοτράπεζας» Celsius Networks και η καταστροφή hedge funds όπως το Three Arrows τάραξαν την κρυπτοβιομηχανία και προκάλεσαν ζημιές δισεκατομμυρίων δολαρίων στους κατόχους κρυπτονομισμάτων και σε όσους συναλλάσσονταν με τις πληγείσες επιχειρήσεις.
Το τελικό, για το 2022 τουλάχιστον, χτύπημα ήρθε από την υπόθεση FTX και Sam Bankman Friend, με τον μέχρι πρότινος πολυδισεκατομμυριούχο και ιδιαιτέρως προβεβλημένο τριαντάχρονο επιχειρηματία να βρίσκεται πλέον προφυλακισμένος και μία στρατιά εξειδικευμένων δικηγόρων να προσπαθεί να βρει άκρη και να υπολογίσει τις απώλειες των πελατών και των συνεργατών της «κρυπτο-αυτοκρατορίας» του SBF.
Οι ζημιές είναι πολύ μεγάλες και όχι μόνο χρηματικές. Μόνο η πτώση της συνολικής αξίας των κρυπτονομισμάτων από την περιοχή των τριών τρισεκατομμυρίων δολαρίων στα μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια έχει προκαλέσει σοβαρότατες απώλειες στα χαρτοφυλάκια όσων είχαν αγοράσει τα ψηφιακά νομίσματα. Και ενώ σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως πρόκειται για προσωρινές απώλειες που θα μειωθούν στην περίπτωση ανάκαμψης των κρυπτοαξιών, αυτό δεν μπορεί να γίνει στην περίπτωση των επιχειρήσεων που πτώχευσαν και στις περιπτώσεις που τα κρυπτονομίσματα μηδένισαν, όπως ας πούμε στις περιπτώσεις Terra και Luna.
Παρότι ακόμα δεν έχει γίνει συνολική χρηματική αποτίμηση των ζημιών, είναι βέβαιο πως μιλάμε για πολλές δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια που δεν θα ανακτηθούν ποτέ. Εκτός όμως από τις χρηματικές ζημιές, τεράστιο είναι το πλήγμα που υπέστη συνολικά ο κόσμος των crypto. Ουδείς μπορεί να είναι πλέον σίγουρος για την ασφάλεια των ψηφιακών περιουσιακών του στοιχείων και ουδείς μπορεί πια να εμπιστευθεί τον οποιονδήποτε αντισυμβαλλόμενο ή το ανταλλακτήριο μέσω του οποίου αγοράζει και πουλά κρυπτονομίσματα. Σοβαρότατο ρόλο έχει παίξει σε αυτό το γεγονός πως οι κατηγορούμενοι για εξαπάτηση των πελατών, των εργαζομένων και των συνεργατών τους είναι πάρα πολλοί και καθόλου περιθωριακοί. Ίσα ίσα, κάποιοι από αυτούς ήταν από τους γνωστότερους εκπροσώπους της κρυπτοοικονομίας.
Για όποιον παρακολουθεί τις χρηματοοικονομικές αγορές τις τελευταίες δεκαετίες, η προηγούμενη παράγραφός μας είναι πολύ πιθανόν να τους θυμίσει το φθινόπωρο του 2008, με δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια να χάνονται από την χρεοκοπία της Lehman Brothers και την μεγάλη αναταραχή που προκάλεσε στον τραπεζικό, ασφαλιστικό και χρηματιστηριακό τομέα. Και τότε αποκαλύφθηκαν πολλές περιπτώσεις απάτης, δημιουργήθηκε έλλειμμα εμπιστοσύνης και ο ένας αντισυμβαλλόμενος φοβόταν τον άλλον για αρκετούς μήνες, ενώ πολλοί αξιωματούχοι επιχειρήσεων βρέθηκαν κατηγορούμενοι σε δικαστήρια.
Το βασικό χαρακτηριστικό της υπόθεσης Lehman Brothers ήταν το ότι με αφορμή την πτώση της ξεκίνησε μία αλληλουχία γεγονότων που εξελίχθηκε σε χιονοστιβάδα λόγω των εμπορικών και συναλλακτικών σχέσεων της επενδυτικής τράπεζας με πάρα πολλές άλλες επιχειρήσεις και ιδιώτες επενδυτές.
Δεδομένων των κοινών στοιχείων μεταξύ της φετινής κρυπτο-περιπέτειας και των γεγονότων του 2008, πολλοί παρατηρητές έχουν υποστηρίξει την άποψη πως οι αρνητικές εξελίξεις στον χώρο του crypto θα προκαλέσουν μία αντίστοιχη αλυσίδα προβλημάτων που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μία χιονοστιβάδα σαν αυτή του φθινοπώρου του 2008. Η άποψη αυτή δεν φαίνεται παράλογη αλλά μέχρι τώρα δεν επιβεβαιώνεται από τα γεγονότα.
Πέρα από όσες επιχειρήσεις είχαν άμεση σχέση με αυτές που κατέρρευσαν, η κρίση της κρυπτοβιομηχανίας δεν φαίνεται να είναι μεταδοτική, παρά το γεγονός πως οι χρηματιστηριακές αγορές αντιμετωπίζουν προβλήματα και τα επιτόκια είναι ανοδικά, στοιχεία δηλαδή που συνήθως ευνοούν την εξάπλωση μίας κρίσης. Αρκετοί απορούν και πιστεύουν πως η μετάδοση της κρίσης και σε άλλους τομείς της χρηματοοικονομικής βιομηχανίας είναι απλά θέμα χρόνου. Εμείς όμως πιστεύουμε πως κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί εύκολα, για αρκετούς λόγους.
Ξεκινώντας από τις επενδυτικές ζημιές, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το γεγονός πως η μεγάλη μάζα των κατόχων κρυπτονομισμάτων είναι φυσικά πρόσωπα και όχι επιχειρήσεις, και σίγουρα όχι επιχειρήσεις που διαχειρίζονται χρήματα επενδυτών ή ασφαλιστικών ταμείων. Οι ζημιές τους μπορεί να είναι πάρα πολύ μεγάλες είτε ποσοστιαία είτε σε απόλυτο μέγεθος, και κάποιοι από αυτούς φαίνεται πως έχουν χάσει το μεγαλύτερο μέρος των αποταμιεύσεών τους, αλλά η απώλεια περιουσίας τους δεν έχει πολλές συνέπειες πέρα από τους ίδιους και τις οικογένειές τους.
Ορισμένοι μεγάλοι επενδυτές μπορεί να έχουν χάσει πολλά εκατομμύρια δολάρια αλλά η περιουσία τους είναι πολύ μεγαλύτερη και είναι ούτως ή άλλως συνηθισμένοι σε μερικές επενδυτικές αποτυχίες. Εδώ πρέπει επίσης να υπενθυμίσουμε πως στις υψηλές τιμές που κατέγραφαν πέρυσι τα κρυπτονομίσματα υπήρχαν πολλοί κάτοχοί τους που, θεωρητικά τουλάχιστον, είχαν πολλαπλασιάσει τα χρήματά τους άρα η μετέπειτα πτώση δεν τους κατέστρεψε.
Είναι αλήθεια όμως πως αρκετοί μεγάλοι θεσμικοί επενδυτές, από τον χώρο του private equity, του venture capital και των hedge funds, ακόμα και συνταξιοδοτικά ταμεία και κρατικά επενδυτικά οχήματα διέθεσαν μερικά δισεκατομμύρια δολάρια για να αγοράσουν μερίδια σε κάποιες από τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται (ή δραστηριοποιούνταν) στον χώρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της FTX, όπου γνωστά ονόματα επένδυσαν μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια το καθένα στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας και υπέστησαν ολική απώλεια των κεφαλαίων τους. Όπως όμως είπαν στη συνέχεια, τα κεφάλαια που επένδυσαν εκεί αποτελούσαν ένα πολύ μικρό ποσοστό των χρηματικών διαθεσίμων τους και η απώλειά τους θα περάσει ουσιαστικά απαρατήρητη.
Αυτό όμως που μπορεί να ενισχύσει περισσότερο την εκτίμησή μας είναι το γεγονός πως είναι – και ήταν – πολύ δύσκολο για έναν μεγάλο θεσμικό επενδυτή να ξοδέψει σημαντικά χρηματικά ποσά για την αγορά κρυπτονομισμάτων ή άλλων παρόμοιων περιουσιακών στοιχείων. Η δυσκολία έχει σχέση με το γεγονός πως στην ουσία η κρυπτοβιομηχανία δεν είχε καταφέρει ακόμα να μπει στην καρδιά του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Πάρα πολλοί θεσμικοί επενδυτές δεν επιτρεπόταν να ασχοληθούν με αυτά αφού η βιομηχανία δεν εποπτεύεται ακόμα από την αμερικανική επιτροπή κεφαλαιαγοράς (SEC) και απλά τους το απαγόρευε ο κανονισμός λειτουργίας τους. Ακόμα όμως αν δεν τους απαγορεύεται, οι θεσμικοί αλλά και μεγάλοι ιδιώτες επενδυτές απλά δεν μπορούν να δραστηριοποιηθούν για πρακτικούς λόγους. Βασικότερος όλων είναι η απουσία αξιόπιστων συστημάτων εκκαθάρισης των συναλλαγών με βάση στοιχειωδώς αποδεκτούς κανόνες.
Σε προχθεσινό άρθρο του Bloomberg είδαμε ένα πολύ χαρακτηριστικό σχετικό παράδειγμα που ανέφεραν στο συντάκτη του άνθρωποι που βρίσκονται κοντά σε hedge funds. Κάποιος που θέλει να αγοράσει ένα κρυπτονόμισμα ή ακόμα και να «στοιχηματίσει» εναντίον κάποιου άλλου, πιθανότατα δεν πρόκειται να το κάνει για μερικούς απλούς λόγους. Δεν είναι καθόλου σίγουρος για το αν ο «κρυπτοχρηματιστής» του θα είναι σε κατάσταση να του επιστρέψει τα χρήματά του, πόσω μάλλον τα κέρδη του στην περίπτωση που η επενδυτική κίνηση πετύχει. Όχι μόνο γιατί ο δικός του «κρυπτοχρηματιστής» μπορεί να αποδειχθεί αναξιόπιστος ή απατεώνας αλλά γιατί αυτό μπορεί κάλλιστα να συμβεί στον αντισυμβαλλόμενο.
Επειδή στην ουσία δεν υπάρχει κεντρικό σύστημα που να εγγυάται την ασφάλεια των συναλλαγών, το ρίσκο είναι πολύ μεγάλο και ουδείς σοβαρός οργανωμένος επενδυτής έχει την διάθεση να το πάρει. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων οφείλουμε να πούμε πως αυτοί οι φόβοι και οι προβληματισμοί δεν γεννήθηκαν τώρα αλλά υπάρχουν εδώ και αρκετά χρόνια, απλώς η άνοδος των τιμών σκέπαζε τα προβλήματα και έκανε τις παλαιότερες περιπτώσεις απάτης ή απλής χρεοκοπίας να ξεχνιούνται αρκετά εύκολα.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε πόσο διαφορετική για τις αγορές είναι η περίπτωση της κατάρρευσης της κρυπτοαγοράς από αυτήν της πτώσης της Lehman Brothers και των παράπλευρων συνεπειών τους. Πολύ απλά, στην περίπτωση της κρυπτοαγοράς δεν υπάρχουν ουσιώδεις παράπλευρες απώλειες. Οι απώλειες των επενδυτών ή είναι διαχειρίσιμες για αυτούς (αυτό ισχύει για μεγάλους επενδυτές) ή δεν επηρεάζουν το σύστημα (αυτό κυρίως για ιδιώτες επενδυτές).
Οι μεγάλοι θεσμικοί επενδυτές που διέθεσαν χρήματα για να γίνουν μέτοχοι κάποιων εταιρειών του χώρου είχαν υπολογίσει από πριν πως το κόστος της πιθανής απώλειάς τους θα ήταν αμελητέο. Και το μεγαλύτερο μέρος των θεσμικών επενδυτών δεν μπορούσε ούτως ή άλλως να ασχοληθεί με τα κρυπτονομίσματα ακόμα και να ήθελε. Αν δεν μας ξεφεύγει κάτι, δεν βλέπουμε πως η crypto καταστροφή του 2022 θα μπορούσε να έχει συνέπειες που να μοιάζουν έστω και λίγο με την εξαφάνιση της Lehman Brothers από τον χάρτη πριν 14 χρόνια.
