Σε προηγούμενο άρθρο μας δείξαμε τη στενή σχέση μεταξύ της τιμής του Ολλανδικού χρηματιστηρίου φυσικού αερίου (Title Transfer Facility, TTF) και της εγχώριας τιμής καταναλωτού του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος. Η συσχέτιση στην περίπτωση του φυσικού αερίου είναι άμεση καθώς όλα τα τιμολόγια λιανικής αναπροσαρμόζονται σύμφωνα με αυτόν τον δείκτη.
Στην περίπτωση της ηλεκτρικής ενέργειας, η συσχέτιση προκύπτει από ένα domino effect και οφείλεται στην αναπροσαρμογή των κυμαινόμενων τιμολογίων σύμφωνα με τις τιμές εκκαθάρισης επόμενης ημέρας του χρηματιστηρίου ηλεκτρικής ενέργειας (day ahead market), οι οποίες με τη σειρά τους εξαρτώνται από το κόστος ηλεκτροπαραγωγής από φυσικό αέριο λόγω του μηχανισμού της οριακής τιμής, το οποίο, με τη σειρά του, εξαρτάται από τις τιμές του TTF.
Όπως είχαμε επισημάνει, το πρόβλημα των χρηματιστηρίων, συμπεριλαμβανομένων των χρηματιστηρίων αγαθών (commodities) είναι ότι πολλές φορές αποκόπτονται από το να εκφράζουν την πραγματική σχέση προσφοράς/ζήτησης και διογκώνουν υπερβολικά τις τιμές των αγαθών. Αυτό συμβαίνει επειδή, εκτός από τους αγοραστές που χρειάζονται το αγαθό (εν προκειμένω το φυσικό αέριο), δραστηριοποιούνται και πολλοί έμποροι (traders), οι οποίοι αγοράζουν για να ξαναπουλήσουν σε υψηλότερη τιμή, όταν υπάρχει ένα ανατιμητικό «κλίμα» που καλλιεργείται στα ΜΜΕ (πολλές φορές χωρίς βάση), δημιουργώντας έτσι τεχνητή ζήτηση. Οι traders δηλ. παίζουν συχνά τον ρόλο του booster στις τιμές που εκκαθαρίζονται στο χρηματιστήριο. Αυτό έχει αποδειχθεί από πάμπολλες μελέτες. Πράγματι, στο TTF, ο όγκος συναλλαγών κάθε μέρα είναι πολλαπλάσιος της κατανάλωσης φυσικού αερίου.
Αυτό συμβαίνει και σήμερα: Με πρόσχημα τον πόλεμο στην Ουκρανία, οι τιμές στο TTF έχουν «ξεφύγει», χωρίς αυτό να δικαιολογείται: υπάρχει «πλημμύρα» διαθέσιμου LNG, ενώ και οι ροές φυσικού αερίου από τη Ρωσία δεν προβλέπεται να περιορισθούν. Τούτο οφείλεται στο ότι η Ε.Ε. χρειάζεται απαραίτητα το ρωσικό φυσικό αέριο, αφού καταναλώνει περίπου 355 δισεκατ. κ.μ. ετησίως (στοιχεία 2020), εκ των οποίων τα 140 (ποσοστό 40%) προέρχονται από τη Ρωσία και δεν μπορούν να αντικατασταθούν άμεσα από αλλού διότι δεν υπάρχει το απαραίτητο δίκτυο αγωγών (το οποίο έχει κατασκευασθεί για αυτή τη διαδρομή ήδη από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης).
Και η Ρωσία χρειάζεται την Ευρωπαϊκή αγορά, αφού από τα περίπου 200 δισεκατ. κ.μ. που εξάγει μέσω αγωγών, τα 140 (ποσοστό 70%) κατευθύνονται στην Ε.Ε (στοιχεία 2020). Γι’αυτό άλλωστε, το φυσικό αέριο έχει εξαιρεθεί από τις κυρώσεις της Ε.Ε. προς τη Ρωσία, ενώ και η Ρωσία δεν περιορίζει τις ροές φυσικού αερίου παρά τις κυρώσεις που υφίσταται. Και το θέμα της πληρωμής σε ρούβλια που έχει θέσει η Ρωσία, στην πραγματικότητα είναι δευτερεύον και έχει διογκωθεί για επικοινωνιακούς λόγους του κάθε μέρους στον αγώνα «προβολής ισχύος» που συμβαίνει σε κάθε παρόμοια πολεμική αναμέτρηση.
Ούτε είναι δυνατόν να μην τηρηθούν τα μακροχρόνια συμβόλαια που υφίστανται. Η πρόσφατη διακοπή της ροής Ρωσικού φυσικού αερίου προς τη Βουλγαρία και την Πολωνία, οφείλεται στην πραγματικότητα στο ότι τα συμβόλαια αυτά έληγαν το 2022 και δεν υφίσταται ανάγκη ανανέωσής τους αφού οι αγορές αυτές μπορούν να τροφοδοτηθούν από εναλλακτικές πηγές, οι οποίες όμως περιλαμβάνουν και ρωσικό αέριο μέσω ανακατεύθυνσης της ροής του από γειτονικές χώρες.
Εις πείσμα όμως των ανωτέρω πραγματικών δεδομένων, οι τιμές στο TTF τραβούν την ανηφόρα. Μάλιστα, από τον Μάρτιο 2022, οι τιμές του TTF είναι πολύ μεγαλύτερες από τις τιμές του Ασιατικού χρηματιστηρίου (Japan Korea Market Price Index, JKM), με τις διαφορές να μη δικαιολογούνται αφού το μέσο μεταφορικό κόστος του LNG με προορισμό την Ευρώπη είναι χαμηλότερο από αυτό με προορισμό την Ασία. Απόδειξη οτι καθ’όλο το 2021, οι τιμές του TTF ήταν χαμηλότερες ή το πολύ στα ίδια επίπεδα με τις ασιατικές. Και παρά το γεγονός ότι οι Ασιατικές τιμές «φουσκώνουν» και αυτές επηρεαζόμενες από τις Ευρωπαϊκές σε μια σχέση αμοιβαίας αλληλεξάρτησης λόγω του ανταγωνισμού στην αγορά φορτίων LNG, όπως δείχνει η σχετική σύγκριση (βλ. σχήμα 1).
Αντίθετα, στην Αμερική, τα χρηματιστήρια φυσικού αερίου φαίνεται ότι λειτουργούν καλύτερα: οι τιμές στο Henry Hub έχουν διπλασιασθεί έναντι αυτών προ της κρίσης. Και σήμερα δεν υπερβαίνουν τα 25 $/MWh (βλ. σχήμα 2). Με βάση τις τιμές αυτές, ακόμα και με τα σημερινά υψηλά μεταφορικά κόστη, οι τιμές στη χονδρική αγορά της Ευρώπης δεν θα έπρεπε να υπερβαίνουν τα 30 €/MWh περίπου. Ευρίσκονται όμως στα επίπεδα των 100 €/ MWh (βλ. σχήμα 3). Είναι φανερό ότι πρόκειται για «φούσκα» τεραστίων διαστάσεων.
Όλες τις χρηματιστηριακές φούσκες τις πληρώνουν πολύ ακριβά οι περισσότεροι επενδυτές, μόνο που τώρα αυτή αφορά όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, και μάλιστα χωρίς καμία δική τους απόφαση…
Πηγή: Futures market data | Powernext
Σχήμα 3: Τιμές στο ολλανδικό χρηματιστήριο TTF (Front Month settlement price, €/ MWh)
Λόγω αυτής της μη ρεαλιστικής αποτύπωσης των τιμών στο TTF, σήμερα κλείνονται πολλές συμφωνίες αγοραπωλησίας LNG με discount έναντι του TTF, που φθάνει μέχρι και το επίπεδο των 30 €/MWh . Βέβαια, η έκπτωση αυτή δεν φθάνει στον τελικό καταναλωτή αφού οι τιμές στη λιανική αναπροσαρμόζονται πλήρως με τις τιμές του TTF, ενώ με τον ίδιο δείκτη γίνονται κατά κανόνα και οι προσφορές στην αγορά χονδρικής του χρηματιστηρίου ηλεκτρικής ενέργειας καθώς οι επί μέρους συμφωνίες των ηλεκτροπαραγωγών με τους προμηθευτές φυσικού αερίου είναι εμπιστευτικές.
Δηλ. τελικά ο δείκτης TTF έχει περιπέσει σε ένα τεχνητό δείκτη που δεν υιοθετούν πλέον οι προμηθευτές χονδρικής, εντούτοις όμως καθορίζει τις τιμές λιανικής!
Τα πρόσφατα μέτρα της Ελληνικής Κυβέρνησης
Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν πρόσφατα από την Ελληνική Κυβέρνηση είναι σίγουρα προς τη σωστή κατεύθυνση καθώς αποκόπτουν το 100% domino effect μεταξύ της τιμής του TTF και της τιμής καταναλωτού της ηλεκτρικής ενέργειας. Μέρος του domino effect είχε αντιμετωπισθεί μέχρι τώρα, χωρίς επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού, με την επιστροφή στους καταναλωτές των πλεονασμάτων του λογαριασμού ΑΠΕ και μέρους των άλλων πλεονασμάτων του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης. Με τα νέα μέτρα, αυτό επεκτείνεται περαιτέρω, καθώς τίθεται όριο αποζημίωσης σε όλες τις τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής - ουσιαστικά εφαρμόζεται, εκτός από την επιστροφή των πλεονασμάτων των μονάδων Α.Π.Ε. με fed-in tariffs ή feed-in premiums, και η άμεση επιστροφή των υπερκερδών των ηλεκτροπαραγωγών από τις άλλες μονάδες τους. Θεωρώντας ότι αυτό είναι ισοδύναμο με την ex- post επιστροφή των υπερκερδών, η οποία επιτρέπεται από την Ε.Ε. σε περιόδους όπως η σημερινή, δεν θα υπάρξει νομική εμπλοκή ούτε επιβάρυνση του προϋπολογισμού από το μέτρο αυτό.
Κατόπιν τούτων, η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας θα ακολουθεί πλέον την τιμή του φυσικού αερίου κατά το ποσοστό του τελευταίου στην ηλεκτροπαραγωγή (περίπου 40%). Έτσι, δεδομένου ότι οι τιμές στο TTF έχουν πενταπλασιασθεί από τα επίπεδα του α εξαμήνου 2021, οι τιμές ρεύματος θα γίνουν τώρα περίπου διπλάσιες σε σύγκριση με την ανωτέρω χρονική περίοδο. Στο επίπεδο αυτό θα έφθαναν οι τιμές και στην περίπτωση που είχαν υπογραφεί διμερείς συμβάσεις με παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό όμως, μολονότι σαφώς καλύτερο, δεν αποτελεί και πάλι «φυσιολογική» κατάσταση.
Στο δε φυσικό αέριο, το πρόβλημα του πενταπλασιασμού των τιμών παραμένει. Μόνο η δημόσια ΔΕΠΑ επιστρέφει τα υπερκέρδη της δημιουργώντας, μαζί με την επιστροφή μέρους από τα πλεονάσματα του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης, μερική ανακούφιση στους καταναλωτές φυσικού αερίου.
Πως μπορεί να γίνει η περαιτέρω μείωση των τιμών ενέργειας
Περαιτέρω μείωση των τιμών λιανικής στην ενέργεια μπορεί να επέλθει μεσο- και μακρο- πρόθεσμα με την επέκταση των Α.Π.Ε. και τον συνακόλουθο περιορισμό του ποσοστού του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή, καθώς και με μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες που θα μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας.
Βραχυπρόθεσμα όμως, περαιτέρω μείωση στις τιμές ενέργειας μπορεί να επέλθει μόνο με «αίμα», δηλ. με επιδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό, πράγμα που οδηγεί είτε σε αύξηση του χρέους είτε σε αναστολή περαιτέρω φορολογικών ελαφρύνσεων. Το πρόβλημα είναι μεγάλο για κράτη που έχουν εξαντλήσει τα περιθώρια χρέους όπως η Ελλάδα. Γι’αυτό και οι επιδοτήσεις αυτές, που περιλαμβάνονται επίσης στα μέτρα της Ελληνικής Κυβέρνησης, δεν μπορούν να έχουν μεγάλη διάρκεια.
Χωρίς τις παρενέργειες στα δημόσια οικονομικά, το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπισθεί άμεσα μόνο αν αντιμετωπισθεί η αιτία του προβλήματος, η οποία συνίσταται στη στρεβλή λειτουργία του χρηματιστηρίου TTF όπως ήδη αναλύθηκε.
Κατωτέρω διατυπώνουμε ορισμένες προτάσεις που, κατά την άποψή μας, θα μπορούσαν να αποτελέσουν λύση:
Εναλλακτική 1: Αναστολή λειτουργίας των Ευρωπαϊκών χρηματιστηρίων φυσικού αερίου όσο διαρκεί ο πόλεμος στην Ουκρανία
Είναι η λύση που θα προτιμούσε ο Μέγας Αλέξανδρος (βλ. περίπτωση γόρδιου δεσμού).
Εφ’όσον κάτι δυσλειτουργεί, πρέπει να «βγεί από την πρίζα» μέχρι να αρθεί η αιτία της δυσλειτουργίας.
Κατά το διάστημα αυτό, ο δείκτης TTF θα μπορούσε να αντικατασταθεί από τον δείκτη του Henry Hub συν ένα περιθώριο (της τάξης των 5 €/MWh), που θα ενσωματώνει κόστος μεταφοράς, λοιπά κόστη και εμπορικό περιθώριο. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ο δείκτης του χρηματιστηρίου JKM της Ασιατικής αγοράς, το οποίο αναμένεται να λειτουργήσει πιο ομαλά αν σταματήσει η επίδραση από τα Ευρωπαϊκά χρηματιστήρια (αν και αυτό μένει να αποδειχθεί καθώς και εκεί υπάρχουν traders..)
Εναλλακτική 2: Αναστολή δραστηριοποίησης των εμπόρων (traders) στα Ευρωπαϊκά χρηματιστήρια φυσικού αερίου όσο διαρκεί ο πόλεμος στην Ουκρανία
Αυτό θα «ξεφουσκώσει» την τεχνητή φούσκα που προκαλούν οι έμποροι στις τιμές των αγαθών σε περιόδους αναταραχής. Υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι έτσι θα επανέλθουν οι τιμές στο TTF σε φυσιολογικά επίπεδα.
Εναλλακτική 3: Επιβολή πλαφόν στα Ευρωπαϊκά χρηματιστήρια φυσικού αερίου όσο διαρκεί ο πόλεμος στην Ουκρανία
Το πλαφόν θα μπορούσε να καθορισθεί λαμβάνοντας υπόψη τις (ή με αναφορά στις) τιμές του Henry Hub, όπως έχει ήδη αναλυθεί. Η παρέμβαση αυτή περιλαμβάνεται (ορθώς) στις προτάσεις της Ελληνικής Κυβέρνησης (και άλλων κρατών-μελών του Ευρωπαϊκού νότου). Εξ άλλου, τα πλαφόν στα χρηματιστήρια μετοχών σε περιόδους αναταραχής είναι κάτι το συνηθισμένο. Γιατί όχι και στα χρηματιστήρια απολύτως βασικών αγαθών, όπως η ενέργεια;
Δυστυχώς, όλες οι ανωτέρω εναλλακτικές, απαιτούν αποφάσεις σε επίπεδο Ε.Ε., η οποία δεν φημίζεται ούτε για την ταχύτητα ούτε για τη ριζοσπαστικότητα των αποφάσεών της.
Εν τω μεταξύ όμως, οι πολίτες της Ε.Ε. υποφέρουν και η απειλή του στασιμοπληθωρισμού επικρέμαται.
Θα σταθούν οι ηγέτες της Ε.E. στο ύψος των περιστάσεων;
Ή θα επικρατήσει η νοοτροπία του «μη μου τους κύκλους τάραττε», με την κατάληξη που αυτό πάντα έχει;
(Το άρθρο αυτό εκφράζει προσωπικές απόψεις του συγγραφέα)
