Πολλοί θα πήγαμε στον φούρνο της γειτονιάς μας σήμερα, να προμηθευτούμε τον άρτον τον επιούσιο, για να συνοδεύσουμε το γεύμα μας.
Μια τόσο απλή συναλλακτική πράξη, από την οποία όλοι ωφελούμαστε: και εμείς ως καταναλωτές του τελικού αυτού αγαθού, αλλά και ο φούρναρης που με χαμόγελο στα χείλη και με περίσσια ευγένεια μας την δίνει, πολλές φορές επιδέξια τυλιγμένη, σε χαρτί. To επιβάλλουν λόγοι υγιεινής, αλλά και λόγοι εμπορικοί.
Ο φούρνος της γειτονιάς μας είναι ένα σημείο όπου η αγορά μας αποκαλύπτει όλα της τα προτερήματα. Εκεί η προσφορά συναντά τη ζήτηση. Εμείς αγοράζουμε γιατί κάποιος έχει ανιχνεύσει τις επιθυμίες μας και μας προμηθεύει το συγκεκριμένο αγαθό. Και οι δύο είμαστε οι τελευταίοι κρίκοι μιας μεγάλης και αόρατης αλυσίδας.
Δεν μας ενδιαφέρει η πληθώρα των ατόμων που ανώνυμα συνεργάστηκαν με τρόπο άψογο, ώστε το τελικό προϊόν να φθάσει στα χέρια μας.
Κανένα όργανο κεντρικού σχεδιασμού δεν τους υποχρέωσε να συνεργαστούν. Εάν υπήρχε ένα τέτοιο όργανο, όπως ο κρατικός κεντρικός σχεδιασμός των κομμουνιστικών χωρών, τότε οι ελλείψεις θα ήταν πανταχού παρούσες.
Οι ουρές, έξω από τα καταστήματα, τα οποία αδυνατούσαν να προμηθεύσουν τους καταναλωτές με αγαθά που εμείς τα θεωρούμε τετριμμένα αποδεικνύουν αναμφίβολα τα προτερήματα της αγοράς: διάσπαρτη γνώση, σύστημα τιμών απαραίτητων για τη μετάδοση των πληροφοριών, οδηγούν τα άτομα να ικανοποιούν τις ανάγκες τους χωρίς κάποιος «ιθύνων νους» να τους εξαναγκάσει.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται όλο το μεγαλείο της ελεύθερης αγοράς και της ελευθερίας των επιλογών των οικονομικά δρώντων ατόμων. Ελεύθεροι άνθρωποι μεγαλουργούν. Άνθρωποι υποταγμένοι στον κολεκτιβισμό στον εξισοτισμό και στον οικονομικό σχεδιασμό, το μόνον που μπορούν να παράγουν είναι στερήσεις, φτώχεια και δυστυχία, εγγενή χαρακτηριστικά ενός οικονομικού συστήματος που διακατέχεται από αλαζονεία και ματαιότητα που προσποιείται ότι γνωρίζει σύμφωνα με τη διεισδυτική ανάλυση του F.V.Hayek .
Έτσι, λοιπόν, η αγορά μια ταπεινής φρατζόλας, όσο απλή πράξη και να ακούγεται, αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία που εμάς, όμως ως απλούς καταναλωτές-αγοραστές, δεν μας αφορά.
Πολλά στάδια της παραγωγικής διαδικασίας συντονίζονται με εκπληκτικό τρόπο, χωρίς καν τα πολυπληθή άτομα που συμμετέχουν σε αυτήν να γνωρίζονται μεταξύ τους: ανώνυμα, απρόσωπα και με τις τιμές για οδηγό τους προχωρούν στις βέλτιστες επιλογές.
Μπορεί επίσης οι άνθρωποι που συμμετέχουν στην αλυσίδα της παραγωγικής διαδικασίας να βρίσκονται διάσπαρτοι ανά την οικουμένη.
Αυτή όμως η διασπορά δεν τους εμπόδισε να συνεργαστούν, για να έχουμε εμείς την φρατζόλα που θα ικανοποιήσει τις καταναλωτικές μας επιθυμίες.
Η αγορά αδιαφορεί για το χρώμα, την εθνικότητα, τη γλώσσα και το θρήσκευμα όλων αυτών που συμμετέχουν σε αυτήν την αλυσίδα και υπό την άποψη αυτή είναι παράγων εξανθρωπισμού των κοινωνιών μας.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μίλτον Φρίντμαν: «Οι άνθρωποι αυτοί ζουν σε πολλές χώρες μιλούν διαφορετικές γλώσσες, ασκούν διαφορετικές θρησκείες, μπορεί ακόμη και να μισούν ο ένας τον άλλον.
Ωστόσο, καμία από αυτές τις διαφορές δεν τους εμπόδισε να συνεργαστούν για να παράγουν ένα αγαθό».
Η ιστορία της ταπεινής φρατζόλας είναι διδακτική. Κανείς δεν υπάρχει που να γνωρίζει από την αρχή μέχρι το τέλος πώς να την παράξει.
Ένα πλήθος ανθρώπων συνέβαλαν στη δημιουργία της, χωρίς όμως ο ένας να γνωρίζει τον άλλον. Όλοι όμως, ο καθένας με τον τρόπο του, έβαλε το λιθαράκι του συνεισφέροντας ένα απειροελάχιστο μερίδιο τεχνογνωσίας.
Σε κάποια μακρινή χώρα αγρότες οργώνουν το χώμα ώστε να είναι έτοιμο για τη σπορά. Το πότε θα γίνει αυτό το γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα.
Σήμερα ο εκμηχανισμός των γεωργικών εργασιών πραγματοποιείται με ειδικά -για την περίπτωση αυτή- τρακτέρ.
Κάποτε οι εργασίες αυτές γινόντουσαν με τη χρήση ζώων που έσερναν το άροτρο καθοδηγούμενο από έναν έμπειρο αγρότη. Σήμερα ένας οδηγός τρακτέρ αρκεί για να πραγματοποιήσει αυτή τη διαδικασία εκτινάσσοντας την παραγωγικότητα και απελευθερώνοντας τον αγρότη.
Υπάρχουν και περιπτώσεις που η διαδικασία αυτή γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο.
Ήρθε όμως η εποχή της σποράς. Με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο. Οι σπόροι μπορεί να είναι τοπικής παραγωγής ή από κάποια άλλη χώρα του κόσμου που ο αγρότης θα βρει σε πιο ανταγωνιστική τιμή.
Λιπάσματα και μερικές φορές διαφόρων ειδών ζιζανιοκτόνα συμβάλλουν σε μια καλή σοδειά της περιόδου του θερισμού.
Έτοιμοι, λοιπόν, για τη συλλογή του καρπού, αλλά και για την επεξεργασία του, ώστε να γίνει αλεύρι και να διοχετευθεί στις αγορές.
Και πράγματι έτσι γίνεται. Είτε ως τελικό προϊόν είτε ως ακατέργαστο, διακινείται για να φθάσει στις αγορές και από εκεί μέσω ενός κάποιου εμπορικού δικτύου στα χέρια του φούρναρη της γειτονιάς μας, ο οποίος και αυτός με την δική του τεχνογνωσία θα μας προμηθεύσει την ταπεινή φρατζόλα.
Εμείς αυτόν γνωρίζουμε και τον εμπιστευόμαστε. Όλους τους προηγούμενους κρίκους της μεγάλης αυτής αλυσίδας τους αγνοούμε και καλά κάνουμε.
Έχει όμως συντελεστεί ένα θαύμα, που μόνο οι δυνάμεις της ελεύθερης αγοράς μπορούν να επιτελέσουν χωρίς κρατική παρέμβαση και χωρίς κεντρικό συντονισμό των δραστηριοτήτων.
Σε αυτήν οφείλουμε το ότι μπορούμε να έχουμε καθημερινά διαθέσιμη την ταπεινή φρατζόλα. Στο κάτω-κάτω της γραφής εάν ο συγκεκριμένος φούρνος δεν μας ικανοποιεί μπορούμε να απευθυνθούμε σε άλλον και αυτό λόγω του ανταγωνισμού που κυριαρχεί.
Η οικονομία της αγοράς μας προσφέρει αυτήν τη δυνατότητα απλόχερα και εμείς την εκμεταλλευόμαστε στο έπακρο. Ακόμα και εκείνοι που ονειρεύονται επίγειους σοσιαλιστικούς παραδείσους και κοινωνίες αφθονίας.
Ο Μηνάς Αναλυτής είναι οικονομολόγος Ph.D Πανεπιστήμιο Poitiers Γαλλίας
