Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 κατέλαβε την Ευρώπη «εν υπνώσει» σε ο,τι αφορά τις εξαρτήσεις ενεργειακού εφοδιασμού ιδίως στον τομέα του φυσικού αερίου όπου η εναλλαγή οδών εφοδιασμού δεν είναι άμεση λόγω των επενδύσεων που απαιτούνται: το 40% της κατανάλωσης φυσικού αερίου, ύψους 150 bcm/yr περίπου, προερχόταν από τη Ρωσία μέσω αγωγών.
Επί πλέον, οι υπόγειες αποθήκες ήταν σχεδόν άδειες και αρκετές ευρίσκονταν υπό τον έλεγχο της GAZPROM. Σαν να μην έφθαναν αυτά, τον Ιούνιο 2022, πυρκαγιά στον εξαγωγικό σταθμό LNG Freeport των ΗΠΑ στέρησε 20 bcm/yr από την παγκόσμια αγορά LNG ενώ τον Σεπτέμβριο, δολιοφθορά στους αγωγούς Nord Stream τους έθεσε οριστικά εκτός λειτουργίας, αφαιρώντας 55 bcm/yr που μεταφέρονταν μέχρι τότε από τον Nord Stream 1.
Μέσα σε αυτό κλίμα και υπό την ανεξέλεγκτη (τότε) κερδοσκοπία στα χρηματιστήρια, η τιμή του φυσικού αερίου στον κόμβο διαπραγμάτευσης ΤΤF ξεπέρασε τα 300 €/MWh (έναντι 10-20 €/MWh προ κρίσεως).
Η επιτυχημένη αντίδραση της ΕΕ
Η ΕΕ όμως αντέδρασε αποφασιστικά: Μείωσε την κατανάλωση ΦΑ και η μείωση αυτή στο διάστημα Αυγούστου 2022 - Μαρτίου 2023 ήταν 17,7% έναντι του μέσου όρου της προηγούμενης 5ετίας, υπερκαλύπτοντας τον (εθελοντικό) στόχο του 15%. Σε αυτό αποδείχθηκε σύμμαχος και ο ήπιος χειμώνας 2022-2023, αλλά και η συνειδητοποίηση του πληθυσμού στην εξοικονόμηση ενέργειας.
Συγχρόνως, νέοι σταθμοί LNG άρχισαν να κατασκευάζονται, υπό μορφή πλωτών που έχουν γρήγορη υλοποίηση: Ένας νέος σταθμός FSRU (Floating Storage & Regasification Unit) έχει τεθεί ήδη σε λειτουργία στην Ολλανδία (στο λιμάνι Eemshaven στο Groningen) και 3 στη Γερμανία (στα λιμάνια Wilhelmshaven, Lubmin και Elbehafen), ενώ άλλοι υφιστάμενοι σταθμοί στην Ευρώπη προχώρησαν σε επέκταση δυναμικότητας.
Πρόσθετα FSRU ευρίσκονται υπό υλοποίηση στη Γερμανία (στο Wilhelmshaven, Lubmin και Stade) και στη Γαλλία (στη Νορμανδία, στο λιμάνι Le Havre) και αναμένεται να παραδοθούν μέχρι το τέλος του 2023. Και στη χώρα μας, αναμένεται μέχρι το τέλος 2023 να ολοκληρωθεί η κατασκευή του νέου FSRU Αλεξανδρούπολης.
Από το τέλος Φεβρουαρίου 2023 άρχισε να τίθεται σταδιακά σε επαναλειτουργία και ο εξαγωγικός σταθμός LNG Freeport των ΗΠΑ, ενώ νέα έργα υγροποίησης LNG ευρίσκονται υπό κατασκευή στις χώρες-παραγωγούς ΦΑ και πρόκειται να τεθούν σε λειτουργία εντός του 2024 και 2025.
Με όλα αυτά (μείωση κατανάλωσης + LNG), η εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο έπεσε μέσα σε ένα χρόνο από 150 σε 60 bcm/yr περίπου!
Σε ποσοστιαίους όρους, η εξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία έπεσε από το 40% στο 20% περίπου, με περαιτέρω πτωτική τάση.
Επί πλέον, η ΕΕ γέμισε τις υπόγειες αποθήκες της κοντά στο 100% μέχρι την έναρξη του χειμώνα παρά τις εξωφρενικά υψηλές τιμές που επικρατούσαν. Οι οποίες, καθώς τελειώνει ο χειμώνας, είναι γεμάτες κατά 55% περίπου (έναντι 25% περίπου το 2022).
Ακόμα, με την απόφαση του Δεκεμβρίου 2022, στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε η χώρα μας, ετέθη πλαφόν στην τιμή TTF, πράγμα που αποδυναμώνει τις κερδοσκοπικές προσδοκίες που ήταν το «αδύνατο» (και επικίνδυνο) σημείο των χρηματιστηρίων ΦΑ.
Τέλος, η ΕΕ ενέτεινε τις προσπάθειές της για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα θεσπίζοντας πιο φιλόδοξους στόχους για το 2030 («fit for 55») και ειδικά χρηματοδοτικά εργαλεία (Ταμείο Ανάκαμψης, RePowerEU, κλπ.). Το 2022, 50 GW νέας ισχύος ΑΠΕ εγκαταστάθηκαν στην Ευρώπη. 1,5 GW ΑΠΕ εγκαταστάθηκαν στη χώρα μας ενώ ακόμα 1 GW περίπου ευρίσκεται υπό κατασκευή.
Υπάρχει βέβαια η αβεβαιότητα ως προς τη ζήτηση φυσικού αερίου της Κίνας (η οποία καταναλώνει σχεδόν όσο όλη η Ε.Ε.), καθώς και ως προς τη διαθεσιμότητα των πυρηνικών σταθμών της Γαλλίας που υφίστανται επιθεωρήσεις και συντηρήσεις μετά από μισό αιώνα λειτουργίας, αλλά είναι φανερό ότι η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική από ο,τι πέρυσι την ίδια εποχή!
Η περίπτωση της Ελλάδας
Ειδικά στην Ελλάδα, δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι δεν αντιμετωπίζουμε θέμα ασφάλειας ενεργειακής τροφοδοσίας, αφού, εκτός από τη διαφοροποίηση των πηγών (LNG, Αζερικό αέριο), οι ρωσικές παροχές αερίου δεν διέρχονται από τις εμπόλεμες περιοχές, ενώ υπάρχουν και επαρκή σχέδια αλλαγής καυσίμου στην ηλεκτροπαραγωγή σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Τα πρόσθετα έκτακτα μέτρα που λάβαμε για τον χειμώνα 2022-2023, είτε προνοητικά, είτε στο πλαίσιο της ενωσιακής νομοθεσίας, συνολικού κόστους 200 εκατ. € περίπου (πλωτή δεξαμενή στη Ρεβυθούσα, υπόγεια αποθήκευση σε γειτονικές χώρες, έκτακτα φορτία LNG stand-by), δεν χρειάσθηκαν τελικά. Ούτε προβλέπεται να χρειασθούν έκτακτα μέτρα για τον επόμενο χειμώνα, αφού τώρα έχει πέσει η κατανάλωση φυσικού αερίου (τόσο η ετήσια όσο και η μέγιστη ημερήσια) σε ποσοστό άνω του 20%.
Πράγματι, η κατανάλωση φυσικού αερίου το 12μηνο Απρίλιος 22 - Μάρτιος 23 έπεσε στα 4,33 bcm, μειωμένη κατά 29,8% έναντι της αντίστοιχης προηγουμένης περιόδου. Το 65,2% αυτής της μείωσης οφείλεται στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής λόγω της διείσδυσης των ΑΠΕ. Σημειώνεται ότι η ηλεκτροπαραγωγή καλύπτει το 70% της κατανάλωσης φυσικού αερίου στην Ελλάδα, ενώ ο οικιακός/εμπορικός τομέας το 10% περίπου και το υπόλοιπο 20% περίπου η βιομηχανία (στοιχεία 2021 & 2022). Έτσι, ακόμα και αν στο επόμενο 12μηνο ανακάμψει η ζήτηση στη βιομηχανία (όπως φαίνεται να συμβαίνει από τον Φεβρουάριο 2023 λόγω της πτώσης των τιμών φυσικού αερίου), ή στον κτιριακό τομέα (αν επικρατήσουν χαμηλότερες θερμοκρασίες τον επόμενο χειμώνα), δεν αναμένεται να ανατραπεί σημαντικά η εικόνα.
Το γεγονός δε ότι η μέγιστη ημερήσια ζήτηση φυσικού αερίου μειώθηκε κατά 23,6% στα 20,6 εκατ. Nm3/d στο διάστημα Απρίλιος 22 - Μάρτιος 23 σημαίνει ότι, αν το μέγεθος αυτό λίγο-πολύ διατηρηθεί, ακόμα και στην (ελάχιστα πιθανή) περίπτωση πλήρους διακοπής του ρωσικού αερίου τον επόμενο χειμώνα, η μέγιστη ημερήσια ζήτηση της Ελλάδας θα καλύπτεται από τις άλλες πηγές εφοδιασμού: LNG Ρεβυθούσας (δυναμικότητα 19,1 εκατ. Nm3/d) και Αζερικό αέριο μέσω Ν. Μεσημβρίας (δυναμικότητα 3,7 εκατ. Nm3/d).
Στην Ελλάδα, τόσο η εποχιακή διακύμανση της ζήτησης όσο και η ασφάλεια τροφοδοσίας καλύπτονται από το LNG. Σε αγορές, όπου δεν υπάρχουν επαρκείς σταθμοί LNG, καθίστανται απαραίτητα άλλα μέτρα (όπως η υπόγεια αποθήκευση ΦΑ) για την ικανοποίηση των αναγκών αυτών που δημιουργούνται από την τροφοδοσία με αγωγούς. Λόγω του LNG και με μόνο τον σταθμό της Ρεβυθούσας, το Ελληνικό Σύστημα ΦΑ έχει λειτουργήσει επί 22 χρόνια χωρίς διακοπές εφοδιασμού. Άλλωστε στις θαλάσσιες μεταφορές δεν υπάρχουν σύνορα και γεωπολιτικά εμπόδια.
Δεδομένου όμως ότι η Ελλάδα αποτελεί την οδό για την τροφοδοσία και μέρους των αναγκών της Βουλγαρίας (καθώς και άλλων χωρών βορειότερα) με LNG, είναι απαραίτητη η περαιτέρω ενίσχυση της δυναμικότητας εισαγωγής LNG. Πράγματι, από το νέο έτος 2024 αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το νέο FSRU στην Αλεξανδρούπολη, το οποίο εκτός από διαμετακομιστικό, θα ενισχύσει περαιτέρω και την ασφάλεια τροφοδοσίας της Ελλάδας.
Τον ίδιο σκοπό θα επιτελέσει και το νέο FSRU στους Αγ. Θεοδώρους Κορινθίας, με εκτιμώμενη ολοκλήρωση μέχρι το τέλος 2025, το οποίο μάλιστα είναι τοποθετημένο κοντά στα μεγάλα κέντρα κατανάλωσης ΦΑ (Αττική και Βοιωτία, όπου καταναλώνονται τα 2/3 της ετήσιας ποσότητας ΦΑ). Με τα έργα αυτά, σε συνδυασμό με τα έργα αναβάθμισης της δυναμικότητας του Συστήματος Μεταφοράς που ήδη κατασκευάζει ο ΔΕΣΦΑ, θα διασφαλισθεί μέχρι το τέλος 2025 η ασφάλεια τροφοδοσίας φυσικού αερίου σε όλα τα σενάρια που ενδέχεται να προκύψουν μακροπρόθεσμα.
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι η ασφάλεια τροφοδοσίας. Οι υποχρεώσεις για υπόγεια αποθήκευση σε γειτονικές χώρες που επιβλήθηκαν βάσει του Κανονισμού 2022/1032 της 29ης Ιουνίου 2022 και ισχύουν μέχρι το 2025, παρά την προσπάθεια περιορισμού του μεγέθους τους που κατεβλήθη από την Ελληνική Κυβέρνηση, δεν ήταν καθόλου απαραίτητες στην περίπτωση της Ελλάδας, και οφείλονται μάλλον σε έλλειψη κατανόησης των ισχυρών κ-μ που εξαρτώνταν από αγωγούς.
Το πρόβλημά μας είναι το επίπεδο των τιμών ΦΑ, πράγμα που καθορίζεται όμως από τις διεθνείς αγορές. Η αποκατάσταση της ισορροπίας (και κυρίως της ψυχολογίας της ηρεμίας) στο επίπεδο των διεθνών αγορών λόγω των εξελίξεων που προαναφέρθηκαν σε όλη την Ευρώπη, μας καθιστά δικαιολογημένα αισιόδοξους για τον επόμενο χειμώνα.
(το άρθρο αυτό εκφράζει προσωπικές απόψεις του συγγραφέα)
* Ο Δημήτρης Καρδοματέας είναι τ. Γενικός Διευθυντής Στρατηγικής & Ανάπτυξης του ΔΕΣΦΑ
