Του Κωνσταντίνου Μαριόλη
Εκτός ελέγχου κινδυνεύει να ξεφύγει η κατάσταση στην Τουρκία 30 ημέρες πριν τις εκλογές της 24ης Ιουνίου, καθώς καθημερινά οι Τούρκοι ξυπνούν... φτωχότεροι, ενώ η αύξηση των επιτοκίων δείχνει να πέφτει στο κενό. Οι αγορές ζητούν από τον Ερντογάν να τις «προσκυνήσει» αλλιώς η τουρκική οικονομία απειλείται με μία κρίση που μπορεί να φέρει πολιτικές εξελίξεις.
Η έντονη φημολογία για τα έκτακτα μέτρα που σχεδιάζει να λάβει ο Τούρκος πρόεδρος σε συνδυασμό με τους φόβους για capital controls δημιουργούν μία άκρως εκρηκτική ατμόσφαιρα.
Μπορεί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να θεωρείται σήμερα «σουλτάνος» αφού έχει κερδίσει 12 διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις από το 2002 μέχρι σήμερα, έχει αποτρέψει το πραξικόπημα του 2016 και έχει συγκεντρώσει μεγάλες εξουσίες με τη συνταγματική αναθεώρηση, όμως η στροφή 180 μοιρών που έκανε στο θέμα των επιτοκίων δείχνει ότι δεν είναι άτρωτος.
Αυτό που δεν κατάφερε να κάνει κανείς άλλος δεν αποκλείεται να το καταφέρουν οι αγορές. O «εχθρός των επιτοκίων» όπως αυτοαποκαλείται δείχνει να πήρε το μήνυμα. Κατά τις χθεσινές προγραμματικές του δηλώσεις ο Τούρκος πρόεδρος επανέλαβε ότι θα καταπολεμήσει τον πληθωρισμό, όμως απέφυγε την... αγαπημένη του αναφορά για μεγάλη μείωση των επιτοκίων, αποδεικνύοντας ότι κάτι φοβάται.
Ο Ερντογάν αναδείχθηκε ηγέτης της Τουρκίας μετά από μία μεγάλη οικονομική κρίση και μία τέτοια κρίση μπορεί σήμερα να αποδειχθεί μοιραία και για τον ίδιο. Τι θα συμβεί αν οι Τούρκοι πολίτες, οι οποίοι έχουν γίνει ήδη πιο φτωχοί κατά 20% μέσα στο 2018, αρχίσουν να διαμαρτύρονται βλέποντας μία νέα μεγάλη κρίση να ξεσπά; Σίγουρα, ο χρόνος έως τις εκλογές είναι λίγος, όμως όλα είναι πιθανά.
Άλλωστε, ένας από τους βασικούς λόγους που ο Τούρκος πρόεδρος προκήρυξε πρόωρες εκλογές ήταν διότι ήθελε να προλάβει πριν η τουρκική οικονομία δείξει τη «γύμνια» της. Πίστευε ότι οι εκλογές είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να κάνει «restart», αξιοποιώντας την εκρηκτική, αλλά μη βιώσιμη, ανάπτυξη του 2017 και βέβαια να συγκεντρώσει ακόμη περισσότερες εξουσίες.
Η ανασφάλεια που νιώθει εδώ και σχεδόν δύο χρόνια ο σουλτάνος είναι τέτοια που τον οδήγησε σε σοβαρά λάθη. Ένα από τα μεγαλύτερα – αν όχι το μεγαλύτερο – ήταν ότι ανακοίνωσε την πρόθεσή του να αναλάβει αυτός τα ηνία της νομισματικής πολιτικής και να μειώσει τα επιτόκια, καταργώντας στην ουσία την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας. Ήταν η αφορμή που έψαχναν οι επενδυτές ή αν θέλετε η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, αφού δεν είναι λίγες οι φορές που ο Τούρκος πρόεδρος πηγαίνει κόντρα στα καθιερωμένα.
Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, το μόνο που κατάφερε η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας (CBRT) με την αύξηση των επιτοκίων κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες, στο 16,5%, ήταν να εμποδίσει την άμεση και πλήρη κατάρρευση της τουρκικής λίρας, αφού η μικρή ανάκαμψη της Τετάρτης δεν είχε συνέχεια.
Η ολική «επαναφορά» της τουρκικής λίρας αποδείχθηκε πρόσκαιρη γιατί πολύ απλά οι αγορές δεν πιστεύουν ότι ο Ερντογάν… άλλαξε μυαλά. Γνωρίζουν, όμως, ότι κέρδισαν μία μάχη κατά του σουλτάνου και ότι τον «πλήγωσαν». Όχι ανεπανόρθωτα, αλλά τον πλήγωσαν. Του έστειλαν με αυτόν τον τρόπο ένα πολύ ηχηρό μήνυμα για την μετεκλογική περίοδο.
Όλα δείχνουν ότι το μήνυμα των αγορών δεν αφορά μόνο την οικονομία και τις πολιτικές σύσφιξης που χρειάζονται για να μπει ένα φρένο στην ξέφρενη ανάπτυξη με δανεικά. Έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό και με τις «παρέες» του Τούρκου προέδρου, ήτοι τις γεωπολιτικές του συμμαχίες.
Την περασμένη Δευτέρα, ο Ερντογάν κατηγόρησε εμμέσως τις ΗΠΑ και το Ισραήλ για τα πυρηνικά όπλα και... έκλεισε το μάτι στο Ιράν. Την ίδια ώρα, το αναδυόμενο τρίγωνο Ρωσίας – Ιράν – Τουρκίας προκαλεί πονοκέφαλο στον Τραμπ, στην Ευρώπη και φυσικά στο Ισραήλ.
Μην ξεχνάμε ότι στο πρόσφατο ταξίδι του στο Λονδίνο – ένα ταξίδι που ίσως αποβεί καταστροφικό – ο Τούρκος πρόεδρος τα έβαλε… με όλους. Ακόμη και η φωτογράφησή του με τους ποδοσφαιριστές Μεσούτ Οζίλ της Άρσεναλ και Ιλκάι Γκουντογκάν της Μάντσεστερ Σίτι, προκάλεσε αντιδράσεις στη Γερμανία με την εθνική ομάδα της οποίας αγωνίζονται οι δύο άσοι.
Στην τριήμερη επίσκεψή του στη βρετανική πρωτεύουσα ο Ερντογάν πρόλαβε επίσης να «φωνάξει» ότι οι ΗΠΑ οδηγούν τον πλανήτη σε σκοτεινές εποχές, λόγω της απόφασης του Τραμπ να αποσυρθεί από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ.
Και τέλος, έδωσε στις αγορές αυτό που... δεν ήθελαν. Μία δήλωση που να αποδεικνύει ότι πηγαίνει κόντρα σε κάθε λογική. Ο Ερντογάν είπε στο πρακτορείο Bloomberg, λες και δεν ήξερε που απευθυνόταν, ότι θα αναλάβει τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής και ότι ο πληθωρισμός θα μειωθεί μετά τις εκλογές αφού θα μειωθούν και τα επιτόκια της κεντρικής τράπεζας.
Φτάσαμε, λοιπόν, σήμερα σε μία κατάσταση κατά την οποία οι αγορές δεν φοβούνται τόσο αν θα υπάρξει νοθεία στις εκλογές, κάτι για το οποίο έχει κατηγορηθεί ο Ερντογάν και κυρίως στο περσινό δημοψήφισμα, αλλά περισσότερο ότι βλέπουν έναν άνθρωπο που δείχνει να χάνει τον έλεγχο σε πολλά μέτωπα.
Χθες, ο Νιχάτ Μπουλέντ Γκουλτεκίν, διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας τη δεκαετία του '90, δήλωσε ότι η σημερινή κρίση θυμίζει τη δική του εποχή, όταν η κεντρική τράπεζα είχε σοβαρές διαφωνίες με την τότε κυβέρνηση και τελικά ξέσπασαν δύο σοβαρές κρίσεις που οδήγησαν σε πολιτική αλλαγή το 2002. Τότε οι αγορές έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η CBRT δεν μπορεί να διορθώσει τα κακώς κείμενα στην οικονομία μόνο μέσω των επιτοκίων και αυτό που χρειάζεται είναι μία ευρεία δέσμη μέτρων. «Αν ο Ερντογάν ανακοινώσει τα μέτρα που χρειάζονται προεκλογικά, είναι σαν να παραδέχεται τα λάθη του», σημειώνει ο Γκουλτεκίν. Και ο σουλτάνος δεν κάνει ποτέ λάθη…
