Η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι αμετακίνητη. Τα γούστα και τα στυλ αλλάζουν, τα κινήματα ανεβαίνουν και πέφτουν, οι καλλιτέχνες στρέφονται κάθε φορά σε νέα μέσα για να μοιραστούν με το κοινό το όραμά τους. Εκεί ακριβώς κρίνεται το έργο τέχνης. Ο καλλιτέχνης μπορεί να καθορίσει την αισθητική μας, εφόσον μπορεί να κοινοποιήσει. Ένα από τα μεγαλύτερα άλματα στον κόσμο της τέχνης ήρθε με την πρόσφατη άνθιση των NFT’s, τα οποία, όχι απλώς παρέχουν νέους τρόπους στους καλλιτέχνες να δημιουργούν, αλλά και ευθέως αμφισβητούν τις παραδοσιακές πρακτικές σχετικά με το ποια μορφή μπορεί να προσλάβει η τέχνη, ποιος τη δημιουργεί, πώς μπορεί να αγοραστεί και ποιος την κατέχει. Η δύναμή τους είναι το περιβάλλον στο οποίο ζουν: ο ψηφιακός κόσμος.
Το NFT, δηλαδή ένα «μη ανταλλάξιμο κουπόνι/κέρμα/σύμβολο», είναι ένα μοναδικό διακριτικό που αντιστοιχεί σε ψηφιακό αρχείο και ζει στο blockchain (πρόκειται για σειρά καταχωρίσεων που αφορούν συναλλαγές, σε ένα δημόσιο κατάστιχο). Συχνά, το NFT είναι ένα έργο τέχνης (ορισμένα αναγνωρίζονται υπό τον τίτλο Crypto Art). Όταν ένας καλλιτέχνης δημιουργεί NFT, η διαδικασία ονομάζεται κοπή και συνιστά ένα διακριτικό που συνδέεται με ένα μοναδικό έργο τέχνης, ένα τραγούδι, ένα video, ακόμη και μια εμπειρία. Όταν κάποιος το αγοράζει, γίνεται κάτοχος αυτού του ψηφιακού περιουσιακού στοιχείου, την ταυτότητα του οποίου εγγυάται το blockchain. Προσέξτε κι αυτό: η τεχνολογία blockchain που λειτουργεί ως μητρώο, προσφέρει τη δυνατότητα στους δημιουργούς να κερδίζουν από δικαιώματα σε δευτερεύουσες πωλήσεις, να αναπτύσσουν έξυπνα συμβόλαια για την εκτέλεση συναλλαγών και να παρέχουν μερική ιδιοκτησία στο έργο τέχνης.
Τα NFT’s εντυπωσίασαν όχι τόσο για την καινοτομία τους, όσο για την υψηλή τιμή που ακαριαία έπιασαν στη διεθνή αγορά (στη στήλη θα βρείτε πολλά σημειώματα για τον περίφημο πια Beeple). Σημείωσαν πωλήσεις 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων μόλις το πρώτο εξάμηνο του 2021 και η κεφαλαιοποίησή τους δεκαπλασιάστηκε μεταξύ 2018 και 2020. Τον Δεκέμβριο του 2021, ο ψηφιακός καλλιτέχνης Pak – ένας ευφάνταστος ακτιβιστής που έχει πολλά κοινά με τον Banksy - σημείωσε ρεκόρ πωλήσεων για ζωντανό καλλιτέχνη με το NFT "Merge". Τα CryptoPunks πωλούνται τακτικά περίπου 500.000 δολάρια το τεμάχιο (σε τρέχουσες τιμές ETH), με δώδεκα αγορές ανά ημέρα.
Ας αφήσουμε όμως τις εντυπωσιακές αγορές και τα μεγάλα ονόματα κι ας δούμε στην πράξη τι σημαίνει η είσοδος της crypto art στην αγορά της τέχνης. Μία από τις ευκαιρίες που προσφέρουν τα NFT’s και η τεχνολογία blockchain είναι η δυνατότητα να αμείβεται ένας καλλιτέχνης απευθείας από τη δουλειά του επειδή το blockchain επιτρέπει συναλλαγές χωρίς μεσάζοντες. Αυτό σημαίνει ότι η «βιομηχανία των τεχνών» αλλάζει. Δεν θα χρειάζεται πλέον οι καλλιτέχνες να δημιουργούν για εταιρικούς χορηγούς, ισχυρά brands ή μεγαλοσυλλέκτες. Αντίθετα, μπορούν να δουλεύουν χωρίς εμπορικές υποδείξεις (ή δεσμεύσεις), ενώ συνδέονται άμεσα με το κοινό τους. Καθώς μάλιστα η ψηφιοποίηση της τέχνης παρέχει πρόσβαση σε οποιονδήποτε έχει σύνδεση στο διαδίκτυο, βλέπουμε μια νέα γενιά από συλλέκτες. Καθόλου τυχαία, οι μεγάλοι διεθνείς οίκοι όπως ο Christie’s και ο Sotheby’s επιχειρούν να αγκαλιάσουν τα NFT’s προκειμένου να μη βρεθούν έξω από το παιχνίδι.
Επειδή τα NFT’s κάνουν την τέχνη πιο προσιτή, επιτρέποντας σε περισσότερους καλλιτέχνες και συλλέκτες να εμπλακούν, δημιουργούν επίσης νέες κοινότητες. Δεν ενισχύουν μόνο την καλλιτεχνική κοινότητα φέρνοντας κοντά καλλιτέχνες και φιλότεχνους που ενδιαφέρονται να υποστηρίξουν και να προωθήσουν ο ένας το έργο του άλλου, αλλά δημιουργούν επίσης κοινότητες συλλεκτών και ψηφιακές «λέσχες» γύρω από εξειδικευμένες εταιρείες. Αυτό επιβεβαιώνει η ραγδαία άνοδος των PFP’s (profile picture projects), όπου οι συμμετέχοντες στη λέσχη κατέχουν έργα τέχνης περιορισμένης παραγωγής. Ορισμένα από τα πιο δημοφιλή είναι τα «Cool Cats», «CryptoKitties» ή το «Bored Ape Yacht Club» (ένα από τα οποία πωλήθηκε πρόσφατα για 404.000 δολ.). Εξελίσσονται μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που στo PFP μπορείς να εμφανίζεσαι με το δικό σου avatar.
Δεν είναι όμως μόνο η προσωπική ψηφιακή εικόνα με την οποία μπορείς να κυκλοφορείς σε μια εικονική κοινότητα. Δημιουργήθηκαν ακόμη και ρούχα NFT’s, τα «wearables» για τα εικονικά σας avatar, καθώς και NFT’s που συνδέονται με αγορές εικονικής γης. Βλέπουμε ακόμη την άνοδο καινοτόμων έργων που αμφισβητούν τις παραδοσιακές έννοιες της τέχνης. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν τα προαναφερθέντα PFP’s, όπου οι καλλιτέχνες δημιουργούν πρωτότυπους χαρακτήρες που συλλέγουν οι αγοραστές. Μια ομάδα που ονομάζεται CryptoBaristas λανσάρει χαρακτήρες και χρησιμοποιεί τα κέρδη τους για να ανοίξει ένα καφέ που χρηματοδοτείται από το NFT. Κι αυτό είναι ένα κρίσιμο στοιχείο που πρέπει να δούμε. Μπορεί ένα «ψηφιακό καλλιτέχνημα» να κρατήσει την καλλιτεχνική του διάσταση χωρίς να μετατραπεί σε αμιγώς οικονομικό προϊόν;
Ήδη, βλέπουμε τα NFT’s να γίνονται πύλη στα κρυπτονομίσματα. Σύμφωνα με έκθεση της Hiscox Group (παγκόσμια εξειδικευμένη ασφαλιστική εταιρεία) που κυκλοφόρησε πρόσφατα, περίπου το 82% των αγοραστών NFT δήλωσαν ότι το έκαναν για επενδυτικούς σκοπούς. Από αυτούς που αγόρασαν NFT αξίας τουλάχιστον 25.000 δολ. τους τελευταίους 12 μήνες, το 95% ανέφερε τις αποδόσεις επένδυσης ως τον βασικό λόγο αγοράς (τα ευρήματα βασίζονται σε 595 αγοραστές έργων τέχνης σε όλο τον κόσμο). Διαβάζοντας την έρευνα προσεκτικά, μας κίνησε την περιέργεια το εξής στοιχείο: υπάρχει ένα σημαντικό χάσμα μεταξύ των φύλων σχετικά με το κίνητρο της αγοράς NFT. Ενώ το 96% των ανδρών πραγματοποίησε την αγορά τους για επενδυτικούς λόγους, μόνο το 67% των γυναικών παρακινήθηκε από πιθανές αποδόσεις.
Είναι, λοιπόν, ο κόσμος των NFT’s μια αγορά κερδοσκόπων; Με την ανάπτυξη και τη ραγδαία δημοτικότητά τους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία τα επόμενα χρόνια. Το θέμα δεν είναι πώς, αλλά πότε. Σύμφωνα με την έρευνα, το 56% των αγοραστών έργων τέχνης προχώρησαν σε αγορές μέσω διαδικτύου το 2021, σε σύγκριση με 48% την προηγούμενη χρονιά. Οι αγοραστές αποκτούν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση με τις ηλεκτρονικές αγορές τους, ειδικά οι νέοι συλλέκτες, εκ των οποίων περισσότεροι από τρεις στους 10 αγόρασαν το πρώτο τους έργο τέχνης στο διαδίκτυο, από 14% το 2020. Επιπλέον, σχεδόν οι μισοί (47%) από τους αγοραστές νέων έργων τέχνης—όσοι ξεκίνησαν αγοράζοντας έργα τέχνης τα τελευταία τρία χρόνια-πραγματοποίησαν την πρώτη τους αγορά τέχνης στο διαδίκτυο, σε σύγκριση με 30% το 2020.
Η διαδικτυακή αγορά τέχνης έχει γίνει ελκυστική σε νέους αγοραστές, πολλοί από τους οποίους δεν έχουν περάσει ποτέ το κατώφλι μιας γκαλερί ή ενός οίκου δημοπρασιών. Η παραδοσιακή αγορά - με τους μεγάλους οίκους δημοπρασιών, γκαλερί και φουάρ - θα υποχρεωθεί να υιοθετήσει την τέχνη των NFT’s, προκειμένου να διευρύνει το πελατολόγιό της. Κι αυτό γιατί η εξοικείωση της νέας γενιάς με τα NFT’s θα ωριμάζει και θα τα κάνει τρέχουσα πρακτική.
