Του Νίκου Μελέτη
Με μια στρατηγικού χαρακτήρα και υψηλού συμβολισμού κίνηση, οι ΗΠΑ στέλνουν το μήνυμα «επιστροφής» στην Ανατολική Μεσόγειο και ενεργούς εμπλοκής πλέον με κάθε τρόπο στην προσπάθεια μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία, καθώς ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Μ. Πομπέο την επόμενη Τετάρτη θα συμμετάσχει στην τριμερή Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου στην Ιερουσαλήμ.
Το θέμα της τριμερούς, της δεύτερης μέσα σε τρεις μήνες, είναι «Ενέργεια και θαλάσσια ασφάλεια» και η παρουσία του Αμερικανού ΥΠΕΞ δίνει ασφαλώς άλλη βαρύτητα στη συνάντηση των Τσίπρα, Νετανιάχου και Αναστασιάδη και επιβεβαιώνει ότι τo πλαίσιο των τριμερών συνεργασιών διαμορφώνει νέο στρατηγικό «καμβά» στην περιοχή, καθώς δεν περιορίζεται μόνο στην εξασφάλιση νέων ενεργειακών πηγών και για την Ευρώπη, αλλά συμβάλλει και στη διασφάλιση της σταθερότητας και της ασφάλειας στην κρίσιμη αυτή περιοχή.
Η συμμετοχή του κ. Πομπέο σε αυτή την τριμερή και μάλιστα τη στιγμή που κλιμακώνεται η κρίση στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, με αφορμή και την υπόθεση των S400, αποτελεί ίσως την πιο ουσιαστική απάντηση στην Τουρκία, η οποία εκτός των άλλων απειλών, την ημέρα της τριμερούς έχει δεσμεύσει παράνομα για ασκήσεις περιοχή νότια της Λεμεσού.
Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε ότι στην τριμερή αυτή, που είχε προγραμματιστεί για την Κνωσσό, θα υπογραφόταν η Διακρατική Συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού East Med.
Όμως, οι (επικοινωνιακές) ανάγκες της δύσκολης προεκλογικής εκστρατείας του Νετανιάχου (που για πρώτη φορά ύστερα από αρκετές εκλογικές αναμετρήσεις νιώθει την «ανάσα» της αντιπολίτευσης και του νέου κόμματος που δημιουργήθηκε από τον πρώην ΑΓΕΕΘΑ) οδήγησαν στην επιλογή των Ιεροσολύμων για τη σύγκληση της τριμερούς.
Όσο για τη συμφωνία για τον East Med, η ιταλική κυβέρνηση παραμένει διχασμένη για το ζήτημα αυτό, καθώς ο ένας κυβερνητικός εταίρος, Μ. Σαλβινι, αν και πολιτικά έχει δεσμούς με τη Ρωσία, υποστηρίζει τον East Med, με το Κίνημα των 5 Αστέρων, όμως, για λόγους περιβαλλοντικούς να ζητά να παγώσει η συμφωνία.
Αν και δεν υπάρχει σαφής εικόνα για το τι ακριβώς θα πράξει ο ιταλικός κυβερνητικός συνασπισμός, εκτιμάται ότι μετά τις ευρωεκλογές θα ξεμπλοκάρει η διαδικασία ώστε να προχωρήσει η διακρατική συμφωνία.
Δύσκολο εγχείρημα
Ο αγωγός, που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εναλλακτικά σχέδια εξαγωγής του φυσικού αερίου της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, περιοχής που έχει έρθει στο επίκεντρο των ενεργειακών εξελίξεων λόγω και των ανακαλύψεων των τελευταίων ετών, αλλά και τον εντοπισμό κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ, προβλέπεται να διασχίζει την ισραηλινή, κυπριακή και ελληνική ΑΟΖ να φθάνει στην Ελλάδα και από εκεί εντάσσεται στο δίκτυο που με υποθαλάσσιο αγωγό καταλήγει στο Οτράντο της Ιταλίας. Και από εκεί θα ξεκινά η διάθεσή του στις χώρες της Ευρώπης.
Ενα σημαντικό έργο συνολικού προϋπολογισμού 7 δισ. δολαρίων, μήκους 2.200 χιλιομέτρων, που έχει να αντιμετωπίσει και πρωτόγνωρες τεχνικές προκλήσεις λόγω του μεγάλου βάθους και του ανάγλυφου βυθού στον οποίο θα εγκατασταθεί.
Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν τον αγωγό East Med για γεωστρατηγικούς λόγους, χωρίς βεβαίως να αποκλείουν και τους άλλους εναλλακτικούς τρόπους εξαγωγής του φυσικού αερίου, είτε μέσω των τερματικών LNG της Αιγύπτου είτε μέσω νέου τερματικού LNG στην Κύπρο.
Για τις ΗΠΑ ο αγωγός θα δώσει μόνιμο χαρακτήρα στη σύνδεση του Ισραήλ με την Ευρώπη και συγχρόνως θα εξασφαλίσει μόνιμη και σταθερή τροφοδοσία της ευρωπαϊκής αγοράς με «μη ρωσικό» αέριο. Σε ποσότητες όμως που θα είναι αρκετές μόνο για κάλυψη αναγκών στη Νότια και Νοτιοανατολική Ευρώπη, αφήνοντας έτσι ευρύτατο πεδίο για τις αμερικανικές εξαγωγές σχιστολιθικού φυσικού αερίου σε μορφή LNG που έχουν ήδη ξεκινήσει.
Εξάλλου, ο στρατηγικός πυλώνας της αμερικανικής πολιτικής, όπως εκφράστηκε και από τον Μ. Πομπέο στην ομιλία του την Τετάρτη στο μεγάλο ενεργειακό συνέδριο του Χιούστον με τη συμμετοχή όλων των μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών και υπουργών Ενέργειας από πολλές χώρες (μεταξύ των οποίων και οι υπουργοί Ενέργειας Ελλάδας, Ισραήλ, Κύπρου) προβλέπει τη χρήση της ενέργειας ως μέσου προώθησης και των πολιτικών στόχων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Ρωσία και Τουρκία
Η Ρωσία δεν είναι ενθουσιασμένη με το έργο, καθώς αντιτίθεται σε κάθε εναλλακτική πηγή ενέργειας που θα μειώσει την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από το φθηνότερο και πιο δελεαστικό οικονομικά ρωσικό φυσικό αέριο. Η Ρωσία επενδύει στρατηγικά στην επέκταση του Turkish Stream προς την Ευρώπη, αλλά και στην απρόσκοπτη συνέχιση της κατασκευής του αγωγού Nord Stream II που συνδέει υποθαλάσσια τη Ρωσία με τη Γερμανία, παρακάμπτει οριστικά την Ουκρανία ως ενδιάμεσο κόμβο και διευρύνει την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Μόσχα.
Αντίθετη στον αγωγό είναι η Τουρκία, η οποία σταθερά επεδίωκε το φυσικό αέριο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου να εξάγεται με αγωγό που θα διέρχεται από το έδαφός της. Θεωρεί ότι ο East Med την παρακάμπτει, μειώνοντας έτσι τον στρατηγικό ρόλο της ως ενεργειακού κόμβου. Βεβαίως οι σχέσεις της με την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο είναι τέτοιες που δεν επιτρέπουν κανένα περιθώριο συνεργασίας στη διαχείριση των υδρογονανθράκων της περιοχής, ενώ ούτε η Ε.Ε. θα ήθελε να αποκτήσει μια ακόμη «ενεργειακή εξάρτηση», με την μονοπώληση μέχρι τώρα από την Τουρκία των οδών μεταφοράς φυσικού αερίου από την Κασπία (ΤΑΝΑΡ), τη Ρωσία (Turkish Stream), το Β. Ιράκ και τώρα και από την Ανατολική Μεσόγειο.
Η Αίγυπτος, χωρίς ανοικτά να έχει ταχθεί εναντίον της επιλογής του αγωγού, αντιλαμβάνεται ως ανταγωνιστικό το έργο αυτό με βαση τα σημερινά δεδομένα, στις δικές της φιλοδοξίες, ώστε μέσω των υπαρχόντων Τερματικών Σταθμών LNG, Idku και Damietta, να καταστεί ο κύριος κόμβος εξαγωγής του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Μια επιλογή, όμως, που αντιμετωπίζει και το πρόβλημα της πολιτικά δύσκολης απόφασης για κάθε ισραηλινή κυβέρνηση να αποκτήσει τέτοιου είδους εξάρτηση από μια (έστω και φιλική) αραβική χώρα.
Ευρωπαϊκό ενδιαφέρον
Η Ε.Ε. έχει διαθέσει 100 εκατ. ευρώ για τη σύνταξη μελέτης βιωσιμότητας του έργου, το οποίο έχει εντάξει στα στρατηγικά σχέδια και η έκθεση αναμένεται να είναι έτοιμη το φθινόπωρο, ώστε αμέσως μετά να αρχίσει η διαδικασία για εξεύρεση επενδυτών που θα χρηματοδοτήσουν το έργο.
Για την Ελλάδα είναι αυτονόητη η στρατηγική σημασία του έργου, καθώς προσφέρει για πρώτη φορά στη χώρα τον ρόλο πραγματικού κόμβου μεταφοράς ενέργειας και διασυνδέει την Ελλάδα με τις άλλες χώρες της περιοχής Ισραήλ, Αίγυπτο και Κύπρο, σε ένα δίκτυο ενεργειακό, οικονομικό και ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Για το Ισραήλ έχει κυρίως πολιτική σημασία ο αγωγός, καθώς θα διασυνδέσει τη χώρα ευθέως με την Ευρώπη, αλλά και παρά το μεγάλο κόστος είναι μια «ανεξάρτητη» επιλογή για την εξαγωγή του ισραηλινού φυσικού αερίου. Για την Κύπρο έχει πολιτική επίσης σημασία λόγω της Τουρκίας. ενώ πρακτικά ίσως η Λευκωσία εξυπηρετείται περισσότερο με την κατασκευή (όπως επιδιώκει η Exxon Mobil) τερματικού σταθμού LNG στο έδαφός της, εφόσον τελικά βεβαίως ανακαλυφθούν και νέα κοιτάσματα στην ΑΟΖ της, που να καθιστούν βιώσιμο ένα τέτοιο έργο.
Οι ειδικοί βεβαίως δηλώνουν ότι με τα μέχρι τώρα βήματα που έχουν γίνει, οι πιθανότητες είναι το φυσικό αέριο να είναι αρκετό, τόσο για την κάλυψη των τοπικών ενεργειακών αναγκών όσο και για εξαγωγές από τους σταθμούς LNG της Αιγύπτου και πιθανότατα για τον σταθμό LNG στην Κύπρο και για τον East Med.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η συμμετοχή του Μ. Πομπέο στην τριμερή της 20ής Μαρτίου, αποτελεί κομβικό σημείο για τη νέα αναβαθμισμένη πλέον παρουσία και συμμετοχή της Ελλάδας, της Κύπρου, του Ισραήλ και της Αιγύπτου στη νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας που διαμορφώνεται στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
