Πρέπει να παρατηρηθεί η άνοδος του νεο-οθωμανισμού στην Τουρκία και η στρατηγική της χώρας για την προωθήσει την εικόνα της ως πρώην αυτοκρατορία και αναδυόμενη οικονομική δύναμη στη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και τον Καύκασο. Αυτή η στρατηγική περιλαμβάνει διάφορες πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ανάδειξη της Τουρκίας ως κεντρικό παίκτη σε μια νέα, πολυπεριφερειακή τάξη, τη λεγόμενη Pax Ottomana.
Εκτός από την Τουρκία ακόμα 3 χώρες Ιράν, Ρωσία και Κίνα που δεν δυτικοποιήθηκαν, αναβιώνουν τα αυτοκρατορικά τους οράματα. Θα μπορούσαν να προστεθούν και πρώην αποικιακά κέντρα όπως η Βραζιλία, η Νότιος Αφρική και η Ινδία.
Στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, οι μεταρρυθμίσεις Τανζιμάτ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στόχευαν στον εκσυγχρονισμό του κράτους με την εισαγωγή δυτικών διοικητικών, στρατιωτικών και νομικών προτύπων για να αντιμετωπιστεί η πρόκληση των δυτικών δυνάμεων. Ο Ατατούρκ στην Τουρκία επιδίωξε να εκσυγχρονίσει την Τουρκία μέσω της υιοθέτησης δυτικών προτύπων σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, από την εκπαίδευση μέχρι τη διοίκηση και τη βιομηχανία.
Μετά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ακολούθησε η απόρριψη της δυτικοποίησης, κατά την οποία οι μη δυτικές κοινωνίες όπως η Τουρκία, αντιδρούσαν και προσπαθούσαν να ανακτήσουν την αυτονομία και την ταυτότητά τους απέναντι στην κυριαρχία της Δύσης. Η απόρριψη ήταν μια άμεση απάντηση στη συνεχιζόμενη κυριαρχία της Δύσης και στις επιπτώσεις της προηγούμενης δυτικοποίησης. Στόχος ήταν η ενίσχυση της διαφοράς και της αυτονομίας μέσω της εφαρμογής τοπικών οικονομικών πολιτικών και ενός αυτόνομου πολιτιστικού και πολιτικού συστήματος. Παράλληλα, προωθήθηκαν αυτόνομα θρησκευτικά και πολιτικά συστήματα, όπως για παράδειγμα στο Ιράν και την Τουρκία.
Στις αρχές του 21ου αιώνα η Τουρκία χαρακτηρίζεται από την επιδίωξη ενός άλλου δρόμου προς την ευημερία και τη δύναμη, που δεν βασίζεται ούτε στην ομοιότητα ούτε στη διαφορά με τη Δύση, αλλά σε επιλεκτική σύνθεση και περιέχει τα παρακάτω στοιχεία.
Προώθηση Εικόνας μέσω Πολιτιστικών Προϊόντων: Η Τουρκία χρησιμοποίησε προϊόντα με όρους της αγοράς, όπως ταινίες και σαπουνόπερες με οθωμανικό περιεχόμενο, για να προωθήσει την εικόνα της σε όλη την περιοχή. Αυτά τα προϊόντα βοήθησαν στη δημιουργία μιας θετικής εικόνας της Τουρκίας και στην ενίσχυση της πολιτιστικής της επιρροής.
Μεγάλες Επενδύσεις και Έργα Υποδομών: Οι τουρκικές αρχές ανέλαβαν μεγάλες επενδύσεις που προωθούνταν μέσω νεο-οθωμανικών μοτίβων. Τα έργα αυτά περιλάμβαναν μια νέα σιδηροδρομική σήραγγα και γέφυρα στον Βόσπορο, καθώς και υποστήριξη για έναν διαβαλκανικό αυτοκινητόδρομο και ένα μουσείο τουρκικής ιστορίας στη Μογγολία. Επιπλέον, η Τουρκία παρείχε βοήθεια ύψους δισεκατομμυρίων στο καθεστώς της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο, ενισχύοντας την επιρροή της στην περιοχή, στις χώρες του Σαχέλ, στην Σομαλία κλπ.
Σκοπός των Προσπαθειών: Ο σκοπός όλων αυτών των προσπαθειών ήταν να τοποθετήσουν την Τουρκία στο κέντρο μιας νέας, πολυπεριφερειακής Pax Ottomana βασισμένης στο εμπόριο και στην ήπια ισχύ υποστηριζόμενη από μια εκτεταμένη παραγωγή στρατιωτικών εξοπλισμών. Η στρατηγική αυτή αποσκοπούσε στην ανάδειξη της Τουρκίας ως ηγετική δύναμη σε μια σειρά από περιοχές που περιλάμβαναν τη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και τον Καύκασο.
Αυτοκρατορικά Παρελθόντα και Νέες Πολιτικές και Οικονομικές Ενέργειες: Αν και ο νεο-οθωμανισμός είναι συγκεκριμένος για την Τουρκία, σε αναδυόμενες δυνάμεις σε όλο τον παγκόσμιο Νότο, τα αυτοκρατορικά παρελθόντα (όπως η Άλωση της Κωνσταντινούπολης) γιορτάζονται ολοένα και περισσότερο για να εκμεταλλευτούν νέες πολιτικές και οικονομικές ενέργειες. Η Τουρκία και μερικές άλλες χώρες όπως το Ιράν, η Ρωσία και η Κίνα, αξιοποιούν τα αυτοκρατορικά τους παρελθόντα για να ενισχύσουν την επιρροή τους και να προωθήσουν τις πολιτικές και οικονομικές τους στρατηγικές.
Υπάρχουν όμως κίνδυνοι που προκύπτουν από τη σύγχυση μεταξύ των νεο-αυτοκρατορικών οραμάτων και των γεωπολιτικών πραγματικοτήτων, ειδικά στις σύνθετες γεωγραφίες όπου δραστηριοποιείται η Τουρκία. Αυτή η σύγχυση μπορεί να οδηγήσει σε ακούσιες ή αυτοκαταστροφικές πολιτικές συνέπειες.
Νεο-αυτοκρατορικά Οράματα: Οι προσπάθειες της Τουρκίας να αναβιώσει τις παλιές αυτοκρατορικές δόξες της, μέσω της εφαρμογής φιλόδοξων γεωπολιτικών έργων και στρατηγικών, αντικατοπτρίζουν τα νεο-αυτοκρατορικά τους οράματα. Τα οράματα αυτά περιλαμβάνουν την επέκταση της επιρροής τους μέσω οικονομικών και στρατιωτικών μέσων, καθώς και τη δημιουργία δικτύων συνεργασίας και εμπορίου.
Γεωπολιτικές Πραγματικότητες: Οι περιοχές όπου δραστηριοποιείται η Τουρκία είναι γεωπολιτικά περίπλοκες και ταραγμένες. Περιλαμβάνουν εθνοτικές, θρησκευτικές και πολιτικές συγκρούσεις που δυσκολεύουν την εφαρμογή των στρατηγικών τους. Η πραγματικότητα στις περιοχές αυτές απαιτεί προσεκτική διαχείριση και προσαρμογή στις τοπικές συνθήκες και προκλήσεις.
Κίνδυνοι Ακούσιων ή Αυτοκαταστροφικών Συνεπειών: Η σύγχυση μεταξύ των νεο-αυτοκρατορικών οραμάτων και των γεωπολιτικών πραγματικοτήτων μπορεί να οδηγήσει σε λάθος υπολογισμούς και αποφάσεις που θα έχουν σοβαρές πολιτικές συνέπειες. Αυτές οι συνέπειες μπορεί να περιλαμβάνουν ακούσιες αντιδράσεις από το εσωτερικό, αυξημένη αστάθεια και συγκρούσεις, καθώς και αυτοκαταστροφικές πολιτικές που υπονομεύουν τους στόχους της ίδιας της χώρας.
Σύνθετες Γεωγραφίες: Οι γεωγραφικές περιοχές στις οποίες δραστηριοποιείται η Τουρκία είναι εξαιρετικά σύνθετες, με πολυάριθμες εθνοτικές ομάδες, θρησκευτικές παρατάξεις και πολιτικές δυνάμεις που επηρεάζουν τη σταθερότητα και την ασφάλεια. Οι στρατηγικές της πρέπει να λαμβάνουν υπόψη αυτές τις πολυπλοκότητες για να είναι επιτυχείς και να αποφύγουν τις ακούσιες συνέπειες.
Έχει μεγάλη σημασία η κατανόηση και η διάκριση μεταξύ των οραμάτων και των πραγματικοτήτων στις γεωπολιτικές στρατηγικές της Τουρκίας πράγμα το οποίο δεν φαίνεται να υφίσταται. Δεν είναι προσεκτική στη διαχείριση των σύνθετων γεωγραφιών όπου δραστηριοποιείται και δεν προσαρμόζει τις στρατηγικές τις στις τοπικές συνθήκες και προκλήσεις για να αποφύγει ακούσιες ή αυτοκαταστροφικές πολιτικές συνέπειες.
Η Ελλάδα πρέπει να γνωρίζει τις προσπάθειες αναβίωσης της νέο-οθωμανικής αυτοκρατορίας, διότι ο ρους της ιστορίας μπορεί να τη φέρει να ξανά-αναχαίτισει τους κινδύνους από τα ανατολικά. Επίσης, πρέπει να γνωρίζει ότι η Τουρκία θα ακολουθήσει κοινούς δρόμους, συνεργασίες και ανταγωνισμούς με τις άλλες «αναδυόμενες αυτοκρατορίες» του Ιράν, της Ρωσίας και της Κίνας ενάντια στη δυτική υπεροχή και τις δυτικές δημοκρατίες.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
