του Αθάνασιου Κοσμόπουλου*
Μετά από κάθε αποστολή ή επιχείρηση στις Ένοπλες Δυνάμεις, ακολουθεί η φάση της αποτίμησης και αξιολόγησης. Εκεί εντοπίζονται τα θετικά σημεία και οι επιτυχίες, παράλληλα δε εξετάζονται τα λάθη και αναλύονται οι παραλείψεις που παρουσιάστηκαν.
Τα θετικά περνάνε στον σχεδιασμό ως τυποποιημένες οδηγίες πλέον για το μέλλον, οι αστοχίες και οι λάθος ενέργειες διαγράφονται από τον σχεδιασμό για να μην επαναληφθούν. Όλα αυτά μαζί, συγκροτούν για τους επόμενους,τα λεγόμενα Lessons Learned.
Ασφαλώς στον σχεδιασμό μιας επιχείρησης Πολιτικής Προστασίας κρίσιμο ρόλο παίζουν οι κλασσικοί τρεις παράγοντες:
- Το είδος και η φύση της απειλής,
- οι καιρικές συνθήκες και
- το συγκεκριμένο επιχειρησιακό περιβάλλον.
Εκτός από τους αυτούς τους τρεις κλασσικούς παράγοντες, υπάρχουν όμως και οι τρεις δομικές προϋποθέσεις προκειμένου να εξασφαλίζεται η επιτυχία στις σχετικές επιχειρήσεις:
- Τα επικεφαλής πρόσωπα,
- οι εφαρμοζόμενες διαδικασίες,
- ο συντονισμός μέσων και προσωπικού.
Δυστυχώς επί πολλές δεκαετίες ασχολούμεθα,μέχρι και σήμερα, ιδιαίτερα και επίμονα με την πρώτη και την τρίτη από τις ανωτέρω δομικές προϋποθέσεις. Όποτε συμβεί κάποια σοβαρή αστοχία και τραγωδία καρατομούνται κατά κανόνα τα επικεφαλής πρόσωπα, λιθοβολείται η διαδικασία συντονισμού που ήταν ατυχής, ανεπαρκής και αναποτελεσματική.
Ουδείς όμως ασχολείται με τις υφιστάμενες διαδικασίες που προβλέπονται, με το οργανωτικό πλαίσιο και τις συνεργατικές δράσεις που αυτές καθορίζουν, τις παραδοχές επί των οποίων βασίζονται, τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα που αυτές απονέμουν. Δεν ερευνάται αν καταρχήν υπάρχουν αυτές οι διαδικασίες υπό μορφή εγχειριδίου γνωστού σε όλους. Ακόμα όμως και αν υπάρχουν, δεν ερευνάται αν οι καλούμενοι να τις εφαρμόσουν σε περίπτωση ανάγκης τις γνωρίζουν ή αν αυτές βρίσκονται σε ένα συρτάρι αποθηκευμένες και αδιάβαστες.
Πιο σημαντικό από όλα δεν ερευνάται αν οι διαδικασίες έχουν επικαιροποιηθεί ή αναμορφωθεί βάσει των σύγχρονων απαιτήσεων και των μεταβολών του περιβάλλοντος. Επιπλέον σπανίως διενεργούνται ασκήσεις και δοκιμές εφαρμογής των διαδικασιών Πολιτικής Προστασίας και όπου/όποτε αυτές γίνονται, αντιμετωπίζονται με δυσανασχέτηση και παράπονα των εμπλεκομένων που ξεβολεύονται από την τύρβη της καθημερινότητάς τους.
Αν θέλουμε να έχουμε ένα αξιόπιστο και λειτουργικό σύστημα Πολιτικής Προστασίας θα πρέπει να αρχίσουμε από την αξιολόγηση με επιστημονικό και αντικειμενικό τρόπο των υφισταμένων διαδικασιών και εγχειριδίων χειρισμού κρίσεων από μηδενικής βάσεως. Να ακολουθήσουμε την δοκιμασμένη αρχή «ένα πρόσωπο – μία αρμοδιότητα» και «μία κρίση – ένας συντονιστής». Οι συναρμοδιότητες και οι αλληλοεπικαλύψεις σε περιόδους κρίσεως έχουν ολέθρια αποτελέσματα, διάχυση ευθυνών και δημιουργία χαοτικού περιβάλλοντος, όπου όλοι έχουν κάτι να κάνουν και κανείς δεν κάνει τίποτε τελικώς.
Κάποτε παλαιότερα παρατηρήθηκε, ειδικά στις αεροπορικές επιχειρήσεις, ότι κάποιοι χειριστές και μηχανικοί είχαν λιγότερα προβλήματα και σημείωναν υψηλότερα ποσοστά επιτυχούς εκτέλεσης των αποστολών. Διαπιστώθηκε ότι τα πρόσωπα αυτά εφάρμοζαν διαδικασίες για κάθε εργασία με συστηματικό και τυποποιημένο τρόπο, ενώ κάποιοι άλλοι όχι. Έτσι θεσπίστηκαν οι λίστες ελέγχουν (τα CheckLists) ώστε όλοι οι χειριστές και μηχανικοί να εκτελούν τις ίδιες ακριβώς ενέργειες ανεξάρτητα αν έχουν 50 ή 500 ώρες πτήσεως, αν είναι έμπειροι ή άπειροι. Ο κανόνας που διαμορφώθηκε από τότε είναι:
«Οι διαδικασίες καθοδηγούν τα πρόσωπα και όχι τα πρόσωπα τις διαδικασίες».
Με τον τρόπο αυτό έπαψε να έχει σημασία αν θα ήταν ο Α έμπειρος ή ο Β άπειρος χειριστής βάρδια καθώς όλοι θα εκτελούσαν τις ίδιες τακτικές ή έκτακτες διαδικασίες.
Ειδικά στη Χώρα μας οι θέσεις της Πολιτικής Προστασίας και οι συναφείς με την Πολιτική Σχεδίαση Εκτάκτων Αναγκών (ΠΣΕΑ), θεωρούνται για κάποιον ανεξήγητο λόγο θέσεις χαμηλού ειδικού βάρους, όπου τοποθετούνται δίκην ψυγείου οι ανεπιθύμητοι υπάλληλοι, ή απλά πρόσωπα που «γεμίζουν» την θέση χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις. Αυτές οι θέσεις αντίθετα, είτε σε υψηλό πολιτικό επίπεδο είτε σε επίπεδο μεσαίας και χαμηλότερης βαθμίδας επιτελών, απαιτούν πρόσωπα με αυξημένο αίσθημα ευθύνης, συνειδητοποίηση καθήκοντος και ετοιμότητας, σε διαρκή επαγρύπνηση, ευρηματικά με ιδιαίτερο ζήλο περί την υπηρεσία.
Όσο όμως δεν ασχολούμεθα συστηματικά και επιστημονικά με τις προβλεπόμενες διαδικασίες αντιμετώπισης και χειρισμού των κρίσεων, θα αναγκαζόμαστε στο μέλλον μετά από νέες καταστροφές, να μετράμε τις πληγές μας, να αντικαθιστούμε πρόσωπα δια καρατομήσεως και να αποδίδουμε ευθύνες στον κακό συντονισμό των εμπλεκομένων.
Ας ασχοληθούμε πρώτα λοιπόν με το τι και πως πρέπει να γίνεται και μετά με το ποιοι θα το συντονίσουν και θα το εκτελέσουν στο πεδίο της κρίσεως. Αφήνω σκοπίμως κατά μέρους την «προ κρίσεως» πρόληψη και οργάνωση που πρέπει να επιτελείται.
Φοβάμαι πως ακόμα και ο Ιησούς Χριστός ο ίδιος να κατέλθει επί γης να αναλάβει την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, αν κληθεί να εφαρμόσει το υφιστάμενο οργανωτικό πλαίσιο και τις διαδικαστικές του προβλέψεις, είναι πολύ πιθανό ότι θα αστοχήσει...
*Ο κ. Αθανάσιος Κοσμόπουλος είναι Νομικός (LLM), Ταγματάρχης ε.α., έχει εξειδικευθεί στα νομικά ζητήματα των πληροφοριακών συστημάτων και την Στρατηγική Διεθνούς Ασφαλείας. Από τον Ιανουάριο του 2017 είναι πολιτικό στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας μέσω της διαδικασίας αξιολόγησης του Μητρώου Πολιτικών Στελεχών.
