Λίγες μέρες πριν, το Bloomberg χαρακτήρισε τις επερχόμενες τουρκικές εκλογές, ως τις πιο σημαντικές εκλογές του 2023. Γιατί είναι τόσο σημαντικές οι εκλογές στην Τουρκία και τι σημαίνουν όλα τα αρνητικά δημοσιεύματα από δυτικά ΜΜΕ για την Τουρκία του Ερντογάν; Τέλος, το σημαντικό ερώτημα για μας είναι ποια Τουρκία θα δούμε τους επόμενους 3,5 μήνες και ποια Τουρκία θα μας ξημερώσει το προσεχές καλοκαίρι. Όλα αυτά, με τη Δύση να πρέπει να πάρει πολύ δύσκολες αποφάσεις εν μέσω μιας τραγωδίας που άφησαν πίσω τους οι φονικοί σεισμοί στην Τουρκία.
Το εσωτερικό της Τουρκίας δημιουργεί ένα εκρηκτικό κοκτέιλ
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του Κογκρέσου των ΗΠΑ, οι σχέσεις Ουάσιγκτον και Άγκυρας βρίσκονται σε ένταση και το μέλλον τους έχει πολλά ερωτηματικά. Μέσα στην έκθεση περιγράφονται με μελανά χρώματα όλες οι πρακτικές της Τουρκίας σε εξωτερικό και εσωτερικό. Αυτές οι πρακτικές είναι ταυτόχρονα και οι διαφορές των ΗΠΑ με την Τουρκία, οι οποίες, τρεις μήνες πριν τις εκλογές, παραμένουν βαθιές και προσώρας αγεφύρωτες. Τούρκοι κυβερνητικοί όπως ο Σοϊλού και ο Τσαβούσογλου, (γραφειοκρατικά είναι υπεύθυνοι για πολλές χιλιάδες υπαλλήλων) στοχοποιούν τις ΗΠΑ και υποστηρίζουν ότι όλοι οι Αμερικανοί πρεσβευτές στην Τουρκία, έχουν ένα όνειρο, το πώς θα οργανώσουν πραξικόπημα εναντίον της Τουρκίας.
Η τοξική ρητορική στην Τουρκία, δεν χρησιμοποιείται μόνο εναντίον της Ελλάδας, αλλά και εναντίον των ΗΠΑ. Η αντιπολίτευση δεν έχει ακόμη ορίσει υποψήφιο. Οι φήμες θέλουν τον Ιμάμογλου να βάζει υποψηφιότητα, ανεξάρτητα με το τι θα αποφασίσουν οι έξι υποψήφιοι που έχουν δημιουργήσει ένα ενιαίο μέτωπο εναντίον του Ερντογάν. Αυτό σημαίνει, πως είναι βούτυρο στο ψωμί του Ερντογάν το «όλοι σας και μόνος μου» κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι το ΑΚΡ θα καταφύγει σε κάθε θεμιτή και αθέμιτη πρακτική προκειμένου να κερδίσει τις εκλογές.
Την ίδια ωρα, το κλείσιμο πολλών προξενείων δυτικών χωρών στην Τουρκία, σε συνδυασμό με ταξιδιωτικές οδηγίες (ΗΠΑ, Γερμανίας π.χ) για πιθανά τρομοκρατικά χτυπήματα που θα λάβουν χώρα ως αντίποινα για το κάψιμο του Κορανίου σε Σουηδία και Ολλανδία, δημιουργούν ένα κλίμα πολιτικής και οικονομικής αστάθειας. Τέτοιες ταξιδιωτικές οδηγίες πλήττουν τον τουρισμό, τις ξένες άμεσες επενδύσεις και όλους τους οικονομικούς δείκτες. Όλα αυτά, σε μια Τουρκία που ξεπέρασε το 80% πληθωρισμού τον Οκτώβριο του 2022.
Δύο σενάρια για την Τουρκία
Για να καταφέρουμε να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις των επόμενων μηνών, θα χρειαστούμε τη μελέτη κάποιων ενδεικτικών σεναρίων. Η αδιάλλακτη στάση του Ερντογάν, σε συνδυασμό με τα επιθετικά δημοσιεύματα από το σύνολο των κολοσσών των ΜΜΕ του δυτικού κόσμου, προμηνύουν εξελίξεις. Όπως αναφέρθηκε, η Τουρκία δια στόματος Σοϊλού, συνδέει την αμερικανική πολιτική στην Τουρκία με την ανατροπή του Ερντογάν μέσω πραξικοπήματος. Την ίδια ώρα, οι ΗΠΑ όχι μόνο διαψεύδουν το τουρκικό κυνήγι φαντασμάτων, αλλά επανεξετάζουν το ζήτημα του ταξιδιού του Μπλίνκεν στην Τουρκία. Μια πιθανή ακύρωση της προγραμματισμένης επίσκεψης του Μπλίνκεν στην Τουρκία, θα αποτελέσει ένα ακόμη ιστορικό χαμηλό στις ήδη επιβαρυμένες αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Από εκεί μετά, μένουν 2,5 μήνες για τις τουρκικές εκλογές οι οποίοι αναμένονται πυκνοί.
Σενάριο 1: Η Δύση τηρεί μια ευμενώς ουδέτερη στάση υπέρ της τουρκικής αντιπολίτευσης
Το πρώτο σενάριο έχει ως εξής: Ο Ερντογάν προχωρά σε μαζικές φυλακίσεις και άλλων ειδών επιθέσεις εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων, θεωρώντας τους «ξένους πράκτορες». Επιτίθεται σφοδρά στις ΗΠΑ και χρησιμοποιεί τις κακές αμερικανοτουρκικές σχέσεις για να συσπειρώσει το εκλογικό σώμα που μετρήσεις δείχνουν, ότι διάκειται εχθρικά απέναντι στις ΗΠΑ.
Ο Μπαχτσελί, κατρακυλώντας δημοσκοπικά, πλειοδοτεί και η Τουρκία θέτει θέμα συμμετοχής της στο ΝΑΤΟ προεκλογικά. Η αντιπολίτευση που έχει συσπειρωθεί, βλέπει να χάνει το παιχνίδι καθώς η έστω και άτυπη στήριξη της Δύσης σε αυτήν, οδηγεί τις μάζες στο να τη θεωρήσουν προδοτική. Ο Ερντογάν χρησιμοποιεί αθέμιτες πρακτικές και τελικά κερδίζει τις εκλογές.
Ενδεχόμενη επικράτηση του Ερντογάν στις εκλογές, θα θέσει όχι σε επίπεδο δημοσιευμάτων και δηλώσεων, αλλά σε επίπεδο ουσίας τη συμμετοχή της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ από τον ίδιο τον Τούρκο πρόεδρο. Μια τέτοια εξέλιξη, τεκμηριώνεται από το τι έκανε ο Ερντογάν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Δαιμονοποίησε τις ΗΠΑ και στράφηκε στη Ρωσία, καθώς ένα έτος μετά, αγόρασε το σύστημα S-400, κάτι που είχε ως συνέπεια την εκπαραθύρωση της Τουρκίας από το μαχητικό F-35 συνοδευόμενη από κυρώσεις του νόμου CAATSA.
Αυτό σημαίνει πως ο Ερντογάν, αν θεωρήσει πως κινδυνεύει πολιτικά θα προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια χρειαστεί. Σε ένα τέτοιο σενάριο, η αντιπολίτευση δε θα δεχθεί πολιτικά μια τέτοια ήττα, και θα έχει κάθε λόγο να προβεί σε πολιτική «αντίστασης» με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πολιτική αστάθεια στην Τουρκία, η οποία θα οδηγήσει τη Δύση στο να πάρει σοβαρές και στρατηγικού χαρακτήρα αποφάσεις σε σχέση με την Τουρκία.
Σενάριο 2: Η Δύση προχωρά σε προεκλογική - προληπτική απονομιμοποίηση του καθεστώτος Ερντογάν
Σε αυτό το σενάριο, η Δύση αποφασίζει πως το δεσποτικό καθεστώς Ερντογάν, θα αποτελέσει παρελθόν μόνο μέσω των προσεχών εκλογών. Το καθεστώς Ερντογάν είναι συμπαγές και η επόμενη μέρα σε περίπτωση νίκης του Ερντογάν, θα συνοδευτεί αναγκαστικά με κυρώσεις και ουσιαστική απομόνωση της Τουρκίας (ήδη το κλείσιμο δυτικών προξενικών αρχών σε συνδυασμό με τις ταξιδιωτικές οδηγίες που προειδοποιούν για τρομοκρατικά χτυπήματα στην Τουρκία, στέλνουν ένα μήνυμα στην Άγκυρα για το ενδεχόμενο να απομονωθεί από τον δυτικό κόσμο).
Οι πιθανές αντιδράσεις από την πλευρά της Δύσης σε ενδεχόμενη νίκη του Ερντογάν, θα σημάνουν και στρατηγική αλλαγή πλεύσης στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης και η Δύση δεν επιθυμεί να χάσει την Τουρκία. Επομένως, ο δυτικός κόσμος συνεχίζει να στέλνει μηνύματα στην κυβέρνηση του Ερντογάν και στον τουρκικό λαό μέσα από την επιβολή νέων κυρώσεων για πλειάδα θεμάτων όπως: Ζήτημα παραβίασης κυρώσεων εναντίον του Ιράν μέσω Τουρκίας, (HalkBank) κυρώσεις για «σπάσιμο» του εμπάργκο έναντι της Ρωσίας, (η Τουρκία έχει ήδη λάβει εντός εξαμήνου από τις ΗΠΑ δύο προειδοποιήσεις για κυρώσεις σε περίπτωση που δε συμμορφωθεί) για αποσταθεροποίηση του ΝΑΤΟ μέσω του μπλοκαρίσματος της εισδοχής Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ ή για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών διαδικασιών στη διεξαγωγή εκλογών.
Η τελευταία περίπτωση είναι πιο ελκυστική διότι δε θα επιτίθεται στον τουρκικό λαό και έτσι δε θα μπορεί εύκολα ο Ερντογάν να χρησιμοποιήσει εναντίον της Δύσης και της τουρκικής αντιπολίτευσης τις θεωρίες συνωμοσίας, βάσει των οποίων η Αμερική μαζί με την Ελλάδα και την Ευρώπη, επιθυμούν να διαμελίσουν την Τουρκία. Μια τέτοια κίνηση προληπτικής απονομιμοποίησης του καθεστώτος Ερντογάν, ενέχει αρκετό ρίσκο και καθώς παρόλα αυτά, το εκλογικό σώμα μπορεί να θεωρήσει παρέμβαση στα εσωτερικά με σκοπό τη διαμόρφωση ευνοϊκού εκλογικού αποτελέσματος υπέρ της Δύσης, όλες ή κάποιες από τις παραπάνω πολιτικές του δυτικού κόσμου.
Στο τέλος επικρατεί η αντιπολίτευση, ωστόσο ο Ερντογάν δεν παραδίδει ομαλά την εξουσία. Οι διαδηλώσεις και αντιδιαδηλώσεις δίνουν και παίρνουν στην Τουρκία, και το αποτέλεσμα είναι ξανά η πολιτική αστάθεια. Σε αυτό το σενάριο, η Τουρκία αντιμετωπίζεται ξανά στην ιστορία της ως «ο μεγάλος ασθενής».
Η σεισμογενής πολιτική αστάθεια στην Τουρκία και η προσοχή που πρέπει να επιδείξει η Ελλάδα
Οι φονικοί σεισμοί στην Τουρκία, αποτελούν έναν επιταχυντή εξελίξεων και όχι απαραίτητα έναν παράγοντα-game changer. Τα κράτη, καλώς ή κακώς διαχωρίζουν τον ανθρώπινο πόνο (συμπαραστέκονται όλα στον σκληρά δοκιμαζόμενο τουρκικό λαό). Ήδη έχουν γραφτεί δημοσιεύματα σε δυτικά μέσα ενημέρωσης που παραδέχονται ότι παρασκηνιακά, οι δυτικές χώρες θα πιέσουν την τουρκική κυβέρνηση ώστε να αλλάξει ρότα καθώς έχει ξημερώσει μια νέα μέρα για την Τουρκία.
Η αναβολή των εκλογών είναι πιθανό σενάριο, όμως στην Τουρκία των σεισμών, ήδη έχουν ενεργοποιηθεί πιο σκληρά αντανακλαστικά λογοκρισίας που στοχεύουν στη φίμωση των φωνών των πολιτών που θεωρούν εν μέρει υπεύθυνη την κυβέρνηση Ερντογάν για αυτήν την τραγωδία. Μια πιθανή αναβολή των εκλογών, δεν είναι βέβαιο αν θα βοηθήσει τον Ερντογάν ή αν θα του δώσει τη χαριστική βολή φθοράς. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η Ιστορία δρα με μυστηριώδεις τρόπους και έτσι, το πακέτο βοήθειας της Ε.Ε., βρίσκεται εν πολλοίς στα χέρια της προεδρεύουσας χώρας της Ε.Ε.
Η Σουηδία είναι η χώρα που εκβιάζει ο Ερντογάν ώστε να αλλάξει ουσιαστικά Σύνταγμα για να μπει στο ΝΑΤΟ. Αβέβαιο είναι επίσης το ότι ο Ερντογάν θα ενδώσει σε παρασκηνιακές πιέσεις με φόντο τους σεισμούς. Παρόλα αυτά, ακόμη και στις τραγωδίες, όρθιοι μένουν μόνο οι αριθμοί. Η Τουρκία θα χρειαστεί πολλά δισεκατομμύρια δολάρια για να συνέλθει από την καταστροφή, καθώς πάνω από 15 εκατομμύρια πολίτες της Τουρκίας επηρεάζονται από τη Βιβλική καταστροφή. Πολλές δεκάδες χιλιάδες οικογένειες θα μείνουν χωρίς στέγη ενώ θα χρειαστούν τεράστια προγράμματα ανοικοδόμησης ολόκληρων πόλεων.
Η οικονομία της Τουρκίας δεν αντέχει μια τέτοια καταστροφή και αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί να αναβάλλει ή να ακυρώσει αρκετές προτεραιότητες που είχε πριν τους σεισμούς. Με απόλυτους και κυνικούς όρους που δεν επηρεάζονται από την ανθρώπινη τραγωδία, η διπλωματική θέση της Τουρκίας βρίσκεται σε δεινή θέση και μόνο το προεκλογικό κλίμα είναι αυτό που θα αναγκάσει τον Ερντογάν να γίνει πιο σκληρός. Αυτό σημαίνει πως η τουρκική αντιπολίτευση έχει την μπάλα στο δικό της γήπεδο και μένει να δούμε το αν θα επαληθευθεί το σύνηθες: Ενός κακού, μύρια έπονται.
Δεν είναι ξεκάθαρο το ποιο σενάριο θα επικρατήσει. Το πιο λογικό στις μέρες μας, είναι το να εξετάζονται τα σενάρια συνθετικά και όχι κατ’ ανάγκη με το σκεπτικό «ή αυτό ή το άλλο». Η πολιτική αστάθεια στην Τουρκία, φαίνεται να έχει μόλις αρχίσει και αυτό που μένει να δούμε είναι το ποιος θα χειριστεί μια πιθανή αρνητική κατάσταση στην Τουρκία. Πολλές παράμετροι θα εξεταστούν, όπως η νέα φάση του ρωσοουκρανικού πολέμου που προμηνύεται πιο αιματηρή.
Άλλη μια παράμετρος, είναι το τι θα κάνουν χώρες-σπόνσορες του ΑΚΡ για χρόνια, όπως το Κατάρ. Επιπρόσθετα, αν ο Ερντογάν θεωρήσει πως η Δύση έχει ήδη αποφασίσει να κάνει όσα αναφέρθηκαν στο δεύτερο σενάριο, τότε μπορεί να δημιουργήσει κάποιο επεισόδιο με την Ελλάδα ή ακόμη και να προσαρτήσει τα κατεχόμενα στην Κύπρο για να δείξει πυγμή, προβαίνοντας έτσι σε μια κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, η οποία θα δώσει πολιτικό χρόνο στον Ερντογάν για ένα έτος ακόμη.
Το ότι η τουρκική αστυνομία «βιάστηκε» να κρίνει ως αβάσιμους τους λόγους κλεισίματος δυτικών προξενικών αρχών, απορρίπτοντας ενδεχόμενα τρομοκρατίας, ενισχύει την άποψη ότι ο Ερντογάν θα πάει σε ολική ρήξη με τη Δύση, ό,τι και αν κάνει η τελευταία, ακόμη και αν αυτό σημαίνει να προβεί σε μια κίνηση εξόδου της Τουρκίας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Πιθανό; Μέχρι λίγο καιρό πριν, αυτές οι συζητήσεις ανήκαν στη σφαίρα της φαντασίας, όμως πλέον, τα πάντα είναι στο χέρι του Ερντογάν, ο οποίος δεν αποτελεί τυπικό δείγμα ορθολογικού λήπτη αποφάσεων (με βάση το πώς ο δυτικός κόσμος κρίνει κάποιον ως ορθολογικό λήπτη απόφασης).
Αυτή θα είναι μια εξέλιξη η οποία δε θα μειώσει την πολιτική αστάθεια, καθώς οι Τούρκοι πολίτες που θέλουν να δουν το τέλος της εποχής Ερντογάν, θα θεωρήσουν ότι το εξώφυλλο του Economist “Looming Dictatorship” για την Τουρκία, έλεγε την αλήθεια. Και εδώ, η πολιτική αστάθεια είναι το αποτέλεσμα. Ωστόσο, πολιτική αστάθεια σε μια χώρα που βαδίζει κάθε μήνα πιο κοντά στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Δε θα είναι καθόλου παράξενο μια προβληματική αναδυόμενη αγορά σαν την Τουρκία, μέσω της πολιτικής αστάθειας να προκαλέσει περαιτέρω οικονομικούς πονοκεφάλους στη διεθνή οικονομία.
Όλα τα προαναφερθέντα σενάρια, οδηγούν και σε ένα ακόμη συμπέρασμα: Ότι η Δύση δεν είχε για καιρό μια στρατηγική απέναντι στην Τουρκία. Ο κατευνασμός και η αμηχανία, η δυσφορία πίσω από τις κλειστές πόρτες σε συνδυασμό με το «ναι μεν αλλά» (το κλισέ για την αξία της Τουρκίας) οδήγησαν τον Ερντογάν στο να θεωρεί ότι μπορεί να μιλά ως ισότιμος με μεγάλες δυνάμεις και υπερδυνάμεις. Αυτή τη συνήθεια, είναι δύσκολο να τη σταματήσει, ειδικά τώρα που παίζεται το μέλλον του, ίσως όχι μόνο το πολιτικό.
Η επίθεση του Ερντογάν προς όσους θεωρεί εγχώριους και ξένους αντιπάλους, διεξάγεται ακόμη και με μακάβριους συμβολισμούς, (γι’ αυτόν ηρωικούς) όπως αυτός που κουβαλά η ημερομηνία εκλογών (14 Μαΐου) και η σύνδεσή του με τον Αντνάν Μεντερές, ο οποίος είχε το τέλος της κρεμάλας. Με άλλα λόγια, ο Ερντογάν λέει πως αδιαφορεί για όσα λέγονται και ακούγονται για εκείνον και το μέλλον του, θεωρώντας πως απλώς προσπαθούν να τον εκφοβίσουν.
Η Ελλάδα έμμεσα κερδίζει απ’ όλα αυτά. Όχι μόνο γιατί τόσο οι ευρωπαϊκές χώρες, όσο και οι ΗΠΑ έχουν καταλάβει ότι μέσα στα εκλογικά σενάρια του Ερντογάν, βρίσκεται η Ελλάδα. Η πολιτική αστάθεια στην Τουρκία, θα οδηγήσει τη Δύση στο να ποντάρει (αναγκαστικά) περισσότερες μάρκες στην Ελλάδα. Το Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο πάντα βρίσκεται μπροστά στον τομέα των πληροφοριών, αποφάσισε να αναβαθμίσει τις σχέσεις του με την Ελλάδα, και αυτό λέει πολλά. Ωστόσο, μαζί με μια ευκαιρία, υπάρχει και ένας κίνδυνος.
Οι εκλογές στην Ελλάδα και στην Τουρκία, θα γίνουν σχεδόν ταυτόχρονα. Επίσης, οι εκλογές των δύο χωρών συμπίπτουν κατά πάσα πιθανότητα με τη νέα φάση του πολέμου στην Ουκρανία. Ζούμε σε έναν κόσμο που οι βεβαιότητες είναι ελάχιστες. Η Ελλάδα θα πρέπει να παραμείνει σταθερή ώστε να αποκομίσει κέρδη από την πιθανή κατάσταση που θα αντιμετωπίσει η Τουρκία. Αρκετές δυνάμεις θα κάνουν ό,τι μπορούν για να εκτροχιάσουν την Ελλάδα, τόσο προεκλογικά, όσο και κατά την περίοδο υπηρεσιακής κυβέρνησης. Η Ελλάδα πρέπει πάση θυσία να διατηρήσει τον στρατηγικό προσανατολισμό της ο οποίος της έχει ήδη δώσει αναβαθμισμένο ρόλο. Ας αφήσουμε αυτόν τον προβληματισμό, για την Τουρκία.
* Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι Διεθνολόγος-Στρατηγικός Αναλυτής
