Του Δρ. Σπύρου Πλακούδα*
Η Επιχείρηση «Πηγή Ειρήνης» εξ αρχής αποτελούσε έναν «περιορισμένο πόλεμο» (limited war) λόγω της χρήσης περιορισμένης στρατιωτικής ισχύος (1) εκ μέρους της Τουρκίας για την επίτευξη περιορισμένων αντικειμενικών σκοπών. Η επιχείρηση εκκίνησε στις 3 Οκτωβρίου και έληξε (συμβατικώς μόνον) στις 23 Οκτωβρίου με τη Συμφωνία του Sochi. Επί της ουσίας, όμως, η επιχείρηση δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί όπως μαρτυρούν οι καθημερινές μάχες. Παρά την ρευστή τάξη πραγμάτων στο έδαφος, θα επιχειρηθεί η αποτίμηση της επιχείρησης που ακόμη … ολοκληρώνεται!
Ποιοι ήταν, λοιπόν, οι «περιορισμένοι αντικειμενικοί στόχοι» της επιχείρησης; Χάρη στον λαλίστατο Ερντογάν, γνωρίζουμε τους στόχους και τη διαβάθμιση των στόχων αυτών. Ο πρωταρχικός στόχος, λοιπόν, ήταν η διακοπή της συνέχειας των Καντονιών του Ευφράτη (με πρωτεύουσα το Kobane) και της Jazira (με πρωτεύουσα το Qamishli) με την κατάληψη του (μικρού) θύλακα του Tell Abyad – η «Αχίλλειος Πτέρνα» του Συριακού Κουρδιστάν(2). Η επιχείρηση αυτή, όμως, θα οδηγούσε αφ' ενός στην έξωση των ΗΠΑ από τη Rojava και αφ' ετέρου στον βαθμιαίο κατακερματισμό και, εν συνεχεία, την κατάλυση της Rojava ως ενός ανεξάρτητου δρώντος υπό τον έλεγχο του PKK και την υποστήριξη των ΗΠΑ.
Δευτερευόντως, η Τουρκία οραματιζόταν μια ζώνη κατοχής από τη Manbij (το «μήλον της έριδος» με τους Κούρδους δυτικά του ποταμού Ευφράτη) έως την Al Malikiyah (την κωμόπολη στο τριεθνές σύνορο Τουρκία – Συρία – Ιράκ), μια ζώνη βάθους 30 χιλιομέτρων και μήκους 460 χιλιομέτρων.(3) Η εν λόγω ζώνη θα αποστερούσε από τους Κούρδους το 50% του πληθυσμού, το 30% των πετρελαιοπηγών και το 50% της αρδεύσιμης γης του Συριακού Κουρδιστάν. Ιδεατά, μια τέτοια ζώνη θα ωφελούσε την Τουρκία διττά: αφ' ενός, θα αποσυμφορούσε την Τουρκία από τη «βραδυφλεγή βόμβα» των προσφύγων(4) και θα αλλοίωνε τη βορειοανατολική Συρία δημογραφικώς δια της μετεγκατάστασης των (τουρκόφιλων) προσφύγων και αφ' ετέρου, θα αύξανε δραματικώς την διαπραγματευτική ισχύ της ένοπλης Συριακής αντιπολίτευσης και της Τουρκίας εν μέσω των διαβουλεύσεων στη Γενεύη για την επόμενη ημέρα στη Συρία.
Fact-Check της Επιχείρησης
Πρωταρχικός Στόχος 1: Κατάληψη του Θύλακα του Tell Abyad. ?
H Τουρκία δίχως ιδιαίτερη δυσκολία προχώρησε στην ταχεία κατάληψη του εν λόγω θύλακα – χάρη στις πληροφορίες που τόσο αφειδώς (και αφελώς) παράσχει οι Αμερικανοί τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο για τις οχυρώσεις των Κούρδων εν μέσω των διαπραγματεύσεων για τον «μηχανισμό ασφαλείας» και την αδιαμφισβήτηση υπεροχή σε ισχύ πυρός (5) Όμως η προέλαση κατά μήκος των παραποτάμων του Ευφράτη προς τα Ai Issa (νοτίως του Tell Abyad) και Tall Tamr (νοτίως του Ras Al Ayn) διεκόπη απότομα από την άφιξη των δυνάμεων του Άσαντ μετά την προκαταρκτική συμφωνία μεταξύ Δαμασκού και Qamishli.
Πρωταρχικός Στόχος 2: Έξωση των ΗΠΑ από τη Βόρεια Συρία Χ
Βαθύς γνώστης της ψυχολογίας του Τραμπ, ο Eρντογάν έθεσε τον πλανητάρχη ενώπιον του διλήμματος «fight or flight» κατά το μοιραίο τηλεφώνημα της 6ης Οκτωβρίου και ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά της «φυγής» (flight) του ενοίκου του Λευκού Οίκου. Άλλωστε ο Τραμπ, πιστός στο Δόγμα «America First» είχε εξαγγείλει δις στο πρόσφατο παρελθόν το «Οίκαδε». Το Πεντάγωνο και το Κογκρέσο αντέδρασαν και υποχρέωσαν τον Τραμπ σε αναδίπλωση. Οι ΗΠΑ εν τέλει θα παραμείνουν στη Rojava – εκτός, όμως, των ορίων της διαφιλονικούμενης ζώνης ούτως ώστε να μην υποστούν εκ νέου ωμό εκβιασμό εκ μέρους της Τουρκίας.
Πρωταρχικός Στόχος 3: Διακοπή της Συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και Σύρων Κούρδων Χ
Χάρη στην οβιδιακή μεταμόρφωσή του, ο Τραμπ δεν θα αποσύρει αλλά θα ενισχύσει τα στρατεύματα των ΗΠΑ στη Rojava. Η αποστολή των ΗΠΑ πλέον μετατρέπεται από «διαιτητής» μεταξύ δύο θανάσιμων εχθρών (Τουρκία vs Κούρδων) σε «αρνητή» των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Συρίας (το 80% περίπου των πετρελαιοπηγών) έναντι των εποφθαλμιόντων περιφερειακών δρώντων (Δαμασκός – Άγκυρα – Μόσχα –Τεχεράνη – ISIS). Ταυτόχρονα, ο Τραμπ συνομιλεί ανοιχτά με το «ψυχοπαίδι» του Οτζαλάν, τον Mazlum Kobani, και Νο. 3 καταζητούμενο στην Τουρκία ενώ το Κογκρέσο τον προσκαλεί να ομιλήσει εξ άμβωνος για την εθνοκάθαρση της Τουρκίας στη Rojava. Κατ' αυτόν τον τρόπο, οι ΗΠΑ εμβαθύνουν το πρόσφατο ρήγμα μεταξύ Qandil(6) και Qamishli και, συν τοις άλλοις, αυξάνουν τη διαπραγματευτική ισχύ του Qamishli έναντι της Δαμασκού. Βέβαια, αν και το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού, οι ΗΠΑ θα αυτοεγκλωβιστούν εκ νέου σε μια αποστολή δίχως ορατό τέλος στη Rojava.
H «ήπια ισχύς» της Τουρκίας έχει υποστεί ένα συντριπτικό πλήγμα λόγω των ωμών εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί από τις ΤΕΔ και τον SNA. O αντιτουρκισμός εντός του Πενταγώνου και Κογκρέσου έχει εκτοξευθεί στα ύψη όπως έχει ήδη επισημάνει ο Soner Cagaptay(7) και, παρά την (αινιγματική) συμπάθεια του Τραμπ προς τον Ερντογάν (8), ουκ ολίγα εμπόδια (όπως η υπόθεση των S-400) «δυσκολεύουν» την άμεση αποκλιμάκωση της έντασης.
Πρωταρχικός Στόχος Νο. 4: Κατακερματισμός και Κατάλυση της Rojava ? και X
O κατακερματισμός της Ροτζάβα αποτελεί έναν αδιαμφισβήτητο γεγονός. Σε ένα «Scramble for Syria» δίχως προηγούμενο, η Άγκυρα και η Δαμασκός διαγκωνίζονταν στην ταχεία προώθησή τους εις βάρος της Ροτζάβα εν μέσω (προσωρινής) παράλυσης των Κούρδων. Χάρη στην παρέμβαση του Πούτιν, αναδείχθηκε o Άσαντ νικητής και τροπαιούχος του «scramble» – χωρίς, μάλιστα, μια τουφεκιά. Η Τουρκία αρκέστηκε στην κατοχύρωση του «διαδρόμου ειρήνης» μήκους 120 χιλιομέτρων και βάθους 25 χιλιομέτρων μεταξύ Tell Abyad και Ras Al Ayn – μια κατοχή με αστερίσκο ως προς την μόνιμη ή μη φύση της (9). Ύστερα από την αρχική παράλυση, οι Κούρδοι ανασυγκροτήθηκαν και, λόγω παραινέσεων των ΗΠΑ, δεν υπέγραψαν εν τέλει την «ληξιαρχική πράξη θανάτου» της Rojava με τον Άσαντ.
Ως εκ τούτου, η Rojava αντικαθίσταται βαθμιαίως από ένα υβρίδιο. Δυτικά του Ποταμού Ευφράτη οι περιοχές της Manbij και του Tel Rifaat «συνδιοικούνται» μεταξύ του Άσαντ και των Κούρδων/Αράβων – παρά τις οργίλες αντιδράσεις της Άγκυρας για την άμεση εκκένωση των περιοχών από τους «τρομοκράτες του PKK» – και προστατεύονται από τη Ρωσία. Όμως ανατολικά του Ποταμού Ευφράτη, αναδύονται πέντε περιοχές με όχι τόσο σαφή (ακόμη) όρια (βλ. χάρτη).
Α) Ο «διάδρομος ειρήνης» της Τουρκίας
Β) Η «ζώνη των κοινών περιπολιών» μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας από το Kobane έως το Qamishli (με μήκος 300 χιλιόμετρα και βάθος 10 χιλιόμετρα)
Γ) Η «ζώνη των μονομερών περιπολιών» των ΗΠΑ κατά μήκος του Αυτοκινητοδρόμου Μ4 από την Ain Issa έως την Al Malikiyah προς βορράν και Abu Kamal προς νότον
Δ) Η «ζώνη συνδιοικήσεως» μεταξύ Άσαντ και Κούρδων (κατά μήκος της μεθορίου στο Καντόντι του Kobane, κατά μήκος του Ποταμού Balikh από Ain Issa έως Raqqah και κατά μήκος του Ποταμού Khabur από Tell Tamr και Qamishli έως Hasakah).
Ε) Η υπόλοιπη Rojava υπό τον άμεσο έλεγχο των Κούρδων και της πολυεθνικής συμμαχίας τους
H Rojava έχει λοιπόν κατατμηθεί σε διάφορες ζώνες και έχει μετατραπεί από ανεξάρτητο σε αυτόνομο πολιτικό οργανισμό – δεν έχει, όμως, καταλυθεί (ακόμη τουλάχιστον). H τύχη της Rojava δεν θα κριθεί σε απευθείας διαπραγματεύσεις στο τρίγωνο «Κούρδοι – Τραμπ – Ερντογάν»· έχουν προστεθεί πλέον στην εξίσωση νέες μεταβλητές – Άσαντ και Πούτιν. Το Ιράν παρασκηνιακά παραινεί τον Άσαντ να παραχωρήσει στους Κούρδους μια διευρυμένη αυτονομία και προάγει την ενεργό εμπλοκή του Ιρακινού Κουρδιστάν στη νέα τάξη πραγμάτων στη Συρία. Προς έκπληξη και εκνευρισμό της Άγκυρας, η Μόσχα συνδιαλέγεται ανοιχτά με τον Mazlum Kobani και υποστηρίζει ένα «win-win deal» μεταξύ Κούρδων και Άσαντ.
Πρέπει να σημειωθεί, επιπρόσθετα, το εξής αξιοθαύμαστο: δεν έχει διαρραγεί η πολυεθνική συμμαχία των Syrian Democratic Forces (SDF) υπό την ηγεσία των Κούρδων. Παρά τις προσπάθειες της Τουρκίας, οι Άραβες συνεχίζουν να υποστηρίζουν τους SDF. Προ ημερών, μάλιστα, οι τέσσερις μεγαλύτερες φυλές της βόρειας Συρίας (Afadle, Bukhemis, Naim, Igedat) διακήρυξαν την αντίθεσή τους προς την Τουρκία και την υποστήριξή τους στους SDF. Αντιθέτως, σημειώνονται επί εβδομαδιαίας βάσεως εχθροπραξίες μεταξύ των πληρεξούσιων της Άγκυρας στις ζώνες κατοχής της (Al Bab και Tell Abyad) – μια διόλου κολακευτική κατάσταση για την Τουρκία.
Δευτερεύων Στόχος Νο. 1: Δημιουργία Ενός «Διαδρόμου Ειρήνης» από Afrin έως Malikiyah X
Ένας «Διάδρομο Ειρήνης» τέτοιας έκτασης αποτελεί πλέον ευσεβές όνειρο λόγω της παρεμβολής των Πούτιν και Άσαντ. Η Τουρκία, παρά ταύτα, παραβιάζει την εκεχειρία συστηματικώς και χρησιμοποιεί τους πληρεξούσιούς της για την κατάληψη του αυτοκινητοδρόμου Μ4 και των κωμοπόλεων Tall Tamr και Ain Aissa – υπό την κάλυψη πάντοτε των φτερών της Τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας. Προς το παρόν, οι Κούρδοι (με την αρωγή του Άσαντ) διατηρούν τον έλεγχο του αυτοκινητοδρόμου Μ4, ενώ οι μονάδες των
Ασσυροχαλδαίοι εντός των SDF έχουν διακριθεί στις μάχες πλησίον του Tall Tamr.
Οι «μάχες φθοράς» (attritional battles) στην περιφέρεια του «Διαδρόμου Ειρήνης» θα συνεχιστούν με αμείωτη ένταση καθώς κανείς δεν προτίθεται να υποχωρήσει. Υπάρχει άραγε ο κίνδυνος μιας γενικευμένης ανάφλεξης; Στο κατακερματισμένο μέτωπο της Rojava ανατολικώς του Ποταμού Ευφράτη θα δοκιμαστούν οι αντοχές των όποιων συμφωνιών σε ένα πολύπλοκο και ρευστό περιβάλλον. Εσχάτως, προστέθηκε ένας ακόμη πονοκέφαλος στην Τουρκία: η αναζωπύρωση της δράσης του ISIS εντός του εδάφους της(10) Σε μια περιοχή τέτοιας αστάθειας και ανασφάλειας, το όνειρο της παλινόστησης των εκατομμυρίων προσφύγων εκ Συρίας μάλλον θα παραμείνει ευσεβής πόθος.
Δευτερεύων Στόχος Νο. 2: Αύξηση της Διαπραγματευτικής Ισχύς της Τουρκίας ?
Η Τουρκία αυξάνει τη διαπραγματευτική ισχύ της στη Συρία προς όφελος της ένοπλης αντιπολίτευσης και της ιδίας. Χάρη στους στρατιώτες της επί του εδάφους (boots on the grounds), διεκδικεί έναν σημαντικό ρόλο στις υπό εξέλιξη διαβουλεύσεις για το μέλλον της Συρίας και δημιουργεί μια Αλεξανδρέττα Νο. 2 ως Plan B. Σε περίπτωση, δηλαδή, που δεν ευοδωθούν οι διαπραγματεύσεις «δούναι και λαβείν» στο τρίγωνο Μόσχα – Δαμασκός – Άγκυρα για τη βόρεια Συρία, ο Ερντογάν ενδεχομένως ενεργοποιήσει το Plan Β' για την οιονεί προσάρτηση των περιοχών Azaz, Afrin και Tell Abyad στο όνομα της εκπλήρωσης του Εθνικού Όρκου (Misak-? Milli). Βέβαια, η Τουρκία έχει αποδεχθεί (επί της αρχής πάντα) την επανενεργοποίηση της Συμφωνίας των Αδάνων του 1998, κατόπιν σχετικής «παρότρυνσης» της Ρωσίας, και ως εκ τούτου θα της ασκηθούν ισχυρότατες πιέσεις στο εγγύς μέλλον από την Τεχεράνη και την Μόσχα για την εκκένωση των υπό κατοχή εδαφών και την επιστροφή τους στον Άσαντ.
Πάντως είτε με τη Συμφωνία του Σότσι το 2019 είτε με τη Συμφωνία των Αδάνων το 1999, οι «νόμιμες ανησυχίες περί ασφάλειας» της Τουρκίας αναγνωρίζονται και επικυρώνονται – εις βάρος των αγώνων των Κούρδων για ανεξαρτησία ή αυτονομία. Οι Κούρδοι θα αποτελούν στο εγγύς μέλλον έναν μοχλό πίεσης της Δαμασκού και της Μόσχας προς την Άγκυρα μόνον – όχι έναν δρώντα με τον ίδιο βαθμό αυτονομίας στη διεθνή κονίστρα όπως στο πρόσφατο παρελθόν. Παραφράζοντας το διάσημο αποφθέγμα του Λόρδου Ismay περί ΝΑΤΟ, Δαμασκός – Τεχεράνη – Μόσχα θα ήθελαν «τους Κούρδους εντός, τους Αμερικανούς εκτός και τους Τούρκους κάτω».
Quo Vadis … Ερντογάν;
O Ερντογάν αισθάνεται απόλυτα δικαιωμένος για τον «τζόγο» υψηλού ρίσκου στη Συρία. Μέχρι τον Σεπτέμβριο ο Ερντογάν ήταν σε καθοδική τροχιά: αμφισβητείτο η ηγεμονία του στο εσωτερικό της χώρας και οι «δύο μεγάλοι» (Ρωσία και Αμερική) δρούσαν στα μέτωπα της Idlib και Rojava εις βάρος των ιδίων συμφερόντων. Η Επιχείρηση «Πηγή Ειρήνης» μετατρέπει τον Ερντογάν εκ νέου σε κυρίαρχο του πολιτικού στίβου στην Τουρκία και κρίσιμο παίκτη στη Συρία.
Η Τουρκία ΔΕΝ έχει πετύχει (ακόμη) όλους τους αντικειμενικούς σκοπούς της. Ο πόλεμος, βέβαια, δεν έχει ακόμα τερματιστεί και η τύχη της Rojava θα κριθεί στο επόμενο διάστημα. Ο Ερντογάν πάντως αισθάνεται πως οι «δύο μεγάλοι» ανέχονται τις ριψοκίνδυνες πολιτικές του. O ίδιος προωθεί την μετεξέλιξη της χώρας σε «swing state», ένα κράτος-μπαλαντέρ εν ολίγοις που θα γέρνει την πλάστιγγα προς την μία ή την άλλην πλευρά με το ειδικό βάρος του. Και αυτό πρέπει να μας προβληματίσει. Εάν δεν «κοντύνουν» τον Ερντογάν στη Συρία, τότε θα δοκιμάσει την ίδια τακτική στα δυτικά. Και μαντέψτε που.
*Ο Δρ Σπύρος Πλακούδας είναι Επίκουρος Καθηγητής Εθνικής Ασφάλειας στο Rabdan Academy και Αντιπρόεδρος ΚΕΔΙΣΑ. Το τελευταίο βιβλίο του αφορά τη δράση του PKK στην Τουρκία ενώ το νέο βιβλίο του υπό τις εκδόσεις Rowman and Littlefield θα εξετάσει τη σχέση μεταξύ ΗΠΑ και Κούρδων της Συρίας.
Παραπομπές:
1. Ενδεικτικώς, συμμετείχαν 2 Τεθωρακισμένες Ταξιαρχίες, 2 Μηχανοκίνητες Ταξιαρχίες, 1 Ταξιαρχία Καταδρομών και 2 Τάγματα Ειδικών Επιχειρήσεων της Στρατοχωροφυλακής των ΤΕΔ συνολικής δύναμης 6.000 ανδρών και περίπου 6.500 άνδρες του αναμορφωμένου (πλην όμως αναποτελεσματικού) Syrian National Army (SNA).
2. Ο θύλακας αυτός ανέκαθεν ήταν άκρως προβληματικός για τους Σύρους Κούρδους όπως είχε επισημάνει ορθώς ο Fabriche Balanche ήδη από το 2016. Οι Άραβες, που ήδη υπερείχαν δημογραφικά, αντιτίθεντο σφόδρα στον έλεγχο των Κούρδων και το ISIS δραστηριοποιείτο έντονα στα εδάφη εκείνα ακόμα και μετά την κατάλυση του Ισλαμικού Χαλιφάτου το 2017.
3. Η εμμονή των Τούρκων για το βάθος των 30 χιλιομέτρων αφορά το βεληνεκές των βαρέων όπλων των Κούρδων. Οι διμερείς συμφωνίες με το Ιράκ του Χουσεϊν και τη Συρία του (πατρός) Άσσαντ αναφέρονταν στο δικαίωμα της «νόμιμης αυτοάμυνας της Τουρκίας» στο ίδιο βάθος.
4. Οι πρόσφυγες εκ Συρίας στην Τουρκία υπολογίζονται σε 3.6 εκατομμύρια και η Άγκυρα έχει ήδη δαπανήσει για αυτούς περίπου 40 δις δολάρια.
5. «Μηχανισμός Ασφαλείας» ονομαζόταν η ύστατη (πλην όμως εξ αρχής θνησιγενής) προσπάθεια των Αμερικανών να αποτρέψουν μια μονομερή στρατιωτική «λύση» του Γόρδιου Δεσμού της Ροτζάβα. Παρά τη συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Αμερικανών-Κούρδων τον Αύγουστο για κοινές περιπολίες σε μια ζώνη μήκους 100 χιλιομέτρων και βάθους 15 χιλιομέτρων και υποχώρηση των Κούρδων, ο μηχανισμός καρκινοβατούσε και τερματίστηκε στις 6 Δεκεμβρίου με το μοιραίο τηλεφώνημα Τραμπ – Ερντογάν.
6. Το όρος Qandil στο βόρειο Ιράκ φιλοξενεί το αρχηγείο του PKK και συνήθως χρησιμοποιείται κατ' ευφημισμό για την αναφορά σε έναν από τους πόλους του PKK (όπως το Imrali, η νήσος-φυλακή του Οτζαλάν, χρησιμοποιείται κατ' αντιστοιχία για την αναφορά στον έτερο πόλο του PKK – τον έγκλειστο ηγέτη του).
7. O Soner Cagaptay αποτελεί τον Διευθυντή του Προγράμματος Ερευνών στο Washington Institute for Near East Policy και έναν εκ των δριμύτερων κριτικών του Ερντογάν.
8. Έχει διατυπωθεί η (μη τεκμηριωμένη ακόμη) κατηγορία πως ο Ερντογάν δωροδοκεί τον Τραμπ. Γνωρίζουμε, πάντως, πως πρώην στενοί σύμβουλοι του Τραμπ (π.χ. Στρατηγός Michael Flynn) είχαν δωροδοκηθεί αφού η Τουρκία δαπανά το αστρονομικό χρηματικό ποσό των 150 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως για λόμπι στην Λόφο του Καπιτωλίου.
9. Η Άγκυρα αποδέχτηκε, στην θεωρία τουλάχιστον, την επιστροφή των κυβερνητικών δυνάμεων κατά μήκος της μεθορίου και την ανέγερση παρατηρητηρίων ομοίων των Τουρκικών στην Idlib εντός του «διαδρόμου ειρήνης» στο εγγύς μέλλον.
10. Η ανανεωμένη δράση του ISIS οφείλεται άραγε στη δραπέτευση τόσων στελεχών του από τις φυλακές του Tell Abyad και τους καταυλισμούς του Ain Issa; Ή οφείλεται στην εκδικητικότητα του ISIS για την μη προστασία του τεθνεώτος χαλίφη Al Baghdadi και των πρωτοκλασάτων στελεχών του σε ζώνες επιρροής / κατοχής της Άγκυρας; Μάλλον και στα δύο.
Χάρτες:
(χάρτης 1)
(Xάρτης 2)
