Photo by Muhannad Fala''ah / Stringer / Getty Images / Ideal Image
Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Κάποιος είπε κάποτε πως «το ότι εσύ δεν ενδιαφέρεσαι για τον πόλεμο, δε σημαίνει και ότι εκείνος δεν ενδιαφέρεται για σένα». Κάπως έτσι συμβαίνει και με τη γεωπολιτική, η οποία, ως να ήταν Τιτάνας, κλειδώθηκε στο υπέδαφος από τον άνθρωπο που προέκυψε από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, σταδιακά. Οι βασικοί λόγοι που η γεωπολιτική περιφρονήθηκε ήταν γιατί ταυτίστηκε με τον Παγκόσμιο Πόλεμο που έλαβε χώρα σε δύο «επεισόδια».
Κάποιες θεωρίες, όπως αυτή του ζωτικού χώρου, θεωρήθηκαν πολιτικές προτάσεις –περισσότερο– και αυτεκπληρούμενες προφητείες. Κι όμως, από τότε που ο άνθρωπος δημιούργησε πολιτισμό, η γεωγραφία δεν έπαψε στιγμή να είναι παρούσα και να επηρεάζει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Άλλωστε, από τον φυσικό κανόνα που ακούει στη φράση «όλα γίνονται κάπου και κάποτε» δεν μπορεί να ξεφύγει τίποτε.
Η γεωπολιτική μπορεί να εξηγήσει αυτό το «κάπου» χωρίς να περιφρονεί το «γιατί έγινε τώρα;». Από τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα και μετά, η γεωπολιτική επέστρεψε δριμύτερη και εκδικείται όποιον μοιραζόταν την άποψη πως είναι απλά μια false science. Όπως αναφέρει συγκεκριμένα ο George Friedman, ιδρυτής του Stratfor, «η γεωπολιτική θα είναι η κοινή λογική του μέλλοντος».
Μειώνοντας την αβεβαιότητα και το ρίσκο κάθε επένδυσης
Αν μια επιχείρηση έχει πρώτιστο σκοπό το κέρδος, τότε προϋπόθεση για να επιτευχθεί είναι η μείωση ρίσκου. Καθώς κάνουμε λόγο για το ρίσκο, οφείλουμε να κάνουμε χωρίς ταμπού μια παραδοχή που στην Ελλάδα, μετά το 1980, δεν είχαμε το θάρρος να κάνουμε. Η αβεβαιότητα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Αν κάνουμε δεύτερες και τρίτες σκέψεις, θα δούμε πως η «σίγουρη» και «σταθερή» εργασία διόγκωσε τον δημόσιο τομέα και, παράλληλα, μεγιστοποίησε τη διαφθορά. Άλλωστε, σκοπός της διαφθοράς είναι η σιγουριά. Πού όμως ταιριάζει η γεωπολιτική εδώ;
Η αποδοχή της αβεβαιότητας μας οδηγεί στο παράδοξο να ζητούμε περισσότερη σιγουριά. Επομένως, ψάχνουμε οδηγούς που είναι περισσότερο σίγουροι από κάποιους άλλους. Τι επηρεάζει περισσότερο μια δραστηριότητά μας; Παραδείγματος χάρη, αν θέλετε να πάτε για ψάρεμα, αυτό που πρωτίστως σας ενδιαφέρει είναι ο καιρός. Έχετε πλήρη εξάρτηση από την πρόβλεψη ενός μετεωρολογικού δελτίου και ας μην έχετε ιδέα για το πώς γίνονται οι προβλέψεις από τους μετεωρολόγους. Τα όσα αφορούν τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το απρόβλεπτο αλλά και από την εμπιστοσύνη. Όπως είπαμε στο παράδειγμα, εμπιστεύεστε έναν μετεωρολόγο, χωρίς να γνωρίζετε καν τις μεθόδους του.
Γιατί είναι ζήτημα πρακτικό;
Ορισμοί για τη γεωπολιτική υπάρχουν πολλοί. Ένας από αυτούς που μπορεί να γίνει αφετηρία για περαιτέρω διερεύνηση της πρακτικής σημασίας που έχει η γεωπολιτική για την καθημερινότητα ενός ανθρώπου. «Ο σύγχρονος θεωρητικός της γεωπολιτικής δεν επισκοπεί τον γεωγραφικό χάρτη της Γης για να διακρίνει τι μας υπαγορεύει η φύση να κάνουμε, αλλά τι μας συμβουλεύει η φύση να κάνουμε με δεδομένες τις προτιμήσεις μας» (Ladis Kristof).
Η γεωπολιτική δεν διεκδικεί να γίνει «ειμαρμένη», ούτε «μοίρα», ούτε ένα πλαίσιο ντετερμινισμού. Παρόλα αυτά, μας δείχνει ποιες είναι οι πραγματικές μας επιλογές, ή, ακόμη καλύτερα, ποιες επιλογές μπορούν να μας οδηγήσουν στο κέρδος, αποκλείοντας κάποιες άλλες. Η απόλυτη πίστη στους αριθμούς οδήγησε τον κόσμο στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, της οποίας τις συνέπειες ακόμη υφιστάμεθα. Ποιοι ήταν οι τότε «σύμβουλοι» κάποιου επενδυτή; Άνθρωποι που είχαν vision στο τεράστιο κέρδος σε βραχυπρόθεσμη κλίμακα. Στις εξεταστικές επιτροπές του αμερικανικού Κογκρέσου, παραδέχτηκαν αρκετοί πως επρόκειτο για οικονομία του Λας Βέγκας. Casinomics.
Η επένδυση ως ουσία είναι κατά βάθος μακροπρόθεσμη. Μέσα στο ρίσκο είναι και ο χρόνος τον οποίον είστε διατεθειμένοι να διαθέσετε προκειμένου να φτάσετε στο κέρδος. Η αναζήτηση της λεγόμενης «σταθερότητας» δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη γνώση της γεωπολιτικής. Για παράδειγμα, ακολουθήστε τον απλό συνειρμό, αφού πρώτα μεταφερθείτε στο 2008 και στην κρίση της Lehman Brothers. Οι ΗΠΑ κλονίστηκαν συθέμελα τόσο από την κρίση, όσο και από τα απόνερα αυτής που κατέδειξαν πως ο χρηματοπιστωτικός τομέας δεν ήταν και τόσο ασφαλής σε προβλέψεις. Γιατί δε «φαινόταν» το 2008 το ό,τι εξελίσσεται στην Ευρώπη εδώ και 8 χρόνια; Γιατί πολύ απλά απουσίαζε αυτό που ονομάζει ο Friedman κοινή λογική. Η γεωπολιτική δηλαδή.
Η γεωπολιτική δεν είναι «αόρατη», δεν είναι μια φροϋδικής φύσης έννοια η οποία δεν έχει απτές και καθημερινές απολήξεις. Η γεωπολιτική παραδέχεται ότι δεν υπάρχει ισότητα στη γεωγραφία. Ένα περίκλειστο κράτος έχει λιγότερες πιθανότητες να αναπτυχθεί από ένα παράκτιο. Αυτό δε σημαίνει πως κάθε περίκλειστο κράτος θα είναι καταδικασμένο στην υπανάπτυξη (π.χ περίκλειστο κράτος είναι η Ελβετία, περίκλειστο και η Μογγολία). Η γεωπολιτική, τελικά, μας δίνει κάποιους περιορισμούς από τη μια πλευρά και από την άλλη μας μαρτυρά τους περιορισμούς που λαμβάνουν υπόψιν τους οι πολιτικοί δρώντες. Υπάρχουν σημεία στον κόσμο που είναι –γεωγραφικά– νευραλγικά. Το ποιο κράτος επηρεάζει συγκεκριμένες περιφέρειες του κόσμου, πόσο αμφισβητείται (από άλλα κράτη) αυτή η επιρροή αποτελούν παράγοντες που ενδιαφέρουν κάποιον ακόμη και για μεταναστευτικούς λόγους.
Σε μικροεπίπεδο, μπορείτε να σκεφτείτε ένα δίλημμα. Να πάρετε (αν είχατε τη δυνατότητα) ένα οικόπεδο ή ακίνητο στα νησιά Σενκάκου, διεκδικούμενα νησιά από Ιαπωνία και Κίνα. Τα δύο κράτη θεωρούν πως υπάρχουν φυσικοί πόροι στα νησιά αυτά. Αν είχατε εκεί ένα οικόπεδο - οίκημα, θα λέγατε ότι έχετε βάλει τα χρήματά σας στην τράπεζα. Όμως, δεν είναι ακριβώς έτσι, καθώς ανά λίγες μέρες θα είχατε θέα τα πολεμικά πλοία της Κίνας και της Ιαπωνίας. Το ίδιο θα συνέβαινε αν σας είχαν πείσει να ασχοληθείτε με τον κατασκευαστικό τομέα στην κεντρική Συρία, επειδή, ξαφνικά, την περίοδο που αποφασίσατε να ασχοληθείτε, ήταν «ανταγωνιστικές» οι τιμές. Τα παραπάνω παραδείγματα είναι απλοϊκά, πρόχειρα και μπορούν να ειπωθούν πάμπολλα που θα ξεπερνούσαν την έκταση ενός κειμένου. Με άλλα λόγια, η γεωπολιτική σκέψη και ο «εθισμός» σε αυτήν τη σκέψη θα μπορούσαν να δώσουν εργαλεία για μείωση ρίσκου σε μακροπρόθεσμη κλίμακα και επιπρόσθετα να σας πουν τους λόγους που ο τόπος και το momentum είναι κατάλληλος, ή εντελώς απαγορευτικός για επενδύσεις, αντισταθμίζοντας έτσι τα οφέλη που έχουν πολλές χώρες με –κατά τ' άλλα– ελκυστικά περιβάλλοντα.
Μεγάλες εμπορικές συμφωνίες που «κλείνουν» και με γεωπολιτικά κριτήρια
Είναι αρκετά δύσκολο να περιγράψουμε τον τρόπο για το πώς κράτη χρησιμοποιούν πολλές φορές εταιρείες που έχουν την έδρα τους σε αυτά ως «βραχίονες» για να επηρεάσουν γεωστρατηγικά συμφέροντα των χωρών. Ωστόσο, μια συμφωνία που πρόσφατα ολοκληρώθηκε είναι το ΤΡΡ (Trans-Pacific Partnership) μεταξύ των ΗΠΑ και άλλων 11 χωρών του Ειρηνικού Ωκεανού. Τις περισσότερες φορές, ασχολούμενοι με τέτοια ζητήματα, οι λέξεις δεν μπορούν να πουν αυτά που μπορεί να πει ένας χάρτης:
H ίδια σκέψη υπάρχει πάλι από την πλευρά των ΗΠΑ για το ΤΤΙΡ (Transatlantic Trade & Investment Partnership / Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων) που θα τις συνδέει εμπορικά με την Ευρώπη, με στενότερους δεσμούς. Η συμφωνία γι' αυτό το project δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, καθώς βρίσκεται σε φάση διαπραγματεύσεων. Η Κίνα, «αντιδρώντας» ουσιαστικά στο ΤΡΡ των ΗΠΑ, θεωρώντας πως την περικυκλώνει, ανακοίνωσε το Silk Road - China Belt το οποίο περιλαμβάνει και τον Πειραιά. Αν ρωτούσαμε την COSCO για τους λόγους που έστρεψαν το σινικό ενδιαφέρον στην αγορά του ΟΛΠ, σίγουρα, μεγάλο μέρος της απάντησης θα ήταν στη... γεωπολιτική γλώσσα.
Αυτοί είναι χοντρικά οι λόγοι για τους οποίους, ένας maitre του είδους όπως ο George Friedman θεωρεί πως η γεωπολιτική είναι η κοινή λογική του μέλλοντος. Υπό προϋποθέσεις, μπορεί να μας δώσει τη «μεγάλη εικόνα» με αρκετή επιείκεια στον χρονικό ορίζοντα. Τέλος, μας δίνει μια καλή συμβουλή για να κοιτούμε πολυπαραγοντικά κάποια ζητήματα, και πως η ανταγωνιστικότητα προϊόντων και υπηρεσιών είναι πάντα σχετική. Άλλωστε, όπως είπαμε παραπάνω με το απλοϊκό παράδειγμα της Συρίας, πάμφθηνα σε μορφή ευκαιρίας, πουλάει και κάποιος που... κλείνει!
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Παν/μιο Πελοποννήσου - συντονιστής στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ).
