Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου *
Πριν από ακριβώς 70 χρόνια, στο κατάμεστο αμφιθέατρο του State Department, ο πρόεδρος Τρούμαν αναφερόμενος στο παρελθόν, προέβλεψε το… μέλλον, επισημαίνοντας ότι αν υπήρχε ΝΑΤΟ το 1914 ή το 1939 θα απέτρεπε τις επιθετικές ενέργειες που οδήγησαν τον κόσμο σε δύο μεγάλους πολέμους.
Η ίδρυση του ΝΑΤΟ σηματοδότησε αναμφίβολα μία νέα εποχή στην Ευρωατλαντική Ασφάλεια και εξασφάλισε την ειρηνική πορεία της ευρωπαϊκής ηπείρου μέχρι σήμερα. Σήμερα 4 Απριλίου, στον ίδιο χώρο οι υπουργοί Εξωτερικών του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization-ΝΑΤΟ) συναντώνται σε μία πανηγυρική Σύνοδο για να εορτάσουν τα 70ά γενέθλια της Συμμαχίας.
Τι οδήγησε στη δημιουργία του ΝΑΤΟ
Οι 10 ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Ολλανδία, Πορτογαλία) μαζί με τον Καναδά και τις ΗΠΑ ίδρυσαν έναν αμυντικό και όχι… επιθετικό Οργανισμό, όπως ήθελε η κομμουνιστική προπαγάνδα.
Ο αμυντικός και αποτρεπτικός χαρακτήρας της Συμμαχίας φαίνεται στο θεμελιώδες άρθρο 5 (Συλλογική άμυνα), σύμφωνα με το οποίο «ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσοτέρων μελών της, θα εκλαμβάνεται ως επίθεση εναντίον όλων και θα ασκείται το ατομικό ή συλλογικό δικαίωμα στην αυτοάμυνα, όπως αναγνωρίζεται από το άρθρο 51 του Χάρτη του ΟΗΕ».
Τι συνέβαινε όμως τότε στην Ευρώπη; 150 μεραρχίες του Κόκκινου Στρατού παρέμεναν μετά το τέλος του ΒΠΠ αναπτυγμένες στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με τον Στάλιν από το 1946 να ρίχνει ευθύνες για τον πόλεμο και στους μέχρι τότε συμμάχους του ως καπιταλιστές, εξισώνοντάς τους με τον… Χίτλερ.
Το πραξικόπημα της Πράγας το 1948, οι μαζικές διώξεις αντιφρονούντων στην Ουγγαρία και την Πολωνία την ίδια χρονιά και η υποστήριξη της κομμουνιστικής ανταρσίας στην Ελλάδα από τις συνορεύουσες κομμουνιστικές χώρες ήταν άκρως ανησυχητικές ενδείξεις. Η κορύφωση όμως της σοβιετικής επιθετικότητας ήταν ο αποκλεισμός του Δυτικού Βερολίνου τον Ιούνιο του 1948, που διήρκεσε εννέα μήνες.
Η εξέλιξη του ΝΑΤΟ
Εφαρμόζοντας πολιτική «ανοικτών θυρών» (άρθρο 10 του Συμφώνου), το ΝΑΤΟ διαρκώς «μεγάλωνε». Στα πρώτα μέλη (έθνη κατά τη νατοϊκή ορολογία) προστέθηκαν το 1952 η Ελλάδα με την Τουρκία, το 1955 η τότε Δυτική Γερμανία, η Ισπανία το 1982. Το 1999 η Συμμαχία δέχθηκε για πρώτη φορά ως μέλη χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, την Τσεχία, την Ουγγαρία και την Πολωνία. Το 2004 τις Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σλοβακία, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία.
Το 2009 την Κροατία και την Αλβανία και τέλος το Μαυροβούνιο το 2017, ανεβάζοντας τα μέλη σε 29.
Είναι ένας διακυβερνητικός οργανισμός ανεξάρτητων και κυρίαρχων κρατών και εξελίχθηκε στην πλέον επιτυχημένη παγκοσμίως πολιτικοστρατιωτική Συμμαχία. Πέτυχε να ανασχέσει τη σοβιετική εξάπλωση στην Ευρώπη και στην μεταψυχροπολεμική εποχή να αποτελέσει τον κορμό της νέας Ευρωατλαντικής Αρχιτεκτονικής Ασφάλειας.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας αντιμετώπισε αναντίρρητα… «υπαρξιακά» ερωτήματα. Προσαρμόστηκε όμως στο διαμορφούμενο γεωπολιτικό περιβάλλον, εξελισσόμενο σε κάτι παραπάνω από μία περιφερειακή Συμμαχία. Στο ισχύον στρατηγικό δόγμα του 2010, οι τρεις βασικές αποστολές της Συμμαχίας από τις οποίες απορρέουν πολλαπλές υποχρεώσεις, είναι η συλλογική άμυνα, η διαχείριση κρίσεων και η συνεταιριστική ασφάλεια.
Η Ελλάδα ωφελήθηκε πολύ από τη συμμετοχή της στη Συμμαχία, αλλά δεν έγινε ποτέ ουσιαστική ενημέρωση της κοινής γνώμης για το τι ακριβώς είναι, τι μας προσφέρει και τι μπορεί να κάνει σε ό,τι αφορά την τουρκική επιθετικότητα απέναντι στην πατρίδα μας. Μας αρέσει ή όχι, το ΝΑΤΟ εκ φύσεως και καταστατικού δεν έχει τη δυνατότητα οποιασδήποτε θεσμικής παρέμβασης σε διαφωνίες μεταξύ χωρών-μελών του.
Παρούσα κατάσταση
Σήμερα το ΝΑΤΟ βρίσκεται σε διαρκή μετασχηματισμό, αντιμετωπίζοντας τις αναφυόμενες προκλήσεις ασφαλείας. Αποτελεί τη μεγαλύτερη Συμμαχία δημοκρατικών χωρών, παρέχοντας προστασία στις 2 ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου, των ΗΠΑ και της Ε.Ε., με 900 εκατ. κατοίκους.
Το ΝΑΤΟ αναγνωρίζει την Ε.Ε. ως έναν απαραίτητο και «μοναδικό» εταίρο και το αντίστροφο. Υπάρχει στρατηγική συνεργασία με βάση τη συμπληρωματικότητα και τη συνέργεια, αλλά και τον πλήρη σεβασμό στην αυτόνομη θεσμική λειτουργία και των δύο.
Συνεργάζεται όμως και με πληθώρα άλλων κρατών - εταίρων μέσω θεσμών συνεργασίας, όπως το Συμβούλιο Βορειοατλαντικής Συνεργασίας (NACC), τoν Συνεταιρισμό για την Ειρήνη (PfP), τoν Μεσογειακό Διάλογο, κ.α., ενώ υπάρχει και το Συμβούλιο Συνεργασίας ΝΑΤΟ-Ρωσίας (ΝΑΤΟ Russia Council) που μπορεί «να κοιμάται», αλλά είναι ακόμα ζωντανό.
Η σπουδαιότητα του ΝΑΤΟ, όχι μόνο για την Ευρώπη και την «αυλή της», αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, υποδηλώνεται από το γεγονός ότι 41 εταίροι, από τη Μαυριτανία μέχρι την Ιαπωνία και την Αυστραλία, έχουν στο αρχηγείο του διπλωματικές αντιπροσωπείες.
Όμως, μετά το 2014 η Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Ασφαλείας, που στη μεταψυχροπολεμική εποχή οικοδομήθηκε μαζί με τη Ρωσία, κατέρρευσε! Η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, παραβιάζοντας την Τελική Πράξη του Ελσίνκι. Συνεχίζει να υποστηρίζει αποσχιστικές ομάδες στο Ντόνμπας στην Ανατολική Ουκρανία, ενώ στη Γεωργία προσπαθεί να δημιουργήσει τετελεσμένα με τις περιοχές που έχουν αποσχιστεί. Παράλληλα στην «αυλή μας», στη Βόρεια Αφρική και την ευρύτερη Μέση Ανατολή, υπάρχει σημαντική αστάθεια λόγω εμφύλιων συγκρούσεων και της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, έστω κι αν ο ISIS ηττήθηκε στρατιωτικά.
Για πρώτη φορά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου δίνεται έμφαση στη συλλογική άμυνα, η οποία είχε «ατροφήσει» μετά το 1991, με σημαντικά προγράμματα, που όμως είναι καθαρά αμυντικά, αναλογικά ως προς την απειλή και σε πλήρη σεβασμό με τις διεθνείς υποχρεώσεις του ΝΑΤΟ.
Η δομή Διοικήσεως αναπροσαρμόστηκε και υπάρχει αυξημένη παρουσία στα ανατολικά. Με τις αμυντικές δαπάνες όλων των μελών να έχουν αυξηθεί, στόχος είναι να αναπτύσσονται όπου χρειαστεί μέσα σε 30 ημέρες, 30 τάγματα, 30 αεροπορικές μοίρες, 30 πλοία! Το 2018 διεξήχθησαν 104 ασκήσεις, με κορυφαία την «Trident Juncture» στη Νορβηγία, τη μεγαλύτερη από τη λήξη του Ψ.Π. άσκηση συλλογικής ασφάλειας. Αυτή την περίοδο διεξάγει 5 επιχειρήσεις με 18 χιλιάδες στρατιώτες.
Το ΝΑΤΟ στην 8η δεκαετία
Εγγύηση για την περαιτέρω πορεία του είναι οι διατλαντικοί δεσμοί. Παρά τα όσα γραφικά είπε ο πρόεδρος Τραμπ, οι ΗΠΑ δεν εγκαταλείπουν την Ευρώπη όπως κάποιοι «βιάστηκαν» να υποστηρίξουν. Παραμένουν στην Ευρώπη και δεν αμφισβητούν τα μεταπολεμικά γεωπολιτικά δεδομένα πάνω στα οποία δομήθηκε η Ευρωατλαντική Ασφάλεια, αποτελώντας τον πολιτικό-στρατιωτικό πυρήνα της Συμμαχίας.
Όσο η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ χρειάζονται τις ΗΠΑ, άλλο τόσο όμως χρειάζονται και οι ΗΠΑ τους Ευρωπαίους συμμάχους. Μπορεί κάτι να μένουν από τα λόγια, αλλά τα έργα μετρούν. Οι ΗΠΑ δαπάνησαν για τη στρατιωτική τους παρουσία στην Ευρώπη (Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Επαναδιασφάλισης για την Ανατολική Ευρώπη) για το 2018 $1,4 δισ., ενώ εκτιμάται για τη διετία 2019-2020 να δαπανήσουν πάνω από $6 δισ.
Σύμφωνα με περσινή έρευνα του «Chicago Council on Global Affairs», το 75% των Αμερικανών επιθυμεί τη διατήρηση ακόμα και την επαύξηση της παρουσίας των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ. Εξαιρετικά συμβολική είναι η κοινή πρόσκληση της προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων Νάνσι Πελόζι (Δημοκρατική) και του ηγέτη της πλειοψηφίας της Γερουσίας Μιτς Μακ Κόνελ (Ρεπουμπλικανός) στον γ.γ. του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ να απευθυνθεί στο Κογκρέσο σήμερα μετά την υπουργική Σύνοδο.
Εκτιμάται ότι η Ρωσία, που δεν σέβεται το απαραβίαστο των συνόρων, θα συνεχίσει να εφαρμόζει στρατηγική εξάπλωσης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Μπορεί να διεξάγει επιχειρήσεις σύγχρονου/υβριδικού πολέμου χωρίς σαφή διάκριση μεταξύ ειρήνης και πολέμου ως ξεχωριστές σφαίρες δραστηριοτήτων.
Το ΝΑΤΟ, ως αμυντική Συμμαχία, δεν αναζητεί αντιπαράθεση με τη Ρωσία, η οποία αναμφίβολα είναι ένας σημαντικός πυλώνας στο παγκόσμιο σύστημα ασφάλειας. Θα επιδιώκει διάλογο αλλά με ταυτόχρονη ισχυροποίησή του και ανάπτυξη νέων δυνατοτήτων, ιδιαίτερα απέναντι σε αυτό που ονομάζουμε υβριδικό πόλεμο και κυβερνοασφάλεια. Συμπυκνωμένα θα λέγαμε Αποτροπή, Ανθεκτικότητα και Πολιτική Διπλής Προσέγγισης!
Μετά και την ένταξη του 30ού μέλους -της Βόρειας Μακεδονίας- τον Δεκέμβριο (αφού η χώρα μας της άνοιξε την πόρτα εισόδου) στη Σύνοδο Κορυφής στο Λονδίνο, δεν φαίνεται περαιτέρω διεύρυνση. Πέρα από κάποιες αόριστες διατυπώσεις στα κείμενα συμπερασμάτων για στήριξη της ένταξης της Ουκρανίας και της Γεωργίας, το ΝΑΤΟ δεν θα διακινδυνεύσει μία ολική ρήξη με τη Ρωσία.
Στα επόμενα χρόνια είναι βέβαιο ότι θα υπάρξει μεγάλη συζήτηση για το πώς θα πρέπει να αντιμετωπιστεί η Κίνα ως αντίπαλος, λόγω των τεχνολογικών δυνατοτήτων και των υποδομών που εγκαθιστά στην Ευρώπη. Υπάρχουν φόβοι στη Συμμαχία ότι λόγω Huawei και των δικτύων G5 οι χώρες του ΝΑΤΟ θα είναι τρωτές σε κατασκοπεία, κάτι που προβάλλει ιδιαίτερα η Αμερική.
Αντί επιλόγου
Η Βορειοατλαντική Συμμαχία εισέρχεται με «ικμάδα» στην 8η δεκαετία της ζωής της, διαψεύδοντας τις «Κασσάνδρες» που την ήθελαν σε βαθιά κρίση και σε αργό θάνατο και δείχνει να ξεπερνάει εύκολα τα όποια εσωτερικά της προβλήματα.
Οι μεγάλοι εορτασμοί για τα 70 χρόνια του ΝΑΤΟ θα γίνουν στη Σύνοδο Κορυφής στο Λονδίνο τον ερχόμενο Δεκέμβριο και αναμένεται να επαναβεβαιωθεί στη σχετική διακήρυξη ο τρόπος με τον οποίο θα πορευτεί στην επόμενη δεκαετία ο πλέον επιτυχής και πλέον παλαιός Οργανισμός Ασφαλείας του κόσμου τον οποίο σε γενικές γραμμές τον περιγράψαμε σε αυτό το άρθρο.
Η Ελλάδα θα πρέπει να προβάλει στο ΝΑΤΟ ότι είναι ένα αξιόπιστο και ενεργό μέλος, συμμετέχοντας σε όλες τις διαδικασίες, όταν η γειτονική αναθεωρητική Τουρκία φλερτάρει ανοικτά με την επίσης αναθεωρητική Ρωσία και θέτει σε αμφισβήτηση τη συνοχή της Συμμαχίας.
* Ο αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι επικεφαλής στο Παρατηρητήριο Liberal
* Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 4ης Απριλίου
