Το θέμα των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας, των οποίων η συμφωνία για την διεξαγωγή του 4ου «Κύκλου Συνομιλιών» ανακοινώθηκε ταυτόχρονα από τα Υπουργεία Εθνικής Άμυνας Ελλάδος και Τουρκίας την Δευτέρα 19 Απριλίου δεν είναι κάτι νέο, πάει πίσω 33 χρόνια και προέκυψε μετά την Ε/Τ κρίση του Μαρτίου 1987.
Εξ αρχής κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι η εφαρμογή ΜΟΕ ως πρακτική διεθνούς πολιτικής βοηθά αναντίρρητα στην αλληλοκατανόηση και στην μείωση των εντάσεων ώστε να δομείται αμοιβαία εμπιστοσύνη. Αυτό όμως στην… θεωρία και για χώρες που έχουν την βούληση να αποφεύγουν ανεπιθύμητες τριβές και εντάσεις και όχι να τις επιδιώκουν, προκαλώντας τις όπως η γειτονική μας αναθεωρητική Τουρκία.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Όπως προαναφέρθηκε μετά την σοβαρή Ε/Τ κρίση του Μαρτίου 1987 και την περίφημη «πολιτική Νταβός» του Ανδρέα Παπανδρέου αναζητήθηκαν τρόποι… χαλάρωσης. Τον Μάιο 1988 ο τότε ΥΠΕΞ Κάρολος Παπούλιας και ο Τούρκος ομόλογος του Μεσούτ Γιλμάζ συμφώνησαν στην Βουλιαγμένη σε ένα πακέτο ΜΟΕ, με κάποια από αυτά να έχουν πολιτικές προεκτάσεις, που πήρε και το όνομα και των δύο τους, το «Μνημόνιο Κατανόησης Παπούλια-Γιλμάζ».
Το Μνημόνιο αυτό εστιάστηκε κυρίως σε στρατιωτικές δραστηριότητες και συμπληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1988 με τις «Οδηγίες της Κωνσταντινούπολης» για αποφυγή ατυχημάτων στις ανοικτές θάλασσες και στον διεθνή εναέριο χώρο, κάτι και ως… «κώδικας συμπεριφοράς». Η Τουρκία όμως δεν τήρησες τις δύο αυτές συμφωνίες στην έκταση και στο βάθος που επιβαλλόταν.
Από τότε, συμπληρώθηκαν και επεκτάθηκαν πολλές φορές λόγω και αμερικανικών παρεμβάσεων και έτσι φθάσαμε να έχουμε σήμερα 26 καθαρά στρατιωτικής και τρεις πολιτικής φύσεως ΜΟΕ. Ουδέποτε όμως έχει γίνει αξιολόγηση όπως θα έπρεπε για το πραγματικό όφελος αυτών, οπότε ουσιαστικά δεν γνωρίζουμε την αξία τους.
Ο συγκυβερνήτης του κ. Τσίπρα, Πάνος Καμμένος ως Υπουργός Εθνικής Άμυνας διέκοψε (λανθασμένα κατά την άποψη μου) κάθε επαφή με την Τουρκία και συνεπώς την εφαρμογή των ΜΟΕ, έστω και αυτών των «ανώδυνων».
Μετά την 2,5 ωρών συνάντηση Ερντογάν-Τσίπρα (1+1) την 5 Φεβρουαρίου 2019 για την οποία δεν μάθαμε ποτέ τι… ακριβώς συζητήθηκε, έγινε αναφορά σε οδικό χάρτη καταγραφής… προβλημάτων(!) και επανέναρξη ΜΟΕ.
Στο περιθώριο της υπουργικής συνόδου του ΝΑΤΟ λίγες ημέρες μετά, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας της Ελλάδος κ. Αποστολάκης που είχε αναλάβει Υπουργός από τον Ιανουάριο 2019, συναίνεσε ίσως και με τις οδηγίες του Διπλωματικού Σύμβουλου του τότε Πρωθυπουργού, κ. Καλπαδάκη, στην απαίτηση του Τούρκου ομολόγου του κ. Χουλουσί Ακάρ πλέον της επανεκκίνησης των 26+3 ΜΟΕ να συζητηθούν και όλα τα… «outstanding issues» (?) που δημιουργούν τριβές στο Αιγαίο!
Έκτοτε στις 3 συναντήσεις που έχουν γίνει πέραν των ΜΟΕ τίθενται από την τουρκική πλευρά αυτά τα λεγόμενα θέματα «τριβής» που αφορούν την «ναυτική και αεροπορική ασφάλεια».
‘Όπως η δέσμευση των Πεδίων Βολής, ο τερματισμός της αναγνώρισης και αναχαίτισης από την Ελληνική Πολεμική Αεροπορία και να μην χαρακτηρίζονται τα τουρκικά πολεμικά Α/Φ ως άγνωστα και επικίνδυνα ίχνη, ένα κώδικας συμπεριφοράς στην θάλασσα και να μην χρησιμοποιείται το ΝΑΤΟ και η ΕΕ ως πλατφόρμα καταγγελίας της τουρκικής παραβατικής συμπεριφοράς.
Σημαντικό για την Τουρκία είναι να αποδεχθεί η Ελλάδα να μην υποβάλλεται Σχέδιο Πτήσεως για τα Α/Φ της Πολεμικής της Αεροπορίας στο FIR Αθηνών το οποίο καλύπτει τον ελληνικό Εθνικό Εναέριο Χώρο (ΕΕΧ) και επιπλέον διάσπαρτα τμήματα του Διεθνούς Εναερίου Χώρου.
Τα όρια ευθύνης του FIR Αθηνών έχουν θεσπιστεί από τον ICAO και η Ελλάδα σύμφωνα με τους κανόνες του ICAO και τη διεθνή πρακτική, απαιτεί για λόγους ασφάλειας των πολιτικών πτήσεων να υποβάλουν σχέδια πτήσεως πριν από την είσοδό τους στο FIR Αθηνών και πολιτικά και στρατιωτικά Α/Φ. Κάτι που η Τουρκία αρνείται για τα στρατιωτικά, υποστηρίζοντας ότι ως κρατικά αεροσκάφη εξαιρούνται!
Καθημερινά παραβιάζει τους Κανόνες Εναέριας Κυκλοφορίας (ΚΕΚ) θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια όλων των πτήσεων. Έτσι η Πολεμική μας Αεροπορία αναγκάζεται να προβαίνει σε αναγνώριση των αγνώστων ιχνών που εισέρχονται στο FIR Αθηνών και μάλιστα να αναχαιτίζει τα Τουρκικά Α/Φ που παραβιάζουν τον ΕΕΧ.
Μία άλλη «πονηρή» τουρκική πρόταση είναι να πετούν τα Α/Φ και των δύο χωρών… άοπλα στο Αιγαίο για να μην υπάρξει «ατύχημα»! Δηλαδή η Ελλάδα να μην προστατεύει τον ΕΕΧ και φυσικά τα νησιά της όπως έχει όχι μόνο αναφαίρετο δικαίωμα αλλά και υποχρέωση.
Βέβαια, κάποιοι εξεπλάγησαν με την σπουδή της ανακοίνωσης της Δευτέρας για επανέναρξη των συζητήσεων για τα ΜΟΕ, αλλά αυτό είχε ανακοινωθεί από τον κ. Δένδια στην Άγκυρα πριν από την εύστοχη άσκηση «δημόσιας διπλωματίας» ακόμα νωρίτερα, από τον Σεπτέμβριο του 2020 από τον... Ιμπραήμ Καλίν το «alter ego» του Τούρκου Προέδρου σχετικά με τα επίπεδα του διαλόγου Ελλάδος-Τουρκίας.
Δεν γνωρίζουμε βέβαια αν οι Τούρκοι θα επαναφέρουν και σε αυτόν το 4ο «Κύκλο Συνομιλιών» το θέμα του «κώδικα συμπεριφοράς» για την αποφυγή …ατυχημάτων, όπως «βαφτίζουν» τα προαναφερθέντα μέτρα και μικρή σημασία έχει αν ο επικεφαλής της Ελληνικής Αντιπροσωπείας σε αυτήν την λεγόμενη «Τεχνική Επιτροπή» θα είναι ο Διευθυντής Αμυντικής Πολιτικής του ΥΠΕΘΑ ή κάποιος Ανώτατος Αξιωματικός του ΓΕΕΘΑ.
Σε κάθε περίπτωση όμως θα πρέπει εξ αρχής να «κοπεί η κουβέντα» για θέματα που έχουν σχέση με τον πυρήνα των τουρκικών διεκδικήσεων και για αυτό η παρουσία του ΥΠΕΞ θα πρέπει να είναι ενισχυμένη.
Ήδη έχουμε συμφωνήσει μετά από πιέσεις στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και στον αμφιλεγόμενο «Μηχανισμό Αποφυγής Σύγκρουσης» (Deconfliction Mechanism) προκειμένου να αποφευχθεί …ατύχημα!
Καλό είναι να αποφευχθούν υπερβολές μιας και είμαστε επιρρεπείς σε αυτές. Ο καθοριστικός παράγοντας για τη λήψη, εφαρμογή και απόδοση τέτοιων μέτρων είναι η συναντίληψη των προβλημάτων και η ύπαρξη ισχυρής πολιτικής βούλησης για επίλυση τους. Πώς γίνεται, δύο χώρες με διαφορετικό σημείο εκκινήσεως όπως η Τουρκία ως «Αναθεωρητική» και η Ελλάδα ως χώρα «Status Quo» να έχουν συναντίληψη αυτού που επιδιώκουν να επιλύσουν!
Πως είναι δυνατόν με αυτές τις συνθήκες να συμφωνήσουμε σε παραδοσιακά ΜΟΕ (άμυνας-ασφάλειας) χωρίς να έχουμε τουλάχιστον πλαίσιο πολιτικής συμφωνίας που σημαίνει ουσιαστικά αλλαγή στην συμπεριφορά της Τουρκίας. Όλα αυτά μας κάνουν να είμαστε επιφυλακτικοί.
Συμπερασματικά, θα επισημάνω για μία ακόμα φορά ότι τα προβλήματα στο Αιγαίο δημιουργούνται από τον έντονο τουρκικό αναθεωρητισμό. Τι παραπάνω να «εφεύρουμε» για να μειώσουμε τις εντάσεις και που δεν συμπεριλαμβάνεται στα κοινά πλαίσια των ισχυόντων κανονισμών, οδηγιών και αρχών σε όλο το δομικό οργανωτικό πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου και των Διεθνών Οργανισμών (ΝΑΤΟ, ΙΜΟ, ΟΑΣΕ, ICAO κλπ) στους οποίους συμμετέχουμε κοινά και έχουμε συμφωνήσει;
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Γεωστρατηγικός Αναλυτής και Εκτελεστικός Διευθυντής στο «Παρατηρητήριο Ευρωμεσογειακής Ασφάλειας και Συνεργασίας»
