Της Αντωνίας Δήμου*
Η σημερινή πολιτική κρίση που ταλανίζει τον Λίβανο δεν είναι τυχαία. Αποτελεί τη φυσική συνέχεια μίας χρόνιας παρακμής σε οικονομία και πολιτικούς θεσμούς που επιδεινώθηκε λόγω της 8ετούς κρίσης στη Συρία και της συνακόλουθης εισροής 1,7 εκατομμυρίων προσφύγων στην χώρα καθώς και λόγω της αντιπαράθεσης του σιιτικού Ιράν και της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας όπως αυτή εκδηλώνεται στο πεδίο του Λιβάνου.
Είναι αλήθεια ότι η οικονομία του Λιβάνου βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση τα τελευταία χρόνια και ότι η κυρίαρχη πολιτική τάξη έχει αποτύχει να βρει λύσεις τόσο για την εμπέδωση της οικονομικής σταθερότητας όσο και για την ενίσχυση των κρατικών θεσμών. Συγκεκριμένα, η οικονομία της χώρας ταλανίζεται από την αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους, την αύξηση των επιτοκίων και τη μείωση της παροχής τραπεζικών δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα. Την ίδια στιγμή η μηνιαία αύξηση στον αριθμό απολύσεων εργαζομένων και πτωχεύσεων επιχειρήσεων, έχει οδηγήσει σε συνολική μείωση των φορολογικών εσόδων του κράτους.
Όλα αυτά έχουν αυξήσει τις πιθανότητες τροφοδότησης ενός φαύλου κύκλου ο οποίος με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι καθ όλη τη διάρκεια του 2019 υπήρξε σοβαρή εκροή των τραπεζικών καταθέσεων σε τέτοιο βαθμό ώστε οι λιβανέζικες τράπεζες να δυσκολεύονται ως προς την χρηματοδότηση της κυβέρνησης και με κίνδυνο η τελευταία να κηρύξει ανά πάσα στιγμή στάση πληρωμών. Η κήρυξη «κατάστασης οικονομικής έκτακτης ανάγκης» από την μέχρι πρότινος κυβέρνηση Χαρίρι με ζητούμενο την αναζήτηση τρόπων μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος υπήρξε μονόδρομος. Και τούτο διότι το δημόσιο χρέος έχει αγγίξει τα 86 δισεκατομμύρια δολάρια, φθάνοντας σε επίπεδο άνω του 150% του ΑΕΠ.
Προς ενίσχυση της ασθενούς λιβανέζικης οικονομίας, η διεθνής κοινότητα δεσμεύτηκε να αποδώσει 11 δισεκατομμύρια δολάρια στον Λίβανο στο πλαίσιο της Οικονομικής Διάσκεψης για την Ανάπτυξη, τις Μεταρρυθμίσεις και τις Επιχειρήσεις (CEDRE) που έλαβε χώρα στο Παρίσι το 2018. Η διοχέτευση του εν λόγω ποσού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προώθηση μεταρρυθμίσεων που δύναται να στηρίξουν την οικοδόμηση κατάλληλων θεσμών, τη βελτίωση της διακυβέρνησης και την λειτουργία του κράτους. Στην πραγματικότητα ωστόσο, τα συμφέροντα της λιβανέζικης πολιτικής ελίτ εκτιμάται ότι δεν ενθαρρύνουν τις μεταρρυθμίσεις ακριβώς επειδή αυτή παραμένει στην εξουσία λόγω των ανυπαρξίας ισχυρών κρατικών θεσμών.
Ο Ρόλος της Χεζμπολλάχ
Σε παράλληλη τροχιά, η οργάνωση Χεζμπολλάχ που αποτελεί το μακρύ χέρι του Ιράν στις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου χρησιμοποιώντας ως πεδίο δράσης τον Λίβανο κατέχει ξεχωριστή θέση στο πολιτικό σύστημα της αραβικής χώρας. Από την μία πλευρά, η Χεζμπολάχ υφίσταται οικονομική συρρίκνωση λόγω των αμερικανικών κυρώσεων που στρέφονται σε βάρος του πολιτικού της σκέλους και τους χορηγούς της στην Τεχεράνη. Από την άλλη, η νίκη της Χεζμπολάχ και των πολιτικών της συμμάχων στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2018 και ο συνακόλουθος σχηματισμός της μέχρι πρότινος κυβέρνησης πλειοψηφίας υπό τον Σάαντ Χαρίρι εξασφάλισαν την ουσιαστική πρόσβαση της οργάνωσης στους κρατικούς θεσμούς του Λιβάνου.
Υπό τα δεδομένα, η διεθνής οικονομική στήριξη των 11 δισεκατομμυρίων δολαρίων εκτιμάται ότι δεν έχει φθάσει μέχρι σήμερα στον Λίβανο εξαιτίας του ορατού κινδύνου να επωφεληθεί η Χεζμπολλάχ από τη διεθνή χρηματοδότηση. Και τούτο διότι πέραν της πρόσβασης στους κρατικούς θεσμούς, η οργάνωση έχει αποκτήσει αυξημένο έλεγχο στις υπηρεσίες ασφάλειας του Λιβάνου, ενώ υφίστανται ενδείξεις ότι διεξάγει λαθρεμπόριο μέσω 124 παράνομων συνοριακών περασμάτων μεταξύ Λιβάνου και Συρίας. Επιπρόσθετα, το παράλληλο οικονομικό σύστημα που διατηρεί εδώ και δεκαετίες η οργάνωση έχει αρχίσει σταδιακά να συγχωνεύεται με την επίσημη οικονομία της χώρας. Τούτο αποτυπώνεται ενδεικτικά στο γεγονός ότι από το 2018 και εντεύθεν η Χεζμπολάχ συμμετείχε σε δραστηριότητες του Λιβανέζικου Εμπορικού Επιμελητηρίου και των συνδικάτων, σε προγράμματα κρατικών προμηθειών, καθώς και στις διαδικασίες διορισμού δημοσίων υπαλλήλων.
Για τον ανωτέρω λόγο και με δεδομένο ότι η Ουάσιγκτον έχει κατατάξει τη Χεζμπολλάχ στην λίστα οργανώσεων που θεωρούνται τρομοκρατικές, ο αμερικανικός Λευκός Οίκος και το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας αποφάσισαν την αναστολή της διάθεσης στον Λίβανο 105 εκατομμυρίων δολαρίων ως ξένη στρατιωτική βοήθεια. Το εν λόγω ποσό επρόκειτο να δοθεί στον επίσημο λιβανέζικο στρατό προκειμένου να ενισχυθεί η προστασία των συνόρων και να αγορασθούν συστήματα, όπως εξοπλισμός νυχτερινής όρασης.
Γεωπολιτικός Ανταγωνισμός
Προς αποφυγή μίας πιθανής ακυβερνησίας, o Λιβανέζος πρόεδρος Μισέλ Αούν σε εθνικό διάγγελμα ικανοποίησε το κύριο αίτημα των πολιτών που μετείχαν στις πρωτοφανείς κινητοποιήσεις το οποίο συμπυκνώνεται στο σχηματισμό κυβέρνησης τεχνοκρατών με προγενέστερη επαγγελματική εμπειρία προκειμένου ο Λίβανος να καταπολεμήσει την ενδημική διαφθορά, να αντιμετωπίσει δομικά προβλήματα που ταλανίζουν την οικονομία και να επανέλθει στην κανονικότητα.
Η πολιτική σταθερότητα και η οικονομική ανάπτυξη του Λιβάνου κρίνεται επιβεβλημένη ώστε να αποτραπεί μία νέα προσφυγική κρίση και το ενδεχόμενο διένεξης με το Ισραήλ. Στο λιβανέζικο πεδίο, ωστόσο, εκτιμάται ότι εξαιρετικά δύσκολος θα είναι ο τερματισμός της αντιπαράθεσης του σιιτικού Ιράν και της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας. Ως γνωστόν, βασικός στόχος της εξωτερικής πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας είναι -μεταξύ άλλων- η απομόνωση της σιιτικής οργάνωσης Χεζμπολάχ και της εκδίωξης της από περιοχές πολεμικής έντασης όπως η Συρία και η Υεμένη όπου το Ριάντ διατηρεί δικά του συμφέροντα. Στο αντίπαλο στρατόπεδο, βασικός στόχος του Ιράν είναι η εδραίωση της παρουσίας της Χεζμπολλάχ στη Συρία και η επικράτηση της έναντι μυριάδων σουνιτικών ένοπλων ομάδων που κατά βάσιν χρηματοδοτούνται από τη Σαουδική Αραβία.
Την ίδια στιγμή και με δεδομένο ότι ο Λίβανος και η Συρία λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία, υφίστανται ανησυχίες ότι η Ρωσία θα επιχειρήσει να επεκτείνει την επιρροή της στον Λίβανο λαμβάνοντας υπόψη την εδραίωση του πρωταγωνιστικού της ρόλου στη Συρία λόγω της αποχώρησης των αμερικανικών στρατευμάτων από το βορειοανατολικό της τμήμα. Ήδη η Ρωσία έχει εξασφαλίσει μία πρώτη παρουσία στα ενεργειακά δρώμενα του Λιβάνου μέσω της ρωσικής εταιρίας Νόβατεκ η οποία μαζί με την γαλλική Τοτάλ και την ιταλική ΕΝΙ υπέγραψαν το 2018 συμφωνίες με την λιβανέζικη κυβέρνηση για την έρευνα και παραγωγή υδρογονανθράκων στα θαλάσσια οικόπεδα 4 και 9 που βρίσκονται στις ακτές της Μεσογείου.
Η αντιπαράθεση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας και η πιθανή είσοδος της Ρωσίας στα δρώμενα του Λιβάνου με απώτερο στρατηγικό στόχο την εδραίωση περιφερειακής ηγεμονίας αποτελούν κομμάτια μίας σύνθετης παρτίδας σκάκι για γερούς παίκτες. Ο καιρός γαρ εγγύς και το λιβανέζικο βαρόμετρο προειδοποιεί για συνθήκες παρατεταμένου ανταγωνισμού και αβεβαιότητας.
* κ. Η Αντωνία Δήμου είναι επικεφαλής του Τομέα Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Άμυνας και Ασφάλειας (ΙΑΑΑ) με έδρα την Αθήνα καθώς και Εταίρος στο Κέντρο για την Ανάπτυξη της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες.
