Άπαντες αιφνιδιάστηκαν με την συμφωνία μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ. Η συμφωνία αυτή τερματίζει την κρίση η οποία ξεκίνησε το 2017 στον Περσικό Κόλπο.
Τότε, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος επέβαλαν εμπάργκο στο Κατάρ, κατηγορώντάς το ότι υποστηρίζει την Αλ-Κάιντα, το Ισλαμικό Κράτος και την Μουσουλμανική Αδελφότητα και ότι ασκεί επικίνδυνη προπαγάνδα μέσω του κρατικού τηλεοπτικού δικτύου Al-Jazeera. Ένας ακόμη λόγος ήταν η δημιουργία στρατηγικών σχέσεων του Κατάρ με την Τουρκία, καθώς και το άνοιγμα τουρκικής στρατιωτικής βάσης στο εμιράτο. Την κρίση αυτή λοιπόν τερματίζει η πρόσφατη συμφωνία την οποία υπέγραψαν οι μονάρχες της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ.
Τι αποτελέσματα φέρνει η συμφωνία αυτή και πώς αλλάζει τις ισορροπίες ισχύος στην Αραβική Χερσόνησο; Επίσης, ποιοι παίκτες βγαίνουν κερδισμένοι από την εξέλιξη αυτή; Στα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσω να απαντήσω με το παρόν άρθρο.
Όπως είναι γνωστό, η συμφωνία αυτή έγινε υπό την πίεση των ΗΠΑ και τη διαμεσολάβηση του Τζάρεντ Κούσνερ. Οι αμερικανοί είναι οι μεγαλύτεροι κερδισμένοι καθώς το Κατάρ αποτελεί έναν εκ τους στενότερους συμμάχους της Ουάσιγκτον στη Μέση Ανατολή: Στην χώρα φιλοξενείται αμερικανική στρατιωτική βάση και το Κατάρ έχει χαρακτηριστεί κύριος εταίρος του ΝΑΤΟ. Η κρίση που ξέσπασε το 2017 δημιούργησε ένα βαθύ ρήγμα στις σχέσεις μεταξύ των αμερικανόφιλων μοναρχιών του Κόλπου. Φανταστείτε ότι το πρόβλημα αυτό μοιάζει με εκείνο των σχέσεων Ελλάδας – Τουρκίας.
Βεβαίως, οι μοναρχίες του Κόλπου δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ επομένως μια ελληνοτουρκική κρίση θεωρητικώς είναι πιο σημαντική. Ωστόσο, η ισορροπία μεταξύ των μοναρχιών είναι εξαιρετικά σημαντική για τρεις βασικούς λόγους: πρώτον, τα κράτη αυτά βρίσκονται στον Περσικό Κόλπο ο οποίος είναι ζωτικής σημασίας για την ενεργειακή ασφάλεια και την μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου. Δεύτερον, οι ΗΠΑ χρειάζονται την σύμπλευση των αραβικών μοναρχιών για την κοινή αντιμετώπιση του Ιράν και τρίτον, η συμμαχία των ΗΠΑ με τις χώρες αυτές βοηθά στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Έτσι, οι ΗΠΑ κατάφεραν να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ του συμμαχικού Κατάρ με τα υπόλοιπα συμμαχικά αραβικά κράτη και απομακρύνουν το Κατάρ από το Ιράν, με το οποίο η Ντόχα είχε αποκτήσει στενότερες – κυρίως εμπορικές – σχέσεις εξαιτίας του εμπάργκο.
Η συμφωνία αυτή επηρεάζει και τον ρόλο της Τουρκίας στην περιοχή. Το 2017, η Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα είχαν ζητήσει τον τερματισμό της υποστήριξης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, το κλείσιμο της τουρκικής στρατιωτικής βάσης και τον μεγαλύτερο έλεγχο – αν όχι το κλείσιμο – του Al-Jazeera. Μόνον τότε θα προχωρούσαν στην άρση του εμπάργκο και του αποκλεισμού του Κατάρ.
Η πρόσφατη συμφωνία, ωστόσο, δεν προβλέπει τίποτα από τα ανωτέρω. Ορισμένοι κάνουν λόγο για μεγάλη ήττα της Τουρκίας. Σίγουρα η Τουρκία χάνει το μονοπώλιο του πολιτικού ελέγχου του Κατάρ. Όμως δεν πρόκειται για μια απόλυτη ήττα: Η στρατιωτική βάση μένει ανοιχτή και το Al-Jazeera δεν θα περάσει από κανέναν έλεγχο συνεχίζοντας, ως εκ τούτου, την προπαγάνδα υπέρ της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και των περιφερειακών πολιτικών της Τουρκίας. Άλλωστε, το Κατάρ έχει δημιουργήσει σχέσεις οικονομικής αλληλεξάρτησης με την Τουρκία: Το Εμιράτο έχει προχωρήσει στην αγορά του 10% των μετοχών του Χρηματιστηρίου της Κωνσταντινούπολης, καθώς και στην αγορά του μεγαλύτερου εμπορικού κέντρου της Κωνσταντινούπολης, του Istinye Park. Έχει επίσης αγοράσει το λιμάνι της Αττάλειας και αποτελεί έναν από τους κύριους επενδυτές στα υπό κατασκευή έργα υποδομής στην Τουρκία. Επομένως, η στρατηγική σχέση Τουρκίας – Κατάρ δεν φαίνεται να διαταράσσεται στον βαθμό που αρχικώς πιστεύαμε, αν και πλέον η διείσδυση της Τουρκίας στο Κατάρ δεν θα γίνεται ανεξέλεγκτα.
Πέραν όμως των ΗΠΑ και της Τουρκίας, η συμφωνία αυτή επηρεάζει και τους άλλους σημαντικούς παίκτες της περιοχής. Ξεκινώντας από την Σαουδική Αραβία, είναι σαφές ότι η συμφωνία πρόκειται για συμβιβασμό εκ μέρους του βασιλείου, μιας και σε αυτήν δεν συμπεριλήφθη κανένα από τα αιτήματα που είχαν τεθεί από το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι το 2017. Ένας άλλος παράγοντας της επαναπροσέγγισης αυτής αποτελεί μάλλον και η αποδυνάμωση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Με μια περιθωριοποιημένη πλέον Μουσουλμανική Αδελφότητα, οι μοναρχίες του Κόλπου δεν έχουν τα διλήμματα ασφαλείας που είχαν στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης. Γι’ αυτό, θα μπορούσε κανείς να πει, ότι η πολιτική υποστήριξης της Αδελφότητας από το Κατάρ δεν απειλεί τις μοναρχίες όσο τις απειλούσε πριν από λίγα χρόνια. Ένα άλλο γεγονός το οποίο ενδέχεται να βοήθησε στην επαναπροσέγγιση των μοναρχιών ήταν και η πρόσφατη κοινή απόφαση Σαουδικής Αραβίας και Τουρκίας να επιλύσουν τις διαφορές τους μέσω του διαλόγου. Επιπροσθέτως, οι Άραβες μονάρχες, αλλά και ο Αιγύπτιος πρόεδρος Ελ-Σίσι, φοβούμενοι ότι η προεδρία Μπάιντεν δεν θα συνεχίσει την ευνοϊκή προς αυτούς πολιτική που άσκησε η διακυβέρνηση Τραμπ, θέλησαν να κλείσουν το μέτωπο με το Κατάρ και να επικεντρωθούν ξανά στο σημαντικότερό τους πρόβλημα: Το αναθεωρητικό Ιράν.
Το Ιράν είναι ο ηττημένος αυτής της υπόθεσης. Ο αποκλεισμός του Κατάρ είχε δώσει την ευκαιρία στην Τεχεράνη να αποκτήσει δεσμούς με το Εμιράτο και να βρει έναν, έστω συγκυριακό, εταίρο σε μια δύσκολη περίοδο εξαιτίας των δυτικών κυρώσεων. Επίσης, η κρίση αυτή οδήγησε στην διάσπαση του φιλοαμερικανικού αραβικού συνασπισμού στον Κόλπο ο οποίος αποτελεί το αντίπαλο δέος του Ιράν και της προσπάθειάς του να επεκταθεί πολιτικά, οικονομικά και (παρα)στρατιωτικά στην Υεμένη, το Ιράκ, την Συρία, τον Λίβανο και την Παλαιστίνη. Η επαναπροσέγγιση του Κατάρ με την Σαουδική Αραβία και κατ’ επέκταση με τα Εμιράτα και την Αίγυπτο, ενδέχεται να οδηγήσει στην επαναδημιουργία ενός διευρυμένου αντι-ιρανικού μπλοκ το οποίο θα περιλαμβάνει και το Κατάρ.
Κλείνοντας, η επαναπροσέγγιση του Κατάρ με την Σαουδική Αραβία φαίνεται να αλλάζει την εικόνα και τις ισορροπίες ισχύος στη Μέση Ανατολή και πιο συγκεκριμένα στον Περσικό Κόλπο. Οι ΗΠΑ, οι οποίες πίεσαν για την συμφωνία αυτή, βγαίνουν νικήτριες από την επίλυση της εν λόγω κρίσης καθώς ο στενός τους εταίρος, το Κατάρ, παύει να βρίσκεται σε απομόνωση, ενώ τα χάσματα εντός του φιλοδυτικού αραβικού μπλοκ φαίνεται να γεφυρώνονται σταδιακά.
Όσον αφορά στην Τουρκία, αυτή δεν θα αποτελεί τον αποκλειστικό σύμμαχο του Κατάρ. Αν και δεν εκτιμάται ότι η τουρκική παρουσία στο εμιράτο θα εξαφανιστεί, η συμφωνία του Κατάρ με την Σαουδική Αραβία αλλάζει τα δεδομένα στην περιοχή και θέτει εμπόδια στην ανενόχλητη και ανεξέλεγκτη δράση της Τουρκίας στο Κατάρ. Το Ιράν γνωρίζει ότι η επαναπροσέγγιση αυτή θα οδηγήσει, κάποια στιγμή στο μέλλον, σε μια κοινή και ενιαία πολιτική εναντίον της Τεχεράνης η οποία θα περιλαμβάνει και το Κατάρ.
