Η Ελλάδα και η Αίγυπτος είναι δύο χώρες με μακραίωνο πολιτισμό και σταθερή παρουσία στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Τα τελευταία χρόνια, οι δεσμοί που ενώνουν τα δύο κράτη έχουν γίνει πολύ πιο ισχυροί, καθώς υπάρχει ταύτιση συμφερόντων σε πολλά πεδία, αρχής γενομένης από αυτό της ενέργειας.
Η οικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010 οδήγησε σε μία βαθύτατη εσωστρέφεια την ελληνική εξωτερική πολιτική και σε υποβάθμιση της διεθνούς θέσεως της χώρας. Από τα μέσα της τρέχουσας δεκαετίας, όμως, η Αθήνα ανέλαβε πρωτοβουλίες για τη σύσφιξη των τριμερών σχέσεων με άλλες χώρες της περιοχής, συμπεριλαμβανομένης πάντα της Κύπρου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, προσεγγίστηκαν η Ιορδανία, η Αίγυπτος, η Αρμενία και το Ισραήλ. Οι πρωτοβουλίες αυτές έτυχαν της επιδοκιμασίας της Ουάσινγκτον, ενώ προκάλεσαν τη δυσφορία της Άγκυρας, η οποία αντελήφθη ότι κινδύνευε να περιέλθει σε κάποια μορφής διπλωματική περιθωριοποίηση.
Η παλαιότερη τριμερής συνεργασία είναι αυτή που έχουν αναπτύξει μεταξύ τους η Αθήνα, η Λευκωσία και το Κάϊρο. Ξεκίνησε το 2014 με συναντήσεις σε επίπεδο υπουργών και ακολούθησαν διαδοχικές τριμερείς σύνοδοι κορυφής. Σε αυτές, προσεκλήθη να παραστεί και η Ιταλία. Το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων των συγκεκριμένων κρατών επικεντρώθηκε σε θέματα πολιτικών σχέσεων, στα πεδία οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας και στα ζητήματα οριοθετήσεως των ΑΟΖ. Η Ελλάδα και η Κύπρος δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, ενώ η Αίγυπτος είναι μέλος της Ισλαμικής Διασκέψεως. Τα τρία κράτη προσπαθούν να συντονίσουν τις ενέργειές τους, ενώ η Ισλαμική Διάσκεψη υιοθετεί όλο και λιγότερο ευνοϊκά ψηφίσματα για την Άγκυρα, σχετικά με το Κυπριακό.
Συν τοις άλλοις, η Ελλάδα εκπροσωπούσε την Αίγυπτο στο Κατάρ, μετά τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Καΐρου-Ντόχας. Επιπλέον, έχει αρχίσει και αναπτύσσεται η στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των τριών κρατών. Πιο συγκεκριμένα, τον Δεκέμβριο του 2015, πραγματοποιήθηκε η κοινή αεροναυτική άσκηση «Μέδουσα 2015» μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου, στην θαλάσσια περιοχή του νοτίου και νοτιοανατολικού Αιγαίου, καθώς και του βορείου και νοτίου Κρητικού Πελάγους με την συμμετοχή μονάδων του Πολεμικού Ναυτικού και της Πολεμικής Αεροπορίας. Τον Δεκέμβριο του 2017, συνήλθε στη Λευκωσία η πρώτη τριμερής συνάντηση των υπουργών Αμύνης Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου, με ατζέντα τα ζητήματα ασφαλείας, αντιμετωπίσεως της τρομοκρατίας, αλλά και της ενέργειας.
Είχε προηγηθεί η τριμερής σύνοδος μεταξύ Ελλάδος, Κύπρου και Αιγύπτου, στα τέλη Ιανουαρίου του 2016. Σε αυτήν, είχε αποφασισθεί η εκπόνηση ενεργειακών προγραμμάτων, όπως το EuroAfrica Interconnector που προβλέπει την καλωδιακή σύνδεση των τριών χωρών για μεταφορά ηλεκτρικού ρεύματος στις αγορές ενέργειας της ηπειρωτικής Ευρώπης. Επίσης, οι κυβερνήσεις των τριών κρατών ανέλαβαν την ευθύνη να εξετάσουν τις δυνατότητες κατασκευής σταθμών μεταφοράς Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) στην Ελλάδα. Σημειωτέον ότι στο θέμα της οριοθετήσεως της ΑΟΖ, το Κάϊρο δεν εξέφρασε τη βούληση να υπογράψει συμφωνία οριοθετήσεως με την Τουρκία ούτε την περίοδο διακυβερνήσεως της χώρας υπό των Αδελφών Μουσουλμάνων (με πρωθυπουργό τον Μωχάμεντ Μόρσι), όταν οι σχέσεις των δύο κρατών ήταν άριστες, αποφεύγοντας να δυσαρεστήσει την Ελλάδα και την Κύπρο.
Ως γνωστόν, η Άγκυρα υποστηρίζει ότι το ελληνικό νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελλορίζου δεν μπορεί να έχει υφαλοκρηπίδα. Εάν η άποψή της γίνει δεκτή, οι θαλάσσιες ζώνες της Τουρκίας και της Αιγύπτου εφάπτονται, ενώ αποκόπτονται αυτές της Ελλάδος και της Κύπρου.
Η Αθήνα και το Κάϊρο έχουν κοινές θέσεις τόσο στο θέμα του εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη (όπου και οι δύο χώρες υποστηρίζουν τις δυνάμεις του Στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ) όσο και ως προς το θέμα των υδάτων της Μεσογείου. Το τελευταίο γεγονός πιστοποιήθηκε και από την υπογραφή μίας διμερούς συνθήκης σχετικά με το δικαιώματα γεώτρησης πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Μεσόγειο θάλασσα και τη δημιουργία ΑΟΖ.
Η εν λόγω συμφωνία καθορίζει «μερική οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών και ότι η εναπομένουσα οριοθέτηση θα επιτευχθεί μέσω διαβουλεύσεων». Ο Υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου Σάμεχ Σούκρι και ο τότε Έλληνας ομόλογός του κ. Νικ. Δένδιας υπέγραψαν τη συμφωνία στο Κάϊρο, την 6η Αυγούστου 2020. Η συμφωνία αυτή επικυρώθηκε από τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, τη 10η Οκτωβρίου 2020 και από το ελληνικό Κοινοβούλιο την 27η Αυγούστου του έτους εκείνου. Η σημασία της εν λόγω συμφωνίας έγκειται, μεταξύ άλλων, και στο γεγονός ότι καθιστά άκυρο στην πράξη το παράνομο και ανυπόστατο τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Η Άγκυρα θεωρεί την Αίγυπτο «αχίλλειο πτέρνα» στο πλέγμα των συμμαχιών, που έχει συνάψει η χώρα μας με άλλα κράτη της περιοχής, καθώς και της Μ. Ανατολής. Προς τούτο, έχει αποδυθεί σε μία απέλπιδα διπλωματική προσπάθεια προσεταιρισμού των Αιγυπτίων. Το μόνο που έχει καταφέρει έως τώρα είναι η επανάληψη των διπλωματικών σχέσεων. Οι δύο χώρες υποστηρίζουν αντιτιθέμενες παρατάξεις στη Λιβύη, ενώ ο Τούρκος Πρόεδρος έχει καταφερθεί επανειλημμένως με απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς κατά του Αιγυπτίου ομολόγου του. Τέλος, η Τουρκία φιλοξενεί στο έδαφός της την εξόριστη ηγεσία των Αδελφών Μουσουλμάνων, που αντιμάχονται την κυβέρνηση του Καΐρου.
Η πρόσφατη (την 27η Ιουλίου) αναβολή του ταξιδιού του Αιγυπτίου Προέδρου στην Τουρκία, καθώς προτίμησε να παρατείνει τη διαμονή στη Μόσχα προς επίλυση του ζωτικής σημασίας θέματος (για τα 102.000.000 των συμπατριωτών του) των ρωσσικών σιτηρών, δυσαρέστησε σφόδρα την Άγκυρα.
Την εβδομάδα που μας πέρασε, ο Έλληνας πρωθυπουργός και ο υπουργός Εξωτερικών επεσκέφθησαν την Αίγυπτο, όπου είχαν πολύ σημαντικές συναντήσεις με τους Αιγύπτιους ομολόγους τους. Μάλιστα, προχώρησαν και στην υπογραφή μίας συμφωνίας για τη νόμιμη μετανάστευση Αιγυπτίων στην Ελλάδα, οι οποίοι θα έχουν τη δυνατότητα ευρέσεως εργασίας ιδίως στον πρωτογενή τομέα, όπου η χώρα μας έχει έλλειψη εργατικών χεριών. Επίσης, αξίζει να μνημονευθεί η επίσκεψη του κ. Κυρ. Μητσοτάκη στο μνημείο των πεσόντων στη μάχη του Ελ Αλαμέϊν, παρουσία του Πατριάρχη και Πάπα Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής Θεόδωρου Β΄ και εκπροσώπων των ελληνικών κοινοτήτων. Ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν ήθελε μόνον να τιμήσει τους πεσόντες αλλά να υπενθυμίσει ότι η Ελλάδα ευρίσκετο πάντα στη σωστή πλευρά της ιστορίας.
Το ταξίδι κρίνεται επιτυχές (άλλωστε ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών παρεκάλεσε τον κ. Γεωργ. Γεραπετρίτη να παρατείνει την παραμονή του στο Κάϊρο επί 24 ώρες) για τους παρακάτω λόγους:
α. Επειδή επαναβεβαίωσε το στρατηγικό βάθος των διμερών σχέσεων. Μάλιστα, ο κ. Μητσοτάκης εξέφρασε την ευγνωμοσύνη της Ελλάδος για την αποστολή στρατιωτικών ελικοπτέρων της Αιγύπτου στην χώρα μας προκειμένου να βοηθήσουν στην καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών,
β. Επειδή συζητήθηκαν όλα τα θέματα της διμερούς συνεργασίας μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου, ενώ έγινε εκτίμηση της γεωπολιτικής καταστάσεως στην περιοχή,
γ. Επειδή εξετάστηκαν οι νέες προοπτικές συνεργασίας, δίνοντας έμφαση σε θέματα της ενέργειας (π.χ. με την ηλεκτρική διασύνδεση των δύο χωρών μέσω του καλωδίου GREGY),
δ. Επειδή υλοποιείται η συνεργασία στον τομέα του εργατικού δυναμικού και
ε. Επειδή συμφωνήθηκε η συγκρότηση ενός Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας με την Αίγυπτο, με την παρουσία πολλών μελών του Υπουργικού Συμβουλίου, με την πρώτη του συνεδρίαση να πραγματοποιείται στις αρχές του 2024.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διμερείς σχέσεις έχουν αναπτύξει τη δική τους δυναμική και δεν ετεροπροσδιορίζονται. Αυτό κατέστη πρόδηλο, καθώς τις ημέρες εκείνες ο Αιγύπτιος Υπουργός Βιομηχανίας και Εμπορίου Ahmed Samir Saleh μετέβη στην Τουρκία, όπου συναντήθηκε με τον Τούρκο ομόλογό του Mehmet Fatih Kacır, Φαίνεται ότι οι δύο άνδρες συμφώνησαν να ξεκινήσουν τις προετοιμασίες για τη σύναψη μίας συμφωνίας βιομηχανικής συνεργασίας. Επιπλέον, αξιοσημείωτο γεγονός ήταν ότι ο κ. Γεραπετρίτης έδωσε δυο συνεντεύξεις, στο δίκτυο Al Qaheera και την τηλεόραση Alghat, ενώ έλαβε τις ευχαριστίες του κ. Σούκρι για την πολιτική της Ελλάδος έναντι της χώρας του στα ευρωπαϊκά fora.
Βεβαίως, στη διπλωματία τίποτα δεν είναι δεδομένο και δεν επιτρέπεται εφησυχασμός. Άλλωστε, είναι γνωστή η ρήση του Βρεταννού πολιτικού Λόρδου Πάλμερστον ότι στην πολιτική και τη διπλωματία δεν υπάρχουν αιώνιες φιλίες και αιώνιοι εχθροί αλλά μόνον αιώνια και διαρκή συμφέροντα. Η Αθήνα προχωράει με αυτοπεποίθηση, βασιζόμενη ακριβώς στην ταύτιση συμφερόντων με το Κάϊρο για να ισχυροποιήσει έτι περαιτέρω τη θέση της στην περιοχή.
*Δρ. Ιωαν. Σ. Παπαφλωράτος, Νομικός-Διεθνολόγος - καθηγητής στρατιωτικών σχολών
