Photo by KangZeLiu - Own work, CC BY-SA 4.0 (cropped).
Της Ευαγγελίας Κοζυράκη*
Σήμερα συμπληρώνονται 368 χρόνια από τη Συνθήκη της Βεστφαλίας (24/10/1648), της πρώτης Διεθνούς Συνθήκης, που έθεσε τις δύο θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου, την κρατική κυριαρχία και την ελευθερία των θαλασσών (στις οποίες προστέθηκε τρεις αιώνες μετά, μόλις το 1982, η τρίτη αρχή, του διεθνούς βυθού ως κοινής κληρονομιάς της ανθρωπότητας με τη Σύμβαση ΗΕ του Δικαίου της Θάλασσας).
Η πρώτη θεμελιώδης αρχή του κυρίαρχου Κράτους στη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα συμπορεύτηκε ιστορικά με τις έννοιες της εθνικής ανεξαρτησίας και της αυτοδιάθεσης των λαών, που διατρανώθηκαν με την Αμερικανική και την Ελληνική Επανάσταση. Ωστόσο, ο ορισμός του «έθνους» πρωτοδόθηκε από τον «πατέρα της Ιστορίας», Ηρόδοτο, τον 5ο π.χ. αιώνα, ο οποίος εστίασε στο τρίπτυχο «ομόαιμον - ομόγλωσσον – ομόθρησκον» και εξακολουθεί να έχει κανονιστική ισχύ μέχρι σήμερα, ερμηνευθείς κατά καιρούς υπό το πρίσμα μεταγενέστερων θεωρήσεων για το «έθνος», πέραν δηλαδή της «κλασσικής του Ηροδότου» αντικειμενικής θεώρησης, της στηριζόμενης στην «κοινή αντίληψη περί παρελθόντος, παρόντος & μέλλοντος» υποκειμενικής και της θεμελιωμένης στον «οικονομικό παράγοντα» μαρξιστικής θεωρίας. Ιδίως ο Κ. Μαρξ απέφυγε να δώσει τον σαφή ορισμό του «έθνους», συνέδεσε όμως την ιστορική ανάγκη για τη δημιουργία εθνικών κρατών με την άνοδο του καπιταλισμού και την πολιτική κυριαρχία της αστικής τάξης.
Το περίφημο πρόταγμα «laissez faire - laissez passe» του γαλλικού διαφωτισμού, ο ακρογωνιαίος λίθος του Φιλελευθερισμού βρήκε πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί, εμπλουτισθεί και επεκταθεί κατά τον προηγούμενο αιώνα εντός της απαρτιζόμενης από εθνικά κυρίαρχα κράτη διεθνούς κοινότητας. Μόνο μετά την πτώση του τοίχους του Βερολίνου τον Νοέμβριο 1989 και τη λήξη του ψυχρού πολέμου άρχισε να κάνει την εμφάνισή του ο όρος Παγκοσμιοποίηση, την πραγματική έννοια και τις αληθείς διαστάσεις του οποίου ελάχιστοι ειδήμονες ήταν σε θέση τότε να συλλάβουν και πάντως στην κοινή συνείδηση ταυτίστηκε επί μακρόν με την «πανελευθερία» στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική οργάνωση.
Μόλις πρόσφατα με το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αποκαλύφθηκε η πραγματική έννοια της παγκοσμιοποίησης, που δεν είναι άλλη από την ευθεία σύγκρουση με τον κλασσικό φιλελευθερισμό. Συγκεκριμένα, η παγκοσμιοποίηση, ταυτιζόμενη εννοιολογικά με τον χρηματοπιστωτισμό, την τραπεζική παντοκρατορία κατά το κοινώς λεγόμενο, αντιμάχεται τα κοινωνικοπολιτικά επιτεύγματα του φιλελευθερισμού, όπως είναι το κράτος δικαίου, η ελεύθερη οικονομία, η κοινωνική πρόνοια, τα ατομικά δικαιώματα. Στην ουσία, λοιπόν, η παγκοσμιοποίηση πλήττει όχι μόνο την εσωτερική έννομη τάξη των δυτικών κοινωνιών, αλλά και τον ίδιο τον «κρατοκεντρικό πυρήνα» του διεθνούς δικαίου.
Είναι άραγε η παγκοσμιοποίηση το τέλος της δικαιικής τάξης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο; Τα ανεπτυγμένα δυτικά κράτη διαθέτουν μεν επαρκές δικαιικό σύστημα για την υπαγωγή των διαφόρων εκφάνσεων του παγκοσμιοποιητικού φαινομένου σε επιμέρους κανόνες δικαίου, δεν διαθέτουν όμως ανάλογη ιστορική εμπειρία για τη συνολική αντιμετώπισή του, καθόσον ο παγκόσμιος χρηματοπιστωτισμός είναι πρωτοεμφανιζόμενη οικονομική έννοια, μη δυνάμενη να υπαχθεί σε καμία από τις γνωστές μέχρι σήμερα και δοκιμασμένες στην πράξη οικονομικοπολιτικές θεωρίες.
Προς τούτο, η επιστήμη της Πολιτικής Οικονομίας καλείται κατά κύριο λόγο να αναλάβει δραστικό ρόλο στη διαμόρφωση του κατάλληλου θεωρητικού πλαισίου και ενδεχομένως στην υπόδειξη των γνωστικών εργαλείων για την ενδελεχή μελέτη της παγκοσμιοποίησης με στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπισή της σε διακρατικό επίπεδο με συνεργασία των μελών της διεθνούς κοινότητας, πριν η ανθρωπότητα φτάσει στο σημείο «μηδέν» της ιστορίας της.
* Η κ. Ευαγγελία Κοζυράκη είναι Δικηγόρος Αθηνών, Ειδική Επιστήμονας ΣτΚ, τέως Νομική Σύμβουλος ΥΕΘΑ.
