(Φωτ.: Βέλγιο, 24/03/2016. Στο κέντρο των Βρυξελλών, στην περιοχή Place de la Bourse, συγκεντρωμένο πλήθος θρηνεί για τα θύματα των πρόσφατων τρομοκρατικών επιθέσεων, οι οποίες επιθέσεις μπορεί να πετύχουν ένα πολύ μεγαλύτερο στόχο, από κάποιες δεκάδες νεκρούς και τραυματίες. Μπορεί να διαλύσουν την Ε.Ε., αναδεικνύοντας τον μέχρι πρότινος κρυμμένο υπερεθνικισμό των κρατών - μελών.)
Του Κλεάνθη Κυριακίδη*
Τα πρόσφατα τρομοκρατικά κτυπήματα στην καρδιά της Ευρώπης, τόσο στο Παρίσι όσο και στις Βρυξέλλες, αναμένεται να επιφέρουν πολιτικές αλλαγές επί τω χείρω. Οι εν λόγω αλλαγές επέρχονται μετά από ανάλογες επιθέσεις είτε από πολιτική εκμετάλλευση των τελευταίων από συγκεκριμένους ξενοφοβικούς και ισλαμοφοβικούς κύκλους, είτε από λανθασμένους επικοινωνιακούς χειρισμούς των κυβερνώντων. Για να εκτιμήσουμε τι μπορεί να συμβεί, αρκεί να αναλύσουμε δυο αντιδράσεις από κυβερνήτες και λαούς που δέχθηκαν αντίστοιχα κτυπήματα και τα χειρίστηκαν διαφορετικά: Ο Αμερικανός Πρόεδρος, Barack Obama, κατά τη βομβιστική επίθεση στο μαραθώνιο της Βοστόνης τον Απρίλιο του 2013 και ο Ισπανός πρωθυπουργός, Jose Maria Aznar, κατά το περιώνυμο κτύπημα στους σιδηροδρομικούς σταθμούς της Μαδρίτης το Μάρτιο του 2004.
Ο Barack Obama έδειξε αποφασιστικότητα, αλλά πρόσεξε ιδιαίτερα τη ρητορική του. Δε βιάστηκε να χαρακτηρίσει την ενέργεια ως τρομοκρατική και κατόπιν διαχώρισε το Ισλάμ από την τρομοκρατία. Υποσχέθηκε απλά στον αμερικανικό λαό ότι θα φέρει τους υπεύθυνους στη Δικαιοσύνη και το έπραξε. Πολύ πιο ενδιαφέρουσα ήταν η αντίδραση του Aznar το 2003. Ο Ισπανός πρωθυπουργός, σε αντίθεση με τη θέληση του λαού του σε συντριπτικό ποσοστό (περίπου 90% σύμφωνα με δημοσκοπήσεις), είχε στηρίξει την αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ. Παρ'' όλα αυτά, η γρήγορη επικράτηση στην εν λόγω επέμβαση και οι επιδόσεις του στην οικονομία είχαν σχεδόν εξασφαλίσει την επανεκλογή του στα τέλη Φεβρουαρίου 2004. Όλα άλλαξαν, όταν στις 11 Μαρτίου, μόλις τρεις μέρες πριν τις εκλογές, 10 βόμβες εξερράγησαν σε 4 διαφορετικούς σταθμούς τρένου στην ισπανική πρωτεύουσα, προκαλώντας 200 νεκρούς και περίπου 2.000 τραυματίες. Ο Aznar υποστήριξε αμέσως ότι η επίθεση έγινε από Βάσκους αυτονομιστές. Παρότι οι τελευταίοι είχαν πολύ καιρό να διαπράξουν οποιαδήποτε τρομοκρατική επίθεση, συνήθως επέλεγαν προσεκτικά τα θύματά τους και προειδοποιούσαν πριν από επιθέσεις σε δημοσίους χώρους. Το ψέμα του Aznar ή, αν προτιμάτε, η βιασύνη του σε μια προσπάθεια να μη συσχετιστεί η επίθεση με την πολιτική του στο Ιράκ, του κόστισαν τις εκλογές, τις οποίες κέρδισε εύκολα ο σοσιαλιστής Jose Luis Rodriguez Zapatero.
Η... δεξιοτίμονη «παγίδα» των τρομοκρατών
Ακόμα και όταν οι κυβερνήσεις των χωρών αντιδρούν ψύχραιμα, ο λαός τείνει να πέφτει στην «παγίδα» των τρομοκρατών και να είναι πρόθυμος να ανταλλάξει μέρος της ελευθερίας, της δημοκρατίας, των πολιτικών και ενίοτε των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του με ένα επίπλαστο αίσθημα ασφαλείας. Οι ΗΠΑ, σε μεγάλο βαθμό λόγω της εμφάνισης του «Ισλαμικού Κράτους», έχουν να αντιμετωπίσουν τον τυφώνα «Trump», έναν υποψήφιο Πρόεδρο με επικίνδυνες τάσεις υπερεθνικισμού, ρατσισμού και ξενοφοβίας. Παρότι παντρεμένος με μετανάστρια, έχει χτίσει το μεγαλύτερο μέρος της εκστρατείας του σε μια ρητορική μίσους για το διαφορετικό, αξιοποιώντας τον μέσο Αμερικάνο, που πάντα είχε τάσεις απομονωτισμού και εν γένει είναι πουριτανός και δεν έχει σχέση με τη χώρα του όπως αυτή παρουσιάζεται από τη βιομηχανία θεάματος.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα πράγματα είναι χειρότερα. Ο συνδυασμός της οικονομικής κρίσης, με την άνοδο της τρομοκρατίας και τις ακατάσχετες προσφυγικές ροές, την έχει οδηγήσει στο χείλος του γκρεμού. Πιθανόν τα δυο τελευταία τρομοκρατικά κτυπήματα να της δίνουν τη χαριστική βολή. Είναι βέβαιο ότι τα κτυπήματα αυτά θα δώσουν ώθηση στην ακροδεξιά και τα ξενοφοβικά κόμματα, που όμως βρίσκονται ήδη προ των πυλών της εξουσίας σε πολλές χώρες, θυμίζοντας εποχές μεσοπολέμου. Πέραν της εκλογικής επιτυχίας της Marine Le Pen και του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, αλλά και της σταθεροποίησης της ελληνικής Χρυσής Αυγής στην τρίτη θέση των προτιμήσεων του εκλογικού σώματος, η Ευρώπη συγκλονίζεται από την άνοδο της άκρας δεξιάς:
- Το Jobbik στην Ουγγαρία, σχεδόν ανοικτά νεοναζιστικό, βρίσκεται σταθερά στην τρίτη θέση, με το ξενοφοβικό κόμμα FIDESZ να κυβερνά.
- Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το UKIP είναι σε πτώση μετά τις Ευρωεκλογές του 2014, στις οποίες είχε φτάσει στο 27%, όμως ο ευρωσκεπτικισμός φαίνεται να επικρατεί μαζί με τάσεις απομάκρυνσης από την Ε.Ε. («Brexit»).
- Το Freedom Party of Austria/FPO (Γερμ. Freiheitliche Partei Osterreichs/ FPO, Ελλ. «Κόμμα της Ελευθερίας») στην Αυστρία ελκύει έναν στους τρεις ψηφοφόρους της χώρας.
- Το Dansk Folkeparti («Λαϊκό Κόμμα» της Δανίας) αναδεικνύεται σε διεκδικητή της εξουσίας.
- Τα Alternative for Germany (German: Alternative fur Deutschland/AfD, Ελλ. Εναλλακτική για τη Γερμανία) και National Democratic Party of Germany / NPD (Γερμ. Nationaldemokratische Partei Deutschlands, Ελλ. Εθνικοδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας) στη Γερμανία είναι σε άνοδο, με το πρώτο να πετυχαίνει σημαντικές νίκες σε τοπικά Κοινοβούλια.
- Το Party for Freedom (Ολλ. Partij voor de Vrijheid, Ελλ. «Κόμμα της Ελευθερίας») του Geert Wilders στην Ολλανδία έρχεται πρώτο, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις.
- Το Finns Party (φιν. Perussuomalaiset, σουηδ. Sannfinlandarna, Ελλ. Αληθινοί Φινλανδοί) ήδη συγκυβερνά στη Φινλανδία.
- Στην κυβέρνηση συνασπισμού της Νορβηγίας συμμετέχει και το ακροδεξιό Progress Party (νορβ. Fremskrittspartiet ή Framskrittspartiet στα Μπόκμαλ, Framstegspartiet στα Νινόρσκ, Ελλ. «Κόμμα της Προόδου»).
- Στην Ιταλία παραμένει πάντοτε ισχυρή η Lega Nord/LN (πλήρες όνομα Lega Nord per l''Indipendenza della Padania, Ελλ. «Λέγκα του Βορρά») και
- Στην Ελβετία το ξενοφοβικό Swiss People''s Party (Γερμ.: Schweizerische Volkspartei / SVP, Partida populara Svizra στη Ρομανσική / PPS, Ελλ. «Λαϊκό Κόμμα»).
- Σε χειρότερη κατάσταση από όλους βρίσκεται μάλλον η Πολωνία, όπου το ακροδεξιό κόμμα Law and Justice (Πολ. Prawo i Sprawiedliwosc/PiS, Ελλ. Νόμος και Δικαιοσύνη) του Jaroslaw Aleksander Kaczynski κατήγαγε συντριπτική εκλογική νίκη.
Τα κόμματα αυτά διαφωνούν σε πολλά θέματα, όμως έχουν ως κοινό παρανομαστή δυο πολιτικές επιλογές: Είναι ευρωσκεπτικιστικά και ούτε λίγο ούτε πολύ θέλουν τη διάλυση της Ε.Ε. και ξενοφοβικά/ισλαμοφοβικά, έχοντας κηρύξει πόλεμο κατά των μεταναστών και προσφύγων.
Συνεπώς, τα πρόσφατα τρομοκρατικά κτυπήματα μπορεί να πετύχουν ένα πολύ μεγαλύτερο στόχο, από κάποιες δεκάδες νεκρούς και τραυματίες. Μπορεί να διαλύσουν την Ε.Ε., αναδεικνύοντας τον μέχρι πρότινος κρυμμένο υπερεθνικισμό των κρατών - μελών. Φυσικά θα στοχοποιηθούν σε όλη της Ευρώπη οι μετανάστες και πρόσφυγες, ιδιαίτερα όσοι έχουν εμφανή διαφορετικότητα από τους γηγενείς (μαύροι, μουσουλμάνοι κλπ). Αντιλαμβανόμαστε ότι αυτή η εξέλιξη μπορεί να έχει τραγικές συνέπειες για τη χώρα μας, που αποτελεί πύλη εισόδου των προσφύγων στην Ευρώπη. Φυσικά, θα ήταν πολύ σοφότερο να αντιληφθούμε το μέγεθος της απειλής: Κανένα «Ισλαμικό Κράτος» δεν είναι τόσο ισχυρό για να συντρίψει τα θεμέλια της δημοκρατίας και της ελευθερίας του Δυτικού Πολιτισμού. Αλλά για να το αντιληφθούμε χρειαζόμαστε σοφότερες ηγεσίες, που προϋποθέτουν σοφότερος λαούς.
* Ο κ. Κλεάνθης Κυριακίδης είναι διεθνολόγος PhDc, MA, MS, MPA.
