Του Στέλιου Φενέκου*
Η αρχή του Πασκάλ για τα ρευστά είναι γνωστή: κάθε μεταβολή της πίεσης σε οποιοδήποτε σημείο ενός περιορισμένου ρευστού που είναι ακίνητο, προκαλεί ίση μεταβολή της πίεσης σε όλα τα σημεία του.
Παρενέβησαν οι ΗΠΑ (που πιέζονται από την Τουρκία), με πιέσεις προς τον Σίσι και ξαφνικά αυτός έκανε αμέσως πίσω στο ζήτημα της αναγνώρισης πλήρους επήρειας της Μεγίστης, στις διαπραγματεύσεις για οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου, Αιγύπτου και Ελλάδος.
Γι αυτό λοιπόν χρειάζεται να αυξήσουμε την κινητικότητά μας σε όλα τα επίπεδα για να μπορέσουμε να αποσβέσουμε τις οιεσδήποτε «πιέσεις», οι οποίες τελικά καταλήγουν να είναι εις βάρος μας. Και για να γίνει αυτό, είναι αναγκαίο να δράσουμε συμπληρωματικά σε πολλά επίπεδα και τομείς, επιδιώκοντας συνέργειες κλίμακας:
α. Το ζήτημα της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου-Αιγύπτου
Η μόνη διαγραφόμενη διεθνολογική λύση (από πλευράς Διεθνούς Δικαίου) λόγω της διαφαινόμενης άρνησης της Αιγύπτου να δεχθεί την πλήρη επήρεια του Καστελόριζου, αλλά και εν πολλοίς και για τα προβλήματα της Τουρκο-Λιβυκής οριοθέτησης, μετά τις χλιαρές αντιδράσεις υποστήριξης από τους διεθνείς παράγοντες (και ύπουλης υποστήριξης των συμφερόντων της Τουρκίας από κάποιους εξ αυτών), είναι η υπογραφή συνυποσχετικού με την Αίγυπτο και την Κύπρο και η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Εάν όμως δεν θέλουμε να προσφύγουμε στο ΔΔΧ, με συνυποσχετικό με την Κύπρο και την Αίγυπτο ή δεν τα καταφέρουμε να πεισθούν οι άλλοι για να προσφύγουμε (για δικούς τους ή άλλους εξωτερικούς λόγους - και υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι), τότε είναι μονόδρομος το να προετοιμασθούμε για την κλιμάκωση των ενεργειών της Τουρκίας στην περιοχή, στην προσπάθειά της να δημιουργήσει τετελεσμένα εντός των θαλασσίων ζωνών που διεκδικεί. Και τότε θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για να αντιδράσουμε.
Και είμαστε υποχρεωμένοι να το κάνουμε αυτό, όχι μόνο για αποτροπή των Τουρκικών παρανομιών για να μην δημιουργηθούν τετελεσμένα, αλλά και γιατί το Διεθνές Δίκαιο απαιτεί να δείξουμε την αποφασιστική μας βούληση για να διαφυλάξουμε τα κυριαρχικά δικαιώματά μας που παραβιάζονται. Αυτό ακριβώς προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο, δηλαδή να δείξουμε εμπράκτως τις αντιρρήσεις μας στις Τουρκικές ενέργειες, ώστε να μπορέσουμε να υποστηρίξουμε τις θέσεις μας αυτές διεθνώς και στο ΔΔΧ (όταν η υπόθεση πάει εκεί).
Προβλέπει μάλιστα, ότι η ευθύνη της προστασίας της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων ανήκει αποκλειστικά στις χώρες στις οποίες αυτά έχουν αναγνωρισθεί και ανήκουν.
Και διερωτάται εύλογα ο καθείς: πως αυτά τα κυριαρχικά δικαιώματα σε μία περιοχή θα αναγνωρισθούν, όταν η χώρα μας δεν δείχνει την βούλησή της για την κατοχή τους; Πως θα ξέρουν όλοι (και οι διεκδικητές), ποια είναι η βούλησή μας (και ποια ακριβώς η παρανομία τους), όταν αυτή η περιοχή (ΑΟΖ εν προκειμένω), δεν δηλώνεται με ακρίβεια (δεν έχουμε δηλώσει ποτέ με συγκεκριμένα στίγματα, ποια είναι η περιοχή στην οποία θεωρούμε εμείς ότι έχουμε κυριαρχικά δικαιώματα) και ούτε η βούλησή μας εκφράζεται έμπρακτα, με ενέργειες για προστασία των δικαιωμάτων αυτών;
β. Προϋποθέσεις και περιορισμοί που υπάρχουν
Κατόπιν αυτών, στις δυνητικές ενέργειές μας θα πρέπει να λάβουμε πρωτίστως υπ' όψη τα παρακάτω:
1. Ότι η σχέση ισχύος με την Τουρκία θα μεταβάλλεται εις βάρος μας μελλοντικά.
2. Ότι οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να τηρούν εξισορροπητική στάση στις σχέσεις Ελλάδος –Τουρκίας, εφόσον στο ορατό μέλλον η Τουρκία δεν ενταχθεί ξεκάθαρα και μη αναστρέψιμα, στον Ρωσικό χώρο επιρροής.
3. Ότι η στρατηγική “Deterrence by Denial” (αποτροπή με άρνηση χρήσης και εκμετάλλευσης συγκεκριμένης περιοχής), που ακολούθησε με επιτυχία μέχρι τώρα η Τουρκία, στην ουσία μας απαγόρευσε την επέκταση των χωρικών μας υδάτων, την εγκαθίδρυση ΑΟΖ και την εκμετάλλευση κάθε υποθαλάσσιου πόρου στην περιοχή.
4. Ότι η στρατηγική αυτή της Τουρκίας, αφού πέτυχε τον αρχικό της στόχο στην συγκεκριμένη περιοχή, μετατρέπεται τώρα
και με ταχείς ρυθμούς, σε επιθετική στρατηγική επιβολής της βούλησή της δια της ισχύος (κάθε μορφής ισχύος).
5. Ότι εμείς στην επιθετική αυτή στρατηγική προβολής ισχύος, προκρίνουμε πρωτίστως διπλωματικούς και ειρηνικούς τρόπους επίλυσης των διαφορών μας (όσον αφορά στην έκφραση της αποφασιστικής μας βούλησή για τις παρανομίες και τις παραβιάσεις και όχι στις αντιδράσεις μας σε επιθετικές πράξεις της Τουρκίας, όπως αυτές ορίζονται από το Διεθνές Δίκαιο).
6. Ότι αν και υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για σημαντικούς υποθαλάσσιους πόρους, αυτοί μένουν ουσιαστικά ανεκμετάλλευτοι λόγω της επιτυχημένης στρατηγικής της Τουρκίας, που μας δημιούργησε φοβικό σύνδρομο για να τους εκμεταλλευθούμε όχι μόνο στη περιοχή του Καστελόριζου αλλά και σε άλλες θαλάσσιες περιοχές.
7. Ότι η απειλή πολέμου για την επέκταση των χωρικών μας υδάτων, η συνεχής προβολή ισχύος εκ μέρους της Τουρκίας και η απειλή για πίεση των μεταναστευτικών ρευμάτων προς την πλευρά μας, μας έχουν δημιουργήσει διαχρονικά φοβικά σύνδρομα, ακινησία και παθητική αποδοχή τετελεσμένων στο συγκεκριμένο ζήτημα της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο, που συμπαρασύρει και την οριοθέτηση τους σε όλη την επικράτεια (δεν σχεδιάζουμε γραμμές βάσεως, δεν επεκτείνουμε τα χωρικά ύδατα ούτε στο Ιόνιο, δεν καθορίζουμε ΑΟΖ πουθενά, ούτε καν δηλώνουμε διεθνώς και επισήμως τις θέσεις μας γι αυτήν, δεν ορίζουμε συνορεύουσα ζώνη για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και της παράνομης διακίνησης μεταναστών και ούτε καν ζώνη αλιείας, με αποτέλεσμα να νέμονται των αλιευμάτων και πολλοί άλλοι).
8. Ότι ο ισότιμος διάλογος έχει πλέον ξεπεραστεί στο μυαλό του Ερντογάν και η επιθυμία του είναι να επιβάλλει τους όρους του δια της ισχύος στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (το δήλωσε σαφέστατα).
9. Ότι παρ' όλα αυτά, ούτε ο ίδιος θα ήθελε μία πολεμική σύγκρουση που να ξεφεύγει από την κλίμακα των θερμών επεισοδίων, μία σύγκρουση που θα ενείχε το σοβαρό ρίσκο αποτυχίας είτε θα ανάγκαζε το ΣΑ/ΟΗΕ να παραπέμψει το ζήτημα στο ΔΔΧ.
10. Ότι οι δυνατότητές μας για στρατηγικές συμμαχίες, με συμμάχους που να θέλουν να μας υποστηρίξουν μέχρι τέλους αντιτασσόμενοι πλήρως στην Τουρκία (και στις πιέσεις από μεγάλες δυνάμεις), είναι περιορισμένες και οπωσδήποτε αβέβαιες (η αβεβαιότητα επιτείνεται και λόγω των συμφερόντων και των πολύπλοκων ισορροπιών των δυνητικών συμμάχων μας αλλά και των ευρύτερων γεωπολιτικών συμφερόντων).
11. Ότι το ΝΑΤΟ θα συνεχίσει να είναι σε ρόλο Πόντιου Πιλάτου (η αδράνεια αυτή ευνοεί ξεκάθαρα την διεκδικούσα και επιτιθέμενη Τουρκία).
12. Ότι η ΕΕ δεν θα επιβάλλει σημαντικές κυρώσεις, ούτε θα έχουμε την καθοριστική υποστήριξη της, αφού οι αποφάσεις των οργάνων της κυριαρχούνται πάντα από τον φόβο του μεταναστευτικού, αλλά και από τα διμερή συμφέροντα και τις σχέσεις μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών με την Τουρκία.
Για όλα αυτά είναι αναγκαία μία ολοκληρωμένη «Στρατηγική Ανάσχεσης/Αποδόμησης» των Τουρκικών επιχειρημάτων και της Τουρκικής επιθετικότητας όπως παρακάτω:
γ. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΑΣΧΕΣΗΣ/ΑΠΟΔΟΜΗΣΗΣ: «ΚΑΙ ΕΙΣ ΜΙΚΡΑ ΓΕΝΝΑΙΟΙ»
Η βέλτιστη στρατηγική που προκύπτει, λαμβάνοντας όλες τις δυνατότητες και τους περιορισμούς που περιγράφηκαν πιο πάνω, είναι μία συγκροτημένη και συνεκτική «Στρατηγική Ανάσχεσης/Αποδόμησης» της Τουρκικής επιθετικότητας, και Αναστροφής του ρυθμού επέκτασης της ισχύος της εις βάρος μας.
Ο σχεδιασμός της να αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες και τους συντελεστές ισχύος της χώρας, με εφαρμογή σε όλα τα δυνητικά πεδία, στο διεθνές αλλά και στο εσωτερικό περιβάλλον, να μπορεί να εκμεταλλεύεται και να αξιοποιεί κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται και κάθε συγκυρία όποτε προκύπτει, επιδιώκοντας να επιτυγχάνουμε κάθε φορά πολλές μικρές νίκες.
Ευχής έργο θα ήταν να μπορούν να υπάρξουν αποφασιστικές νίκες με μιας. Στο σημερινό όμως περιβάλλον και με τους περιορισμούς που αναπτύξαμε πιο πάνω, αυτό καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο.
Οι πολλές μικρές νίκες συνεπώς μπορούν να δημιουργήσουν θεμελιώδες ευνοϊκό έδαφος για εξισορρόπηση της επιθετικότητας και των διεκδικήσεων της Τουρκίας, περιορισμού της προβαλλόμενης από αυτήν ισχύος και τελικά στο σύνολό τους να δημιουργούν προϋποθέσεις για την επίτευξη στρατηγικών αποτελεσμάτων και τελικά να τα επιφέρουν.
Και αυτό μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους, εφόσον είναι πλέον αντιληπτό ότι η αντιπαράθεσή μας με την Τουρκία είναι σκληρής ισχύος και βασίζεται σε ένα μοντέλο zero sum (το δικό της όφελος είναι δική μας απώλεια). Η αντιπαράθεση αυτή υποκινείται πρωτίστως από την απολυταρχική και ηγεμονική αντίληψη της ηγεσίας της Τουρκίας, τις βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις και στους δύο λαούς, αντιλήψεις, οι οποίες όπως έχει αποδειχθεί στη πράξη, είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο για να ξεπερασθούν παρά τις δικές μας κυρίως προσπάθειες.
Για να επιτευχθούν όλα αυτά, συνεκτικά, με συνέπεια και συνέχεια, είναι αναγκαίο όπως:
1. Πρώτα από όλα να υιοθετήσουμε μία στρατηγική συνολικής αποδόμησης των Τουρκικών επιχειρημάτων κάθε μορφής, παντού και σε όλα τα επίπεδα, για όλες τις διεκδικήσεις της που είναι εις βάρος των συμφερόντων μας και μας θίγουν.
2. Στιβαρή τεκμηρίωση των θέσεών μας σε όλα τα Διεθνή Φόρα, τους Διεθνείς Οργανισμούς και διπλωματικές συναντήσεις, σε συνδυασμό με την τεκμηριωμένη αποδόμηση των Τουρκικών διεκδικήσεων και των προσπαθειών επέκτασης της ισχύος της.
3. Συνολική στρατηγική ανάσχεσης των διεκδικήσεων της Τουρκίας και της εκ μέρους της προβολής ισχύος (που μας θίγει άμεσα ή έμμεσα αλλά και η οποία δυνητικά θα μπορούσε να αποβεί εις βάρος μας), παντού και σε όλα τα επίπεδα (αυτό άλλωστε το έκανε πάντα και εξακολουθεί να το κάνει η ίδια η Τουρκία εις βάρος της Ελλάδος αλλά και της Κύπρου, σε όλα τα πεδία).
4. Αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων που μας δίνονται από τα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα, συνεκτικά, πλήρως τεκμηριωμένα, με ένα πλέγμα επιλεγμένων υποστηρικτικών ενεργειών, χωρίς ολιγωρίες και υπεκφυγές.
5. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων του εσωτερικού δικαίου για το σκοπό αυτό, δεδομένου ότι και το εσωτερικό δίκαιο αποτελεί στοιχείο που λαμβάνεται υπ' όψη στο διεθνές δίκαιο.
6. Να αλλάξουμε την παθητική μας στάση σε ΝΑΤΟ και ΕΕ διεκδικώντας με όλα τα μέσα (ΒΕΤΟ, προσφυγές, συμπαρατάξεις με άλλους, συμμαχίες κλπ), την αλλαγή της στάσης του και την καθοριστική παρέμβασή του. Ειδικότερα:
- Να επισημάνουμε τις παραβιάσεις των καταστατικών δεσμεύσεων του ΝΑΤΟ που γίνονται κατ επανάληψη από την Τουρκία, για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τις απειλές προς άλλα κράτη μέλη για πόλεμο και για την αποστολή μεταναστών και τζιχαντιστών στην ΕΕ, τις σχέσεις με τους τρομοκράτες του ISIS που έχουν αποδειχθεί, την παράνομη εισβολή στη Συρία, τα εγκλήματα που έγιναν και γίνονται εκεί από τους παραστρατιωτικούς που έχει στρατολογήσει υπό την σημαία Νατοϊκής χώρας και εκθέτουν όλο το ΝΑΤΟ (ενέργειες που φέρνουν την τρομοκρατία στην καρδιά της Ευρώπης), για την παράνομη ενίσχυση με όπλα και στρατιωτικές δυνάμεις (στρατιωτικούς και κυρίως παραστρατιωτικούς) της κυβέρνησης της Λιβύης, παρά την απαγόρευση του ΣΑ/ΟΗΕ και για την παράνομη συμφωνία της με αυτήν.
- Να συμπαραταχθούμε με την Γαλλική πλευρά για την αναμόρφωση του ΝΑΤΟ και ιδιαίτερα στο ζήτημα των εσωτερικών διακρατικών διενέξεων. Αφού μάλιστα το ΝΑΤΟ στερείται μηχανισμού επίλυσης διαφορών μεταξύ των μελών του, να προτείνουμε να επανέλθει στο τραπέζι η παλιά Καναδική πρόταση περί συμφωνίας όλων, για την παραπομπή των διενέξεων αυτών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Ακόμη και αν υπάρξει άρνηση των χωρών γι αυτό (που θα υπάρξει) εν τούτοις θα έχουν αποκαλυφθεί τις προθέσεις όλων, εμείς θα έχουμε δηλώσει την επιθυμία μας για βελτίωση του ΝΑΤΟ στο ζήτημα αυτό και με μεγάλες πιθανότητες θα έχουμε και σημαντικούς υποστηρικτές στις θέσεις αυτές.
- Και αφού κάνουμε όλα αυτά, ίσως επιτέλους να νοιώσει κάποια πίεση ο ΓΓ/ΝΑΤΟ αλλά και οι χώρες που κρύβονται παθητικά πίσω από αυτόν και την ανεπάρκειά του, εκθέτοντας όλο το ΝΑΤΟ.
- Πιέσεις μας προς την Επιτροπή της ΕΕ, ειδικά στους τομείς αλιείας και ενέργειας, που έχουν αναλάβει την αρμοδιότητα για όλη την ΕΕ, όσον αφορά την προστασία των Ευρωπαϊκών πόρων και της ΑΟΖ είναι αναγκαίες. Σημειωτέον ότι στη Σύμβαση για το Διεθνές Δίκαιο της θάλασσας του ΟΗΕ, η ΕΕ έχει δηλώσει την αρμοδιότητά της αυτήν στον τομέα της αλιείας και της προστασίας των πόρων των θαλασσίων ζωνών της ΕΕ. Η αρμοδιότητα αυτή έχει καταγραφεί με συγκεκριμένο άρθρο στην Σύμβαση.
Όπως επίσης να ενασκηθούν πιέσεις για την ανάληψη της ευθύνης της ΕΕ για συνδρομή στο πεδίο με Ευρωπαϊκές δυνάμεις της FRONTEX και με μέσα ακτοφυλακής (όπως θεσμικά έχει συμφωνηθεί από την Επιτροπή), καθώς και για κυρώσεις προς την Τουρκία.
ΣΗΜ: Πλην όμως υπάρχει απροθυμία για την καθοριστική και πλήρη ανάληψη αυτής της ευθύνης από την Επιτροπή. Και όπως φαίνεται, ούτε εμείς επιθυμούμε να εξαντλήσουμε όλα τα μέσα με την προσφυγή μας εναντίον των οργάνων της ΕΕ για αυτήν την απροθυμία στο Δικαστήριο της ΕΕ ( το ελάχιστο με την προδικαστική διαδικασία).
7. Να επιδιώξουμε την πλήρη διπλωματική ενεργοποίηση μας για δημιουργία στρατηγικών συμμαχιών και εκμετάλλευση κάθε δυνατότητας συνεργασιών, που θα περιορίζουν τις Τουρκικές διεκδικήσεις και την Τουρκική επιθετικότητα.
8. Να δηλώσουμε άμεσα διεθνώς στους Διεθνείς Οργανισμούς, στην ΕΕ και οπωσδήποτε ΟΗΕ, τα εξωτερικά όρια της ΑΟΖ σε όλον τον Ελλαδικό χώρο, έτσι όπως εμείς θεωρούμε ότι είναι σε συμφωνία με το Διεθνές Δίκαιο, μετρημένα από τις γραμμές βάσεως, οι οποίες είναι ανάγκη (και εφικτό) να χαραχθούν τάχιστα.
9. Να νομοθετηθεί η επέκταση της αρμοδιότητας θαλάσσιας αστυνόμευσης στο Λιμενικό σώμα για όλο το εύρος αυτής της ΑΟΖ.
10. Να ανακηρυχθεί «Συνορεύουσα Ζώνη» για πλήρη θαλάσσια αστυνόμευση μέχρι τα 10 νμλ και σε συμφωνία των εξωτερικών ορίων με τον εθνικό εναέριο χώρο. Οι λόγοι για μία τέτοια ανακήρυξη είναι η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, του λαθρεμπορίου, της διακίνησης ναρκωτικών, της παράνομης διακίνησης μεταναστών και της προστασίας της ανθρώπινης ζωής από αυτήν την διακίνηση.
11. Λόγω των περιορισμένων πόρων, αρχικά ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων με ορθολογισμό, επί τη βάσει ρεαλιστικών σεναρίων, δηλαδή εκεί που υπάρχουν οι περισσότερες πιθανότητες σύγκρουσης και εμπλοκής μας, για να μπορούμε να επιτύχουμε τις πολλές μικρές νίκες.
12. Διαμόρφωση μεσο-μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την ενίσχυση των αμυντικών και επιχειρησιακών μας δυνατοτήτων, που να μπορούν ρεαλιστικά να λειτουργήσουν αποτρεπτικά σε όλη την κλίμακα της Τουρκικής επιθετικότητας.
Όλα τα παραπάνω έχουν ως σκοπό να διαμορφώσουν μία ολοκληρωμένη «Στρατηγική Ανάσχεσης», σε μία προσπάθεια επίτευξης πολλών, μικρών νικών, σε κάθε πεδίο αντιπαράθεσης με την Τουρκία και σύγκρουσης συμφερόντων, και κυρίως στο θαλάσσιο χώρο αεροναυτικών επιχειρήσεων ως προϋπόθεση για την επιτυχία της ευρύτερης στρατηγικής μας.
Σημαντικό τμήμα της στρατηγικής αυτής είναι και η αναβάθμιση του μηχανισμού διαχείρισης κρίσεων, που είναι αναγκαίο να γίνει και ευελπιστούμε ότι ο θεσμός του Εθνικού Συμβούλου Ασφαλείας θα συνεισφέρει σημαντικά σε αυτήν την αναβάθμιση. Όμως απαιτούνται και συγκεκριμένες οργανωτικές, δομικές και διαρθρωτικές ενέργειες για την καλή ανταπόκριση και λειτουργία του θεσμού αυτού, οι οποίες πρέπει τάχιστα να προβλεφθούν θεσμικά (επί του συγκεκριμένου θα υπάρξει ξεχωριστή πρόταση).
* Ο Στέλιος Φενέκος είναι υποναύαρχος ε.α. και Πρόεδρος της Κοινωνίας Αξιών.
