Του Ανδρέα Ματζάκου
Στις 28-29 Ιουνίου συναντήθηκαν οι ηγέτες των κρατών των 20 μεγαλυτέρων οικονομιών του πλανήτη στην Οσάκα της Ιαπωνίας. Για την χώρα μας είχε μεγάλο ενδιαφέρον το αποτέλεσμα των συνομιλιών μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ Τραμπ και του προέδρου της Τουρκίας Ερντογάν, καθώς πολλοί ανέμεναν να ακούσουν για οικονομικές κυρώσεις που ο Τραμπ θα επέβαλε στην Τουρκία, λόγω της επιμονής της για παραλαβή τoυ Αντιαεροπορικού Συστήματος (Α/Α) S-400 από την Ρωσία.
Αντ' αυτού, ο Τραμπ δικαιολόγησε πλήρως την απόφαση του Ερντογάν να προσφύγει στην Ρωσία για αγορά των S-400, κατηγορώντας μάλιστα την κυβέρνηση Ομπάμα, ότι δεν φέρθηκε στην Τουρκία με δίκαιο τρόπο, αρνούμενη την πώληση του αντίστοιχου αμερικανικού Α/Α συστήματος Patriot.
Γιατί όμως ο Τραμπ δεν επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία στην παρούσα φάση; Δεν συνεχίζει η αγορά του συγκεκριμένου Α/Α ρωσικού οπλικού συστήματος καθώς και η πιθανή λειτουργία του μαζί με τα αμερικανικά μαχητικά F-35, να αποτελεί ευκαιρία για την αποκάλυψη της τεχνολογίας που καθιστά τα μαχητικά αόρατα, όπως διατεινόταν η αμερικανική πλευρά; Τι συμπεράσματα μπορεί η Ελλάδα να αντλήσει από αυτήν την συνάντηση της οποίας τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που περίμενε τουλάχιστον ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης;
Η θέση που υποστηρίζεται στο άρθρο είναι ότι η επιβολή οικονομικών κυρώσεων στην Τουρκία από τις ΗΠΑ, θα κατέτασσε αυτομάτως την Τουρκία, χώρα μέλος του ΝΑΤΟ, στους εχθρούς της Αμερικής. Μια τέτοια ενέργεια θα διαμόρφωνε ένα πολύ κακό κλίμα εντός του ΝΑΤΟ για την Τουρκία και θα δυσκόλευε την καθημερινή λειτουργία της συμμαχίας.
Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου θα αναλυθεί η αλληλεπίδραση F-35 και S-400, στην δεύτερη παράγραφο θα εξηγηθεί γιατί ο Τραμπ δεν επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία, στη συνέχεια θα δούμε ποια τα συμπεράσματα για την χώρα μας και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Αλληλεπίδραση F-35 ΚΑΙ S-400
Καθώς πλησιάζει το διάστημα για την μεταφορά των S-400 από την Ρωσία στην Τουρκία, οι ΗΠΑ, με επιστολή την 6η Ιουνίου, του πρώην ασκούντος καθήκοντα Υπουργού Εθνικής Αμύνης Patrick Sanahan προς τον Τούρκο ομόλογο του Ακάρ, είχαν διαμηνύσει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο στην Τουρκία, ότι:
- Θα σταματούσε η συμμετοχή της στο πρόγραμμα παραγωγής των F-35, την 31 Ιουλίου 2019.
- Θα σταματούσε η εκπαίδευση των Τούρκων πιλότων στις ΗΠΑ, καθ' όσον η δεύτερη σειρά, έχει προγραμματισμένη εκπαίδευση στο διάστημα Ιουνίου-Νοεμβρίου 2019.
- Το Κογκρέσο θα εξέταζε την επιβολή οικονομικών κυρώσεων μέσω του νομοσχεδίου Countering America's Adversaries Through Sanctions (CAATSA). Το νομοσχέδιο αυτό είχε υπογραφεί την 2α Αυγούστου 2017, για να αντιμετωπιστούν οι εχθρικές προς τα αμερικανικά συμφέροντα ενέργειες της Ρωσίας, του Ιράν και της Βορείου Κορέας.
Η επιστολή αυτή, όχι μόνο για το ύφος της, αλλά και διότι έθετε συγκεκριμένο χρονικό όριο για την μη παραλαβή των S-400, χαρακτηρίστηκε από τον Ακάρ ως εκτός συμμαχικού πνεύματος, ενώ προκάλεσε σοβαρό προβληματισμό στην Τουρκία. Προβληματισμό γιατί μια τόσο σοβαρή επιστολή, εστάλη πριν τις επαναληπτικές εκλογές για την δημαρχία της Κων/πολεως την 23η Ιουνίου, ενώ θα μπορούσε να είχε σταλεί κάλλιστα μετά.
Με την επιστολή Sanahan, φάνηκε η Αμερική να δίνει ένα τέλος στην πιθανότητα συνυπάρξεως F-35 και S-400. Παρά ταύτα ο Τραμπ στην κρίσιμη αυτή συνάντηση, δεν επέβαλε τις κυρώσεις που αρκετοί ανέμεναν. Γιατί;
Γιατί τελικώς ο Τραμπ δεν επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στην παρούσα φάσης;
Οι λόγοι είναι πολλοί, για την οικονομία του χώρου θα αναφερθούν οι τέσσερις κυριότεροι:
- Οικονομικές κυρώσεις θα επιβάρυναν την ήδη βεβαρημένη τουρκική οικονομία δυσκολεύοντας την ζωή του Ερντογάν, μετά και την ήττα του υποψηφίου του ΑΚΡ στις επαναληπτικές δημοτικές εκλογές στην Κων/πολη, από τον Ιμάμογλου. Μια τέτοια εξέλιξη θα δημιουργούσε αναταραχή στο εσωτερικό της Τουρκίας.
- Η Τουρκία συνεχίζει να αποτελεί ανάχωμα σε πιθανή κάθοδο της Ρωσίας στην Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή. Και ο έλεγχος των στενών των Δαρδανελίων και το έδαφος της, συνεχίζουν να έχουν βαρύνουσα σημασία για την Δύση.
- Οι ΗΠΑ χωρίς να επιβάλλουν τις κυρώσεις, τουλάχιστον στην παρούσα φάση και πριν την παραλαβή από την Τουρκία των S-400, όχι μόνο δίνουν ευκαιρία στον Ερντογάν να επανεκτιμήσει την κατάσταση των σχέσεων Τουρκίας-ΗΠΑ, αλλά και διατηρούν το δικαίωμα να μην παραδώσουν τα F-35 στην Τουρκία.
- Τέλος, στην Μέση Ανατολή είναι ήδη τεταμένη η κατάσταση με το Ιράν, μετά τις πρόσφατες δολιοφθορές σε τάνκερ στον περσικό κόλπο, για τις οποίες ΗΠΑ και Ισραήλ θεωρούν υπεύθυνο το Ιράν. Δεν θα ήταν σώφρον για τις ΗΠΑ να ανοίξουν και νέο μέτωπο και με την Τουρκία. Αν τελικώς το ανοίξουν, θα έχουν καταφέρει να έχουν ένα μεγάλο σιιτικό και ένα μεγάλο σουνιτικό κράτος απέναντι τους. Και αυτό θα ήταν μια αιτία για γενικότερη ανάφλεξη στην Μέση Ανατολή.
Όμως τι συμπεράσματα μπορεί να αντλήσει η χώρα μας από τον τρόπο που εξελίχθηκε η συνάντηση των G-20;
Συμπεράσματα για την Ελλάδα
Πολλοί εντός Ελλάδος, μετά την συνεχή τουρκική δραστηριότητα εντός της κυπριακής ΑΟΖ για την ανακάλυψη υδρογονανθράκων, με τις απειλές για γεώτρηση και εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στην περιοχή του Καστελόριζου, είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους στις ενέργειες του Αμερικανού προέδρου, στην συγκεκριμένη συνάντηση των G-20, προκειμένου η Τουρκία να αισθανθεί επιτέλους διπλωματική πίεση. Φαντάζονταν ότι οι ΗΠΑ θα σχημάτιζαν μια ομπρέλα προστασίας των ελληνικών συμφερόντων στην ΝΑ Μεσόγειο.
Είχαν δημιουργηθεί δηλαδή προσδοκίες πέραν κάθε λογικής, μια πολιτική οντότητα, η Ελλάδα, να εξαρτά την στρατηγική της για την προώθηση ζωτικών συμφερόντων της, από τις ενέργειες τρίτης χώρας. Χωρίς η Ελλάδα να έχει πρόθεση και σχέδιο να χρησιμοποιήσει τους συντελεστές ισχύος της για την υποστήριξη των δικών της συμφερόντων. Και αυτό κατά παράβαση μιας από τις βασικές αρχές της ρεαλιστικής σχολής των διεθνών σχέσεων, της αυτοβοηθείας (selfhelp), που λέει ότι, αν δεν έχεις την δυνατότητα ως κράτος στο άναρχο διεθνές σύστημα να υπερασπίσεις τα ζωτικά σου συμφέροντα, ουδείς άλλος θα το κάνει για σένα. Ότι όρους και να έθεσε η αμερικανική διοίκηση σχετικώς με το θέμα των S-400 στην Τουρκία, το έκανε για την προάσπιση των δικών της συμφερόντων. Ουδόλως σκέφτηκε τα ελληνικά συμφέροντα, όπως είναι απολύτως λογικό, πριν θέσει περιορισμούς στην Τουρκία.
Επίλογος
Το αμερικανικό νομοσχέδιο CAATSA, συντάχθηκε για να αντιμετωπίσει τις εχθρικές ενέργειες κατά αμερικανικών συμφερόντων, δηλαδή της Ρωσίας στην Ευρώπη και την Ευρασία, των ενεργειών του Ιράν για αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Κορέας στην κορεατική χερσόνησο. Εάν οι ΗΠΑ ενέτασσαν τόσο εύκολα και την Τουρκία στις προβλέψεις του ιδίου νομοσχεδίου, τότε θα έριχναν νερό στον μύλο της Ρωσίας, η οποία θα είχε επιτύχει πράγματι ρήξη στην νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Θα είχε επιτύχει η Ρωσία μια άνευ προηγουμένου αναστάτωση στο ΝΑΤΟ, με μια χώρα μέλος του να αντιμετωπίζεται ως εχθρική χώρα από την ίδια την συμμαχία. Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι η Τουρκία έχει λευκή κάρτα να ενεργεί κατά των συμφερόντων της Αμερικής ή του ΝΑΤΟ, ή ότι δεν μπορεί να τις επιβληθούν κυρώσεις σε μεταγενέστερο στάδιο.
Σε ότι αφορά την χώρα μας, η Ελλάδα πρέπει να συντάξει το γρηγορότερο δυνατόν Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας, προκειμένου να αντιμετωπίσει απειλές κατά των συμφερόντων της και μάλιστα των ζωτικών και, να εκμεταλλευτεί ευκαιρίες για την προώθηση τους. Χωρίς ένα τέτοιο σχέδιο, κάθε γεγονός που θα συμβαίνει ειδικώς με την Τουρκία, θα εξελίσσεται σε κρίση. Κάθε νέο γεγονός θα μας αιφνιδιάζει. Και όταν αιφνιδιάζεσαι, ενεργείς σπασμωδικά, χωρίς λογική αλληλουχία αντιδράσεων, χωρίς να γνωρίζεις τι περιμένεις να επιτύχεις σε κάθε πιθανή ενέργεια της Τουρκίας και όχι μόνο. Και ας σημειωθεί ότι η Τουρκία δεν είναι καθόλου απρόβλεπτη. Πριν ενεργήσει, αναγγέλλει τι θα κάνει και στη συνέχεια το κάνει.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
