Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Στις 28 και 29 Ιουνίου 2019 έλαβε χώρα, με κέντρο την πόλη Osaka της Ιαπωνίας, η ετήσια σύνοδος κορυφής των κρατών-μελών των G20, των ισχυρότερων, δηλαδή, οικονομιών του πλανήτη – για πολλούς μια de facto παγκόσμια συγκυβέρνηση, όπου οι 20 ισχυρότεροι ηγέτες συνεννοούνται πάνω σε καίρια ζητήματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος.
Μόλις λίγες εβδομάδες πριν την Σύνοδο, η παγκόσμια σταθερότητα και το εμπόριο κρατούσαν κυριολεκτικά την ανάσα τους.
Τα όσα συνέβησαν πριν την Σύνοδο σηματοδοτούσαν μια στροφή 180 μοιρών σε όσα γνωρίζαμε και θεωρούσαμε ως δεδομένα, τουλάχιστον μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ως σήμερα.
Θεωρούσαμε δεδομένο το ελεύθερο εμπόριο, τις φιλελεύθερες δομές στην πολιτική και την οικονομία, την όσμωση συμφερόντων μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, και δεν θα μπορούσαμε ίσως ποτέ να σκεφτούμε τη διάλυση του ΝΑΤΟ για τα μάτια ενός όπλου… Και όμως, όλα τα παραπάνω αμφισβητήθηκαν έντονα, οπότε εύλογο το ενδιαφέρον των αποτελεσμάτων της φετινής τους συνάντησης.
Ο τοξικός καπνός της Συνόδου
Από τη Σύνοδο δεν βγήκε ούτε λευκός ούτε μαύρος καπνός, αλλά τοξικός καπνός, τα αποτελέσματα του οποίου δεν φαίνονται, αλλά γρήγορα θα τα αισθανθεί το σώμα της παγκόσμιας κοινωνίας.
Στο κοινό ανακοινωθέν κρύβεται μια μικρή λεπτομέρεια που σηματοδοτεί το πέρασμα σε μια νέα εποχή εμπορικών σχέσεων – θα προσέθετα και την διάσταση της παγκόσμιας ασφάλειας στην εξίσωση.
Έμφαση πλέον δεν δίνεται στο ελεύθερο εμπόριο, ενώ καμία δήλωση αποκήρυξης του προστατευτισμού δεν έγινε. Στο κοινό ανακοινωθέν γίνεται λόγος για «δίκαιο εμπόριο» και «καθαρούς κανόνες». Και εδώ βρίσκεται η πρώτη μεγάλη παγίδα.
Οι έννοιες του ελεύθερου εμπορίου και του προστατευτισμού είναι σαφώς προσδιορισμένες, τόσο εννοιολογικά όσο και ιστορικά. Το ερώτημα που τίθεται με την υιοθέτηση της νέας φρασεολογίας είναι το πως εννοεί ο καθένας το «δίκαιο εμπόριο» και τους «καθαρούς κανόνες» και ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία θα κρίνουν;
Αν τα κριτήρια και οι κανόνες θεσπίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, τότε η επικείμενη αναθεώρηση αυτών των κανόνων συμβάλλει στην αστάθεια μέσω της ασάφειας και όχι το αντίθετο.
Επιπρόσθετα, αποτελεί μυστήριο το αν η πιθανότητα αναθεωρημένων κανόνων στο παγκόσμιο εμπόριο θα είναι αποτέλεσμα κοινής βούλησης ή αντίθετα αποτέλεσμα επιβολής των ισχυρότερων επί των ασθενέστερων, υπονομεύοντας έτσι την βιωσιμότητα των ίδιων των κανόνων στο μέλλον.
ΗΠΑ και Κίνα έδωσαν μια μικρή αναβολή στον μεταξύ τους εμπορικό πόλεμο, όχι γιατί αναγνωρίζουν ότι ήταν λάθος η προηγούμενη στάση τους, αλλά γιατί χρειάζονται χρόνο και οι δύο πλευρές να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα των πρώτων βολών επί του στόχου.
Μία άλλη διάσταση, η οποία προσωπικά με προβληματίζει ιδιαίτερα, είναι το γεγονός ότι το ελεύθερο εμπόριο, και όχι το δίκαιο εμπόριο ή οι καθαροί κανόνες, είναι αυτό που παράγει υπεραξίες που προσθέτουν ιστορικά ένα 5% περίπου ετησίως στο ΑΕΠ των πολύ μεγάλων οικονομιών, και που είναι αυτές που σηκώνουν τον παγκόσμιο δείκτη οικονομικής ανάπτυξης σε οριακά θετικό επίπεδο [1].
Αμφιβάλλω αν οι αμφιλεγόμενες έννοιες «δίκαιο εμπόριο» και «καθαροί κανόνες» μπορούν να παράξουν υπεραξίες. Αντίθετα, τέτοιες έννοιες συνήθως παραπέμπουν σε νομιμοποίηση ηγεμονιών – στην παρούσα συγκυρία γεω-επιχειρηματικών τεχνο-ηγεμονιών, που θα οδηγήσουν σε νέους ιδιότυπους ανταγωνισμούς σε πλαίσια διεθνούς οικονομικής στασιμότητας.
Μία πρόσθετη παρατήρηση που δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό ότι βγήκε τοξικός καπνός από τη Σύνοδο είναι ότι με την συμφωνία ΕΕ-Mercosur (ΕΕ – Χώρες της Λατινικής Αμερικής) μια γεω-στρατηγικά ανέτοιμη Ευρώπη μπήκε στη μύτη των ΗΠΑ. Αυτή η κίνηση έχει διπλή ανάγνωση. Χωρίς να είναι έτοιμη η Ευρώπη μπαίνει στο «φυσικό χώρο» των ΗΠΑ, προφανώς για να φάει τα μούτρα της. Ταυτόχρονα, νομιμοποιεί τις ΗΠΑ να μπουν στο «φυσικό χώρο» της Ευρώπης και στις σφαίρες επιρροής της σε Αφρική και Ασία. Επιφυλάσσομαι να τα αναλύσω και τα δυο σε επόμενο άρθρο μου.
Αντί Επιλόγου
Η φετινή Σύνοδος των G20 είχε και ξεχωριστό Ελληνικό ενδιαφέρον. Τραμπ και Ερντογάν δεν τα έσπασαν, αντίθετα έδειξαν αλληλοκατανόηση και έριξαν το φταίξιμο στη διοίκηση Ομπάμα που, όπως είπαν, δεν μεταχειρίστηκε δίκαια την Τουρκία.
Αν τα συστημικά fake news μάχονται τον πρόεδρο Τραμπ, τότε και ο πρόεδρος Τραμπ είναι, μαζί με τον φίλο του πρόεδρο Ερντογάν, μαέστροι της μετα-αλήθειας. Η άρνηση της διοίκησης Ομπάμα να πωλήσει Patriot στην Τουρκία αφορά κυρίως την στάση της Τουρκίας στο περιφερειακό της περιβάλλον, όπου ψαχνόταν διακαώς να ανοίξει στο ΝΑΤΟ μέτωπο με τον όψιμο φίλο της σήμερα, τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν, προκειμένου η ίδια να αποκτήσει πάλι ιδιαίτερη βαρύτητα και ανάλογο ντάντεμα από τις ΗΠΑ. Ας ρωτήσει καλύτερα ο πρόεδρος Τραμπ το υπουργείο άμυνας της χώρας του. Κάτι περισσότερο ξέρουν…
Το θέμα ωστόσο, δεν είναι πως δεν τα έσπασαν οι δύο ηγέτες, αλλά η διάθεσή τους να συνεχίσουν να συνεργάζονται. Αυτή είναι μια διάσταση που οφείλουμε να λάβουμε πολύ σοβαρά στους σχεδιασμούς μας και να σταματήσουμε να καλλιεργούμε, στο ανυποψίαστο για τις πραγματικές συνθήκες ελληνικό κοινό, προσδοκίες. Θα τα βρούμε όλα μπροστά μας…
* Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος
[1] Μία εξαιρετική πηγή άντλησης γνώσης και πληροφοριών για την συμβολή του ελεύθερου εμπορίου στην οικονομική ανάπτυξη των μεγάλων δυνάμεων σε ιστορικό επίπεδο, είναι το βιβλίο του κορυφαίου ιστορικού Niall Ferguson (2003), “Empire”, London, Penguin Press.
