Του Ανδρέα Ματζάκου*
Εισαγωγή
Η ίδρυση της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας το 1923 από τον Μουσταφά Κεμάλ, βασίστηκε την αρχή «ένα κράτος, μια γλώσσα, μια θρησκεία». Έτσι δεν υπήρχε χώρος για αναγνώριση δικαιωμάτων στην κουρδική μειονότητα που ζει κατά βάση στις νοτιανατολικές επαρχίες της Τουρκίας. Αυτή η κατάσταση τροφοδοτεί από καιρού εις καιρόν, συγκρούσεις μεταξύ των Κούρδων και των δυνάμεων ασφαλείας της Τουρκίας. Η κουρδική μειονότητα αποτελεί το 18% περίπου του πληθυσμού της Τουρκίας και έχει ρυθμούς γεννήσεων μεγαλύτερους από αυτούς των Τούρκων. Είναι γεγονός, ότι σοβαρή προσπάθεια για να λυθεί το θέμα μέσω συνομιλιών με ειρηνικό τρόπο, ανελήφθη μόνο από το 2003 και μετά, από την κυβέρνηση του ΑΚΡ του τότε πρωθυπουργού Ερντογκάν. Γρήγορα όμως και αυτή η προσπάθεια εγκαταλείφθη αφού η πόλωση φάνηκε να εξυπηρετεί καλύτερα την εκλογική στρατηγική του ΑΚΡ.
Και ενώ συγκρούσεις μεταξύ τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας και Κούρδων που διαβιούν στο έδαφος της λαμβάνουν χώρα σε καθημερινή βάση, η Τουρκία από την δεκαετία του 1990, διατηρεί καλές σχέσεις με την Τοπική Κυβέρνηση του Iρακινού Κουρδιστάν (Kurdistan Regional Government-KRG), ο στρατός της οποίας, ουδέποτε προέβαλε αντίσταση στην είσοδο τουρκικών δυνάμεων στην περιοχή που ελέγχει.
Το ερώτημα που αναφύεται λοιπόν είναι, πως γίνεται η Τουρκία να πολεμά τους Κούρδους εντός της επικρατείας της, ενώ ταυτοχρόνως να υποστηρίζει και να έχει οικονομικές συναλλαγές με τους Κούρδους του Ιράκ που βρίσκονται στα σύνορα της; Δεν κινδυνεύει από την δημιουργία ανεξαρτήτου Κουρδιστάν στο Ιράκ;
Η θέση που εκφράζει το άρθρο είναι ότι η Τουρκία έχει κυρίως οικονομικά, αλλά και διπλωματικά συμφέροντα να υποστηρίζει τους Κούρδους του Ιράκ, ενώ θεωρεί ότι το πρόβλημα με την μειονότητα των Κούρδων που ζη εντός του εδάφους της θα μπορούσε να το λύσει χρησιμοποιώντας στρατιωτική ισχύ. Αρχικά στο άρθρο θα παρατεθούν στοιχεία για το κουρδικό ζήτημα εντός Τουρκίας και εντός Ιράκ, στη συνέχεια θα αναλυθούν τα κοινά συμφέροντα Τουρκίας και KRG και το άρθρο θα κλείσει μ' έναν σύντομο επίλογο.
Το Κουρδικό Ζήτημα εντός Τουρκίας
Η σύγχρονη τουρκική δημοκρατία από το 1923, επέλεξε να μην αναγνωρίσει δικαιώματα στην κουρδική μειονότητα, αποκαλώντας τους Κούρδους «ορεινούς Τούρκους, ή Τούρκους των βουνών». Μάλιστα ο Κεμάλ είχε έρθει σε συνεννόηση με το Ιράκ και το Ιράν, ώστε να μην αναγνωρίσουν κουρδικό κράτος, ενώ δινόταν δυνατότητα ιδρύσεως του με την Συνθήκη των Σεβρών του 1920. Έτσι διαμορφώθηκε ένα εκρηκτικό κλίμα, το οποίο ιδίως μετά το 1980, κατέληγε συχνά σε ενέργειες κατά στόχων εντός κατοικημένων περιοχών από πλευράς Κούρδων του Εργατικού Κόμματος (PKK) και ένοπλη καταστολή και διώξεις Κούρδων από πλευράς τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας. Οι μαχητές του ΡΚΚ καταδιωκόμενοι βρίσκουν πλέον συχνά καταφύγιο εντός του ιρακινού εδάφους που ελέγχει η KRG, στην ορεινή περιοχή του Sinjar (Χάρτης 1- Βέλος 1).
Από την αρχή της θητείας του ο κ. Ερντογκάν έκανε προσπάθειες για την επίλυση του κουρδικού, εγκαινιάζοντας μέχρι και εκπομπές στα κουρδικά στην τηλεόραση το 2006. Τον Δεκέμβριο του 2012, απεκάλυψε δημοσίως ότι η κυβέρνηση του ήταν σε συνομιλίες με τον φυλακισμένο Οτσαλάν, προκειμένου να σταματήσει ο ένοπλος αγώνας του ΡΚΚ και να αφοπλιστούν οι αντάρτες. Πράγματι, οι ηγέτες του ΡΚΚ ανακοίνωσαν κατάπαυση του πυρός τον Μάρτιο του 2013, μια κατάπαυση που διεκόπη τον Ιούλιο του 2015, με τις δυο πλευρές να αλληλοκατηγορούνται για την διακοπή. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΑΚΡ, στις εκλογές του Ιουνίου του 2015 έλαβε ποσοστό 40,9%, γεγονός που δεν του επέτρεψε σχηματισμό αυτοδύναμης κυβερνήσεως, ενώ μετά την επανάληψη των συγκρούσεων με το ΡΚΚ, στις επαναληπτικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2015, έλαβε ποσοστό 49,5%. Από τότε και μέχρι σήμερα, οι συγκρούσεις συνεχίζονται αδιάκοπα.
Και ενώ συμβαίνουν αυτά με τους Κούρδους εντός Τουρκίας, η Τουρκία έχει δώσει άδεια στην KRG, να εξάγει πετρέλαιο μέσω του εδάφους της και του λιμένα του Τσεϊχάν στην Μεσόγειο.
Το Κουρδικό Ζήτημα εντός Ιράκ
Ούτε στο Ιράκ οι Κούρδοι μπόρεσαν να ζήσουν ειρηνικά, αφού εδιώχθησαν ανηλεώς επί Σαντάμ Χουσείν. Όμως μετά τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου το 1991, ο καθορισμός Ζώνης Απαγορεύσεως Πτήσεων πάνω από την περιοχή που ζούσαν, έφερε την de facto αυτονομία του ιρακινού Κουρδιστάν, ώστε να αποφευχθεί η εξόντωση τους από τον ιρακινό στρατό. Η αυτονομία επισημοποιήθηκε με το ιρακινό σύνταγμα του 2005, το οποίο αναγνωρίζει την κουρδική περιοχή ως Ομόσπονδη Δημοκρατία.
Η Τουρκία έχει συνεχή στρατιωτική παρουσία στην παλιά επαρχία της Μοσούλης, που όπως είπε προσφάτως ο κ. Ερντογκάν περιλαμβάνεται στα σύνορα της καρδιάς του, από το 1994 και μετά. Η επίσημη δικαιολογία είναι ο έλεγχος των δραστηριοτήτων των ανταρτών του ΡΚΚ, ώστε να ματαιώνονται επιθέσεις εναντίον στόχων εντός Τουρκίας. Ας μην ξεχνάμε την σύλληψη 11 Τούρκων κομάντος από αμερικανικές δυνάμεις στην περιοχή της Μοσούλης, τον Ιούλιο του 2003.
Τον Δεκέμβριο του 2015, η Τουρκία ενίσχυσε την προκεχωρημένη στρατιωτική βάση που έχει στην πόλη Bashiqa με 150 άνδρες και 25 τεθωρακισμένα οχήματα μάχης (Χάρτης 1- Βέλος 2). Η KRG δεν αντέδρασε, ενώ η Βαγδάτη χαρακτήρισε την τουρκική ενέργεια ως εχθρική εισβολή. Μάλιστα ο Πρωθυπουργός του Ιράκ al-Abadi, ζήτησε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να υποχρεώσει την Τουρκία να αποσύρει τις δυνάμεις της από το έδαφος του Ιράκ. Το ίδιο ζήτησαν και οι ΗΠΑ από την Τουρκία στις 16 Δεκεμβρίου του 2015. Όμως οι επιθέσεις με ρουκέτες katyusha κατά των τουρκικών δυνάμεων που ακολούθησαν από το Ισλαμικό Κράτος τον ίδιο μήνα, έδωσαν την δικαιολογία στον τότε Τούρκο Πρωθυπουργό κ. Νταβούτογλου να δηλώσει ότι οι τουρκικές δυνάμεις δεν πρόκειται να αποχωρήσουν.
Κοινά συμφέροντα Τουρκίας - KRG
Η συνεννόηση σε διπλωματικό επίπεδο με την KRG και η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων σε περιοχές που ελέγχει η KRG εκτιμάται ότι κρίνεται ζωτικής σημασίας για την Τουρκία, για πολλούς λόγους. Για την οικονομία του άρθρου θα αναφερθούν πέντε:
- Με τουρκικές δυνάμεις εντός του ιρακινού Κουρδιστάν, η Τουρκία έχει δυνατότητα συλλογής πληροφοριών και αντιμετωπίσεως των ανταρτών του ΡΚΚ, μακριά από το έδαφος της.
- Με την άδεια που έχει δώσει η Τουρκία για την σύνδεση του αγωγού που μεταφέρει κουρδικό πετρέλαιο, με τον ιρακινό-τουρκικό αγωγό πετρελαίου Κιρκούκ-Τσεϊχάν, εξασφαλίζει φτηνό πετρέλαιο και φυσικό αέριο από τα αποθέματα των περιοχών Κιρκούκ και Μοσούλης, (Χάρτης 2- KRG Pipeline) 
- Οι ίδιες οι κουρδικές δυνάμεις αναγκάζονται να προστατεύουν τον αγωγό εντός ιρακινού εδάφους, οπότε περιορίζονται οι πιθανότητες δολιοφθορών του.
- Η προμήθεια πετρελαίου από την περιοχή της Μοσούλης, δίνει την δυνατότητα στην Τουρκία απεξαρτήσεως σε μεγάλο βαθμό από την τροφοδοσία της με πετρέλαιο από το Σιϊτικό Ιράν, αλλά και την Ρωσία.
- Απαιτείται η ανοχή της KRG για να υπάρχουν τουρκικά στρατεύματα στην περιοχή της Μοσούλης. Η Τουρκία θέλει να είναι παρούσα στην περιοχή, για να έχει λόγο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την τύχη της περιοχής, όταν αυτή απελευθερωθεί από το Ισλαμικό Κράτος.
Κοινά συμφέροντα KRG – Τουρκίας
Η κυβέρνηση του ιρακινού Κουρδιστάν έχει ανάγκη το έδαφος της Τουρκίας προκειμένου να εξάγει το πετρέλαιο από το οποίο αντλεί σημαντικά έσοδα, μέσω του αγωγού Κιρκούκ-Τσεϊχάν και του λιμένα Τσεϊχάν στην Μεσόγειο (Χάρτης 2 - Kirkuk-Ceyhan). Η KRG για να εξευμενίσει την κυβέρνηση της Βαγδάτης, έχει υποσχεθεί ότι θα μοιράζεται τα κέρδη από τις πωλήσεις πετρελαίου μαζί της.
Οι αυξημένες οικονομικές δυνατότητες της KRG από τις εξαγωγές πετρελαίου, τις δίδουν ισχυρά διαπραγματευτικά ερείσματα στις σχέσεις της με την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης, η οποία αναγκάζεται να λαμβάνει υπ' όψιν της τα συμφέροντα της Τουρκίας στις σχέσεις της με την KRG. Αν διακοπεί η ροή πετρελαίου προς τις ευρωπαϊκές αγορές, η KRG μένει έρμαιο των όποιων ρυθμίσεων της Βαγδάτης. Τα δε αποθέματα του πετρελαίου στο έδαφος του ιρακινού Κουρδιστάν είναι τεράστια και υπολογίζονται στα 45 δις βαρέλια.
Πολλά δημόσια έργα λιμάνια, σταθμοί, κτήρια κλπ, αναλαμβάνονται και εκτελούνται από ιδιωτικές τουρκικές εταιρείες, οι οποίες έχουν την τεχνογνωσία για τέτοιους είδους κατασκευές.
Έχοντας διπλωματικές σχέσεις με την Τουρκία, η KRG αναβαθμίζει το κύρος της στις σχέσεις της με τις άλλες κουρδικές πολιτικές-στρατιωτικές ομάδες που δραστηριοποιούνται σε γειτονικά κράτη.
Επίλογος
Μετά τις τελευταίες εξελίξεις στο κουρδικό εντός Τουρκίας, φαίνεται ότι η περίοδος που το θέμα θα μπορούσε να έχει επιλυθεί με ειρηνικό τρόπο έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Ένα θέμα στο οποίο διαφαίνεται εδώ και χρόνια, ότι δεν μπορεί να υπάρξει νικητής στα πεδία των μαχών. Συγχρόνως η Τουρκία έχει εκτιμήσει ότι πρέπει να έχει καλές διπλωματικές σχέσεις με τους Κούρδους του Ιράκ, συμβιβαζόμενη πιθανόν με την ιδέα της δημιουργίας ενός ανεξαρτήτου κουρδικού κράτους, αρκεί αυτό να είναι εκτός των συνόρων της. Σημειώνεται ότι οι ανάγκες της τουρκικής οικονομίας σε ενέργεια αυξάνονται κατά 4% περίπου ετησίως, από το 2010 και μετά. Άρα πρέπει να εξασφαλίζει πολλαπλές πηγές εφοδιασμού σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Το θέμα όμως είναι ότι μετά και τις εξελίξεις στην Συρία, το κουρδικό μετασχηματίστηκε σ' ένα τεράστιο περιφερειακό πρόβλημα με την εμπλοκή τριών κρατών προς το παρόν. Κατά συνέπεια φαίνεται πώς η Τουρκία δεν μπορεί να δώσει λύση πλέον στο δικό της πρόβλημα χωρίς να λάβει υπ' όψιν τι γίνεται και στον περίγυρο της. Γιατί και αν αυτή κάνει πως δεν βλέπει, είναι σίγουρο ότι βλέπουν οι Κούρδοι.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι απόστρατος αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, κάτοχος μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου.
