Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Οι πρόσφατες δηλώσεις του Γάλλου Προέδρου Macron με αφορμή την επέτειο της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την λήξη του Α' ΠΠ, «για έναν πραγματικό Ευρωπαϊκό Στρατό για την προστασία της Ευρώπης από εξωτερικές απειλές χωρίς να εξαρτάται από τις ΗΠΑ» μαζί με λίγη …«σάλτσα» και φυσικά η οργισμένη απάντηση του Αμερικανού Προέδρου Trump μέσω tweeter με το γνωστό «χρωματισμένο» και προσβλητικό του ύφος, πυροδότησαν νέο κύκλο συζητήσεων περί… «Ευρωστρατού»!
Περί «Ευρωστρατού»
Ο εντελώς αδόκιμος για να μην πω απολύτως λανθασμένος όρος «Ευρωστρατός», έχει χρησιμοποιηθεί σε αρκετές χώρες της Ένωσης αλλά ευρέως στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ελλάδα, αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Στο ΗΒ γιατί οι ευρωσκεπτικιστές ήθελαν να «τρομάζουν» τους παραδοσιακά αντίθετους Βρετανούς στην ιδέα ενός Στρατού με «αυτοκρατορικές» καταβολές, που θα ελέγχονταν από τη… γραφειοκρατία των Βρυξελλών, κάτι που συχνά αναμασιόταν από τους υποστηρικτές του Brexit). Και βέβαια στην Ελλάδα, όπου κάποιοι ήθελαν να συντηρήσουν την φαντασίωση μία στρατιωτικά ισχυρής Ε.Ε., με κοινό «Ευρωπαϊκό Στρατό» που δεν θα ελεγχόταν από τις ΗΠΑ και θα μπορούσε να συγκρατήσει την …. τουρκική επιθετικότητα. Οπότε θα «ησυχάζαμε», δεν θα κάναμε καμία προσπάθεια από μέρους μας για την ενίσχυση της στρατιωτικής μας ισχύος περιμένοντας τον Σλοβάκο Πεζικάριο, τον Βέλγο Αεροπόρο και τον..Πολωνό αρματιστή για να μας σώσουν. Οι στρατιωτικές δυνατότητες που έχουν αναπτυχθεί και συνεχίζουν να αναπτύσσονται από την ΕΕ ουδόλως αποτελούν… «Ευρωστρατό»!
Έχει όμως τελικά ουσία και πρωτίστως αντικείμενο όλη αυτή η συζήτηση περί Ευρωπαϊκού Στρατού που θα εξασφαλίσει την Άμυνα και την Ασφάλεια της Γηραιάς Ηπείρου ή συζητάμε για μία ακόμα φορά … «περί όνου σκιάς»; Οι όποιες υπάρχουσες φιλοδοξίες περί «στρατηγικής αυτονομίας» της ΕΕ και της Ευρώπης γενικώς (κάτι που σημαίνει χωρίς τις ΗΠΑ) και οι σχετικές δηλώσεις που ανά τακτά διαστήματα γίνονται υπονομεύουν ή όχι το ΝΑΤΟ με δεδομένες τις υφιστάμενες γεωπολιτικές συνθήκες;
Ευρωπαϊκή Αμυντική Συνεργασία
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή πηγαίνοντας στο παρελθόν καθόσον η ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία δεν είναι κάτι νέο. Ο προβληματισμός των αδύναμων και εξαντλημένων από τον ΒΠΠ χωρών της Δυτικής Ευρώπης για την Άμυνα και την Ασφάλεια τους πρωτίστως απέναντι στην Μόσχα εκφράσθηκε με το Σύμφωνο των Βρυξελλών τον Μάρτιο 1948 (μετεξέλιξη του οποίου ήταν η ΔΕΕ Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση -ΔΕΕ) μεταξύ της Βρετανίας, Γαλλίας, Βελγίου, Ολλανδίας και Λουξεμβούργου. Και τούτο για να ικανοποιήσει τον Αμερικανικό όρο σύμφωνα με τον οποίο προκειμένου οι ΗΠΑ να συνεχίσουν την εμπλοκή τους στην Ευρωπαϊκή Ασφάλεια θα έπρεπε να υπάρχει ένα Ευρωπαϊκό Αμυντικό Σύμφωνο. Λόγω της συνεχιζόμενης ανασφάλειας (Πραξικόπημα Πράγας, αποκλεισμός Βερολίνου και η συνεχιζόμενη παραμονή στην Ανατολική Ευρώπη πάνω από 100 Σοβιετικών Μεραρχιών) και της μη ύπαρξης επαρκούς στρατιωτικής ισχύος φθάσαμε στην δημιουργία του ΝΑΤΟ (4 Απριλίου 1949), μιας Συμμαχίας ΗΠΑ και Καναδά με χώρες της Δυτικής Ευρώπης (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Δανία, Πορτογαλία, Ισλανδία). Στρατηγικός σκοπός με σκοπό η Άμυνα και η Ασφάλεια της Ευρώπης από την απειλητική Σοβιετική Ένωση. Η συνοπτική αυτή ιστορική αναδρομή αποσκοπεί στο να τονίσει την κοινή πορεία ΗΠΑ-Ευρώπης στο πεδίο της Ασφάλειας και Άμυνας της Ηπείρου μας.
Με την Συνθήκη ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (TEU-Maastricht 1992) συγκροτείται η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) ως δεύτερος πυλώνας της Ένωσης (με κύριο μηχανισμό κατ' αρχήν την τότε Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση -ΔΕΕ) και έτσι δίνεται μία νέα διάσταση στην Ένωση που όμως αρχίζει να δημιουργεί προβληματισμούς στις ΗΠΑ αλλά και στο ίδιο το ΝΑΤΟ ως συνόλου. Κάποιοι μάλιστα προβλέπουν σοβαρές αναταράξεις μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ. Με τη συναίνεση όμως του ΗΒ (St Malo, 1998) σημειώνεται πρόοδος και αρχίσουν να αναπτύσσονται στοιχειώδεις στρατιωτικές δυνατότητες ως βασικό «εργαλείο» της Ε.Ε. στη Διαχείριση Κρίσεων (Crisis Management) για εκτέλεση των λεγομένων αποστολών «Petersburg Tasks».
Σχέσεις ΝΑΤΟ-ΕΕ
Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ η στο χρονικό διάστημα 2001-2004 ως Οργανισμοί με κοινά στρατηγικά συμφέροντα και αναγνωρίζοντας τόσο την συμπληρωματικότητα αλλήλων όσο και την αυτόνομη λειτουργία τους, διαψεύδουν τις «Κασσάνδρες». Με την κοινή Διακήρυξη ΝΑΤΟ-ΕΕ για το ESDP, την συμφωνία του γνωστού «Berlin plus Arrangements» και την χρησιμοποίηση Νατοϊκών Μέσων και Υποδομών από την ΕΕ όταν το ΝΑΤΟ δεν ενεργεί τίθενται οι βάσεις μιας βιώσιμης Στρατηγικής Συνεργασίας. Από την εφαρμογή της Συνθήκης της Λισαβώνας μέχρι και σήμερα έχουν γίνει πάρα πολλά σε σύγκριση με το παρελθόν για την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) ως επιβαλλόμενες και απορρέουσες υποχρεώσεις των σαφών αλλά και … ασαφών διατάξεων του άρθρου 42 όπως π.χ της παραγράφου 7 που προβλέπει γενικώς και αορίστως αμοιβαία συνδρομή. Παράλληλα στις λεγόμενες αποστολές «Petersberg» προστέθηκαν και άλλες. Σε όλη αυτή την πορεία δεν αμφισβητήθηκε θεσμικά ο πρώτιστος και κυρίαρχος ρόλος του ΝΑΤΟ ως Συμμαχία Συλλογικής Ασφάλειας και Άμυνας αν και υπήρξαν περιοδικά δηλώσεις Ευρωπαίων Ηγετών που θα ευνοούσαν μία ανεξάρτητη πορεία της Ένωσης στο πεδίο αυτό.
Το ΝΑΤΟ σύμφωνα με το υφιστάμενο Στρατηγικό Δόγμα του 2010 αναγνωρίζει την ΕΕ ως έναν απαραίτητο και μοναδικό εταίρο. Από την πλευρά της η ΕΕ στην «Παγκόσμια Στρατηγική 2016», επισημάνει εμφατικά την στρατηγική συνεργασίας με το ΝΑΤΟ με βάση την συμπληρωματικότητα, την συνέργεια αλλά και τον πλήρη σεβασμό στην αυτόνομη θεσμική λειτουργία και των δύο. Με την «Κοινή Διακήρυξη της Βαρσοβίας» το 2016 δόθηκε τελικά μία νέα ώθηση στην συνεργασία των δύο Οργανισμών με συμφωνηθέντα πρακτικά μέτρα ενώ τον περασμένο Ιούλιο μία ημέρα πριν την Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες με βασικό θέμα τον δικαιότερο καταμερισμό των αμυντικών υποχρεώσεων και την αύξηση των δαπανών υπογράφηκε νέα Κοινή Διακήρυξη ΝΑΤΟ-ΕΕ με επέκταση των «Κοινών Δράσεων». Με εκείνη την ευκαιρία ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Πολωνός Donald Tusk απευθυνόμενος προς Πρόεδρο Trump επεσήμανε ότι «η Αμερική δεν έχει και δεν θα ξαναβρεί καλύτερο σύμμαχο από την Ευρώπη και οι χώρες της ΕΕ (σσ. με τα περισσότερα μέλη της να είναι μέλη του ΝΑΤΟ) δαπανούν πλέον όλες μαζί για την άμυνα πολύ περισσότερα χρήματα από τη Ρωσία και σχεδόν τα ίδια με την Κίνα και πρόκειται για μια «επένδυση για την κοινή Αμερικανική και Ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια». Συνεχίζοντας ο Πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ υπογράμμισε ότι η ΕΕ και το ΝΑΤΟ «αλληλοσυμπληρώνονται σε ότι αφορά στην άμυνα και την ασφάλεια ως δύο αυτόνομοι οργανισμοί με το ΝΑΤΟ να είναι ο θεμέλιος λίθος της Στρατηγικής Ασφαλείας της Ευρώπης» . Δηλώσεις που δείχνουν μέχρι που είναι τα όρια της στρατιωτικής ανάπτυξης της Ένωσης και η κοινή διατλαντική πορεία.
Η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) που αποτέλεσε κατά την γνώμη μου το μεγαλύτερο άλμα στην αμυντική πολιτική της ΕΕ τα τελευταία 20 χρόνια συνιστά μία δομική συνεργασία των Κ-Μ της ΕΕ τα οποία επιθυμούν να συνεργασθούν στενά και να συντονιστούν αποτελεσματικότερα στο πεδίο της Άμυνας και Ασφάλειας! Σκοπός της να αναπτυχθούν και να βελτιστοποιηθούν από κοινού οι απαιτούμενες για στρατιωτικές επιχειρήσεις δυνατότητες. Η θεσμική βάση αυτής της πρωτοβουλίας βρίσκεται στο άρθρο 42, παράγραφος 6, στο άρθρο 46 και στο Πρωτόκολλο 10 του Συμφώνου της ΕΕ και φυσικά είναι απόρροια της Παγκόσμιας Στρατηγικής για την Ασφάλεια της ΕΕ ( EU Global Strategy for Foreign and Security Policy (EUGS). Να τονίσω όμως εμφατικά ότι δεν πρόκειται για ένα «Αμυντικό Σύμφωνο» όπως λανθασμένα κάποιοι νομίζουν και φυσικά ουδόλως είναι... «Ευρωστρατός»! Ουδόλως υπονομεύει το ΝΑΤΟ όπως κάποιοι θέλουν να πιστεύουν καθόσον προσθέτουν δυνατότητες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και από αυτό και μάλιστα ο ΓΓ/ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg καλωσόρισε την ΜΔΣ όπως και την δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας.
Ο Γάλλος Πρόεδρος και η Πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκής Παρέμβασης
Είναι εύκολο να συμπεράνουμε από τα παραπάνω ότι οι σχέσεις ΕΕ-ΝΑΤΟ είναι σαφώς προσδιορισμένες και τολμώ να πω αρμονικές, η δε συνεργασία πλέον σε καθημερινή βάση. Οι πρόσφατες όμως δηλώσεις του Γάλλου Προέδρου Emmanuel Macron για ένα «πραγματικό Ευρωπαϊκό Στρατό» δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Από την ανάληψη των καθηκόντων του πολλές φορές έχει αναφερθεί σε αυτό το θέμα και σύμφωνα με την άρθρο της Judy Dempsey στο Carnegie Europe στόχος του είναι να προωθήσει την Πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκής Παρέμβασης (European Intervention Initiative -ΕΙ20), έναν «Συνασπισμό προθύμων» που θα λειτουργεί ανεξάρτητα από το ΝΑΤΟ και τα κράτη-μέλη της ΕΕ(!) Η ΕΙ2 του Macron αποτελείται από 10 χώρες (η Ελλάδα δεν συμμετέχει) και κάτι που είναι σημαντικό αλλά «αξιοπερίεργο» είναι ότι συμμετέχει και η «ατλαντιστική» Μεγάλη Βρετανία επιβεβαιώνοντας τους στενούς αμυντικούς δεσμούς μεταξύ Παρισιού και Λονδίνου, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων του Brexit όπως τονίζει η κ. Dempsey. Μπορεί μακροπρόθεσμα, η Ευρώπη να χρειάζεται τις δικές της αμυντικές δυνάμεις αλλά στην παρούσα συγκυρία η συνεχιζόμενη συζήτηση δημιουργεί τριβές εντός της ΕΕ και του ΝΑΤΟ με τις περισσότερες χώρες να είναι απρόθυμες να αναπτύξουν μία παράλληλη στρατιωτική δομή με το ΝΑΤΟ με ότι αυτό σημαίνει σε ανθρώπινους και κυρίως σε οικονομικούς πόρους.
Αντί επιλόγου
Συμπερασματικά επισημαίνεται ότι σήμερα υπάρχει σαφές πλαίσιο συνεργασίας ΝΑΤΟ-ΕΕ και προσδιορισμός των βασικών αρμοδιοτήτων τους με το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο να παραμένει Οργανισμός Συλλογικής Άμυνας και την ΕΕ παρά τις όποιες γενικώς και αορίστως ρήτρες αλληλοβοήθειας προβλέπονται στο Άρθρο 42 της Συνθήκης της ΕΕ απλά να συμπληρώνει και να αναπτύσσει τις δικές της στρατιωτικές δυνατότητες για να μπορεί να παρεμβαίνει στρατιωτικά στην «γειτονιά μας» όταν το ΝΑΤΟ (δηλαδή Ευρώπη με … ΗΠΑ) δεν το επιθυμεί.
Συνιστά ουτοπία ή αν θέλετε δυστοπία να συνεχίζουν κάποιοι να επιμένουν να ονομάζουν τις αναγκαίες στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΕ … «Ευρωστρατό»! Άλλωστε πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει ένας τέτοιος στρατός χωρίς κοινό προϋπολογισμό, κάτω από μία υπερεθνική αρχή και να μην περιορίζεται από τα εθνικά κοινοβούλια; Από την άλλη πλευρά οι αερολογίες Trump ότι «θα πάρει την Αμερική και θα φύγει από το… ΝΑΤΟ» δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα και να δημιουργούν ανασφάλεια στους Ευρωπαίους Συμμάχους καθόσον οι ΗΠΑ στην πράξη ενισχύουν ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ασφάλεια. Για το «Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Επαναδιασφάλισης» για την Ανατολική Ευρώπη δαπάνησαν το 2018 $1,4 δις ενώ για την περίοδο 2019-2020 προβλέπονται περί τα $ 6,5 δις. Τέλος τα Ευρωπαϊκά Κράτη έχουν δεσμευτεί πλέον ότι θα πρέπει να κάνουν πολλά περισσότερα για την Ασφάλεια και την Άμυνα και αυτό συνοπτικά περιγράφεται ως 3 Cs (Cash, Contributions, Capabilities) δηλαδή Δαπάνες για την Άμυνα, Συνεισφορά Δυνάμεων και Μέσων και Ανάπτυξη των αναγκαίων Δυνατοτήτων.
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Liberal και Συντονιστής θεμάτων Άμυνας και Διπλωματίας στο liberal.gr. Είναι απόφοιτος της ΣΕΘΑ και έχει περατώσει Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας. Διατέλεσε Εκπρόσωπος Τύπου του Α/ΓΕΕΘΑ, Διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο ΥΕΘΑ/ΓΓΟΣΑΕ, και υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις στην Ελλάδα και στο ΝΑΤΟ.
Φωτογραφία: ΑP
