Του Στέλιου Φενέκου*
Λίγες ημέρες πριν η Τουρκία συνήψε διαδοχικά (με τέσσερις μέρες διαφορά) διμερείς συμφωνίες αρχικά με ΗΠΑ και στη συνέχεια με την Ρωσία, για την προσωρινή κατάπαυση του πυρός στη Συρία, όπου ετέθησαν και οι όροι οριστικής κατάπαυσης ή όχι.Και στις δύο απουσίαζαν κραυγαλέα η Συρία αλλά και η Κουρδική πλευρά.
Οι συμφωνίες αναδεικνύουν τα παρακάτω ζητήματα, που είναι και δικού μας ενδιαφέροντος:
1. Συμφωνία ΗΠΑ – Τουρκίας (17-10-2019)
1. Αυτή είναι μια διακρατική συμφωνία μεταξύ δύο χωρών (ΗΠΑ, Τουρκίας), με την οποία επιχειρείται η νομιμοποίηση της επίθεσης της Τουρκίας, της κατοχής και κυριαρχίας στην ουσία εδάφους μίας τρίτης χώρας (Συρίας), για την οποία καμία από τις δύο που συμφώνησαν δεν νομιμοποιείται να αποφασίζει.
2. Η Τουρκία εκμεταλλεύεται την πρακτική της εισβολής σε άλλες χώρες, χωρίς πρόσκληση και χωρίς προηγούμενη εντολή του ΣΑ/ΟΗΕ (είτε κάποια άλλη νομιμοποιητική απόφαση),επικαλούμενη μονομερώς και ως πρόσχημα, ζητήματα ασφαλείας και αυτοάμυνας.
· Την πρακτική αυτή ενάσκησαν κατά κόρον κυρίως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα, το Ισραήλ αλλά και άλλες χώρες. Αν και διαστρεβλώνεται και παραβιάζεται κατάφωρα το διεθνές δίκαιο από την δράση αυτή της Τουρκίας, εν τούτοις με την συνεχιζόμενη αυτή πρακτική, επιχειρείται και η μεταβολή των κανόνων του διεθνούς δικαίου.
· Πέραν τούτων, η συμμετοχή των ΗΠΑ στο ΣΑ/ΟΗΕ και η χειραγώγηση που μπορεί να κάνει στις αποφάσεις ΟΗΕ και ΝΑΤΟ, αδυνατίζουν τις οιεσδήποτε ενέργειες θα μπορούσαν να αναληφθούν για την καταδίκη της Τουρκίας από πλευράς διεθνούς δικαίου.
3. Ειδικότερα με την συμφωνία επιχειρείται να επιβεβαιωθεί ο ισχυρός δεσμός μεταξύ Τουρκίας και ΝΑΤΟ, για να ξεκαθαρίσει τις τυχόν αμφισβητήσεις που υπάρχουν πλέον από άλλες χώρες εντός των κόλπων της Συμμαχίας.
· Στην ουσία επιχειρείται από πλευράς Τουρκίας να ανοίξει ένα παράθυρο, το οποίο εάν το χρειασθεί, να μπορεί να το εκμεταλλευθεί στο μέλλον, ώστε να εμπλέξει το ΝΑΤΟ στις μελλοντικές διευθετήσεις στη περιοχή.
· Κυρίως όμως ελπίζει ότι θα έχει την υποστήριξη του ΝΑΤΟ για τον έλεγχο της ζώνης ασφαλείας, νομιμοποιώντας έτσι την παρουσία της και παραμένοντας εκεί εσαεί.
· Υπό τις παρούσες συνθήκες είναι εξαιρετικά απίθανο να συμφωνήσουν πολλές άλλες νατοϊκές χώρες για στρατιωτική εμπλοκή του ΝΑΤΟ στη περιοχή. Κάτω από τις πιέσεις των ΗΠΑ (και κάποιων άλλων …πρόθυμων συμμάχων) το πολύ-πολύ να δεχθούν την αποστολή ομάδων παρατηρητών και πληροφοριών, αφήνοντας παράθυρο για μελλοντική εκμετάλλευση, σε σχέση πάντα και με την μελλοντική συμπεριφορά της Ρωσίας στη περιοχή.
· Πλην όμως είναι βέβαιο ότι η Ρωσία δεν θα αποδεχθεί οιαδήποτε εμπλοκή του ΝΑΤΟ στη περιοχή κι έτσι δεν μπορεί να υπάρξει σχετική εντολή του ΣΑ/ΟΗΕ.
· Στην καλύτερη περίπτωση Η Ρωσία (και η Συρία) να δεχθούν μία πολυεθνική δύναμη επιτήρησης από συμμαχία προθύμων, με εντολή του ΟΗΕ. Ήδη γίνονται διαβουλεύσεις με πρωτοβουλία της Γερμανίας, για να βρεθεί μια λύση που θα περιλαμβάνει τη διεθνή κοινότητα.
4. Η γενική αναφορά για αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ικανοποιεί και τις δύο χώρες, αφού η μεν Τουρκία εννοεί σαφώς τους Κούρδους ως τρομοκράτες (όλους και πέραν του PKK), οι δε ΗΠΑ τον ISIS/DAESHαλλά και άλλες ομάδες που δρουν στη περιοχή.
5. Με τις προβλέψεις και τις εγγυήσεις που αναφέρονται στη συμφωνία για το πολιτικό μέλλον και την εδαφική ακεραιότητα της Συρίας, η Τουρκία επιχειρεί να αποτελέσει μέρος της διαπραγμάτευσης που θα γίνει στο εγγύς μέλλον.
· Με τον τρόπο αυτό αφενός θέλει να έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει οιαδήποτε ανεπιθύμητη διευθέτηση για παροχή διοικητικής αυτονομίας στους Κούρδους (γεγονός που θα εγκυμονεί κινδύνους για ανεξάρτητο κουρδικό κράτος) αλλά και για τις συνολικές πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της Συρίας.
· Όπως επίσης και για τον αφοπλισμό των Κούρδων, που τους καθιστά έρμαιο της Τουρκικής βούλησης.
6. Η άρση των συγκεκριμένων κυρώσεων από τις ΗΠΑ που προβλέπεται από την συμφωνία εκεχειρίας, παρά τον σαφή προσδιορισμό τους, εγκυμονεί τον κίνδυνο να συμπαρασύρει και όλες τις άλλες κυρώσεις που σχεδιάζονται εναντίον της Τουρκίας,ακόμη και για τους S-400.
7. Η οιαδήποτε έμμεση ή άμεση αναφορά στο άρθρο 51 του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ (περί αυτοάμυνας σε επίθεση) έχει διττή σημασία:
· Αφενός επιδιώκεται η νομιμοποίηση της Τουρκικής επιθετικότητας με την επίκληση της αρχής της αυτοάμυνας έναντι των Κούρδων (που ισχυρίζεται ότι την απειλούν και επιτίθενται στο έδαφός της).
· Αφετέρου είναι δεδομένο ότι θα χρησιμοποιήσει το ίδιο επιχείρημα εις βάρος της χώρας μας για την ΑΟΖ, την υφαλοκρηπίδα, τα χωρικά ύδατα και τα γεωτρύπανα. Θα διαστρεβλώνει το διεθνές δίκαιο και θα ισχυρίζεται ότι αμύνεται (επιτιθέμενη) έναντι της Ελληνικής πλευράς, όταν αυτή θα αντιδρά έμπρακτα σε οτιδήποτε η Τουρκία αυθαίρετα καθορίζει ως νόμιμο δικαίωμά της.
2. Συμφωνία Ρωσίας Τουρκίας (22-10-19)
1. Η συμφωνία Ρωσίας –Τουρκίας, στην οποία επιβεβαιώνεται ρητά και η προηγούμενη συμφωνία του 1998 (Άδανα), αν και είναι κι αυτή αμφιλεγόμενη, εν τούτοις επειδή η Συρία προσκάλεσε τη Ρωσία να παρέμβει στο έδαφος της,έχει ισχυρότερα ερείσματα από πλευράς διεθνούς δικαίου σε σχέση με την συμφωνία ΗΠΑ-Τουρκίας. Και αυτό γιατί η Ρωσία εμφανίζεται να συμφωνεί με την Τουρκία, εκπροσωπώντας και την Συρία στη συμφωνία αυτή.
2. Η πρόβλεψη για αποδοχή όλων των πλευρών του“statusquo”σε συγκεκριμένες περιοχές –σφήνα (salient) που έχει καταλάβει η Τουρκία, επιβεβαιώνει ότι οι Τούρκοι πήγαν για να μείνουν. Στη συνέχεια, με διάφορα προσχήματα είναι βέβαιο ότι θα προσπαθούν να διευρύνουν τις περιοχές ελέγχου.
3. Η επανεπιβεβαίωση της ισχύος της συμφωνία των Αδάνων του 1998 στο κείμενο της συμφωνίας, δεσμεύει την Συρία για την καταπολέμηση όλων των δράσεων του PKKστο έδαφός της, αλλά και όλων των κουρδικών ομάδων που η Τουρκία θεωρεί ότι είναι τρομοκρατικές και συνεργάζονται με το PKK. Και μάλιστα δίνει το δικαίωμα στρατιωτικής επέμβασης της Τουρκίας εντός του εδάφους της Συρίας (5 km λέει, αλλά φανταζόμαστε τις διευρύνσεις που μπορούν να γίνουν), με το δικαίωμα της αυτοάμυνας όπως σαφώς συμφωνήθηκε, εάν η Τουρκία θεωρήσει ότι δεν κάνουν τα δέοντα οι Συριακές δυνάμεις εναντίον αυτών των κουρδικών ομάδων στο έδαφός της .
4. Υπάρχουν φυσικά και αντιφάσεις της πρόσφατης συμφωνίας με την Ρωσία με την συμφωνία της Αστάνα(2017), ο μηχανισμός της οποίας επιβεβαιώνεται εκ νέου, γιατί αποδέχεται δικαίωμα στην Τουρκία για στρατιωτική επέμβαση στο έδαφος της Συρίας, για κατοχή και έλεγχο (στην ουσία αίρονται τα κυριαρχικά δικαιώματα της Συρίας). Η συμφωνία της Αστάνα η οποία έγινε με την σύμφωνη θέση του ΟΗΕ, (είχε μάλιστα στείλει και παρατηρητή και την χαιρέτησε), προέβλεπε ότι όλες οι πλευρές δεσμεύονται για την κυριαρχία , ανεξαρτησία, ενότητα και εδαφική ακεραιότητα της Αραβικής Δημοκρατίας της Συρίας και για την επίλυση της συριακής διένεξης δια πολιτικής διαδικασίας και όχι στρατιωτικής σύμφωνα με το ψήφισμα υπ'αριθμού 2254 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
5. Η ύπαρξη των συμφωνιών αυτών που νομιμοποιούν στην ουσία της εισβολή, με την επίκληση μάλιστα των αποφάσεων του ΣΑ/ΟΗΕ και με την αδράνεια της διεθνούς κοινότητας, δημιουργούν προϋποθέσεις μεταβολής του διεθνούς δικαίου.
3. Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Όσον αφορά την θέση της ΕΕ για την εισβολή, οι τελευταίες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που καταδικάζουν την εισβολή καθώς και οι οιεσδήποτε κυρώσεις είναι σημαντικές δράσεις, διότι έχουν σοβαρά ερείσματα από πλευράς διεθνούς δικαίου, δεδομένης της ειδικής μορφής διεθνούς δικαίου που θεωρείται ότι συνιστά το Ευρωπαϊκό δίκαιο.
*Ο Στέλιος Φενέκος είναι Υποναύαρχος ε.α. και Πρόεδρος της «Κοινωνίας Αξιών»
