Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία σήμερα, και έχουμε την τιμή να συνομιλούμε με τη Βαρβάρα Βάμβουρα, επικεφαλής της Οργανωτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ και διοικητική υπάλληλο του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, για το Φεστιβάλ «Η Αντανάκλαση της Αναπηρίας στην Τέχνη» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (3-10 Δεκεμβρίου 2019). Την ευχαριστούμε θερμά για τον χρόνο της — όπως και εσάς για τις κοινοποιήσεις αυτής της συνέντευξης.
* * *
—Αγαπητή κυρία Βάμβουρα, σήμερα, υπό την Αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας, ξεκινά το Φεστιβάλ «Η Αντανάκλαση της Αναπηρίας στην Τέχνη» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Είναι η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά που διοργανώνεται. Πείτε μας λίγα λόγια για την ιστορία του, σας παρακαλώ. Ποιοι φορείς το ξεκίνησαν και ποιοι το στηρίζουν;
Β.Β.: Το Φεστιβάλ ξεκίνησε από την αγάπη μας για τις ταινίες και την ιδέα ότι μπορούν να αποτελέσουν ένα μέσο εξοικείωσης των φοιτητών του Τμήματός μας, του Τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με την αναπηρία ως ζώσα κατάσταση. Στη συνέχεια βέβαια, η ιδέα αυτή διευρύνθηκε για να συμπεριλάβει όλα τα άτομα με και χωρίς αναπηρία που καλούνται να λάβουν μέρος στο Φεστιβάλ με όποια ιδιότητα αυτά επιλέξουν, ως ηθοποιοί, σκηνοθέτες, φωτογράφοι, εθελοντές ή απλά ως θεατές, προάγοντας έτσι την κοινωνική συμμετοχή και συμπερίληψη.
Σήμερα, μετά από δύο χρόνια συνεχούς εργασίας στον θεσμό, το Φεστιβάλ αποτελεί μία ζωντανή, θα έλεγα, μελέτη περίπτωσης για την προσβασιμότητα των πολιτιστικών εκδηλώσεων και την εισαγωγή καινοτομιών που να επιτρέπουν τη συμμετοχή όλων των ανθρώπων σε αυτές. Το ενδιαφέρον μάλιστα από οργανωτικής πλευράς για μένα είναι τεράστιο, καθώς μαζί με την υπεύθυνη του Φεστιβάλ, την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Λευκοθέα Καρτασίδου, καλούμαστε να βρίσκουμε λύσεις για το πώς να καταστήσουμε προσβάσιμο ένα πολιτιστικό προϊόν τέτοιας έκτασης και πολυπλοκότητας, και μάλιστα με μηδενική σχεδόν χρηματοδότηση.
Πράγματι, το Φεστιβάλ “Η αντανάκλαση της αναπηρίας στην τέχνη” είναι αυτή τη στιγμή το μοναδικό οκταήμερο πολιτιστικό γεγονός της χώρας με επίκεντρό του την προσβασιμότητα και τη συμπερίληψη. Όταν ξεκινήσαμε, τον Δεκέμβριο του 2017, δεν είχαμε μέχρι τότε ασχοληθεί με την οργάνωση φεστιβάλ, και η μοναδική κινητήριος δύναμη ήταν ότι θέλαμε να το τολμήσουμε. Και μαζί με εμάς τόλμησε και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, που στάθηκε αρωγός της προσπάθειάς μας από την πρώτη στιγμή. Ναι, αν πρέπει να αναφέρω έναν φορέα που μας στήριξε όλο αυτό το διάστημα είναι το ΦΚΘ. Φυσικά δεν είναι ο μόνος. Όλοι, όταν μας συναντούν και αντιλαμβάνονται τι κάνουμε και, το σημαντικότερο, τι μπορούμε να κάνουμε με τη βοήθειά τους, δέχονται να συμμετέχουν στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα, στις ομιλίες, στις εκθέσεις, παντού. Για κάποιους από τους συμμετέχοντες, μάλιστα, ένα μήνυμα στο Messenger ήταν αρκετό…!
— Τι ανταπόκριση είχε το περυσινό Φεστιβάλ από το κοινό, και τι προσδοκάτε, αντίστοιχα, από το φετινό;
Β.Β.: H ανταπόκριση του κοινού πέρσι ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Όλες οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ πραγματοποιήθηκαν σε κατάμεστες αίθουσες, ακόμα και το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου 2018 με επεισόδια στο κέντρο της πόλης, λόγω της επετείου του θανάτου του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Αυτή η ευρεία αποδοχή και επιτυχία οδήγησε καταρχήν στην καθιέρωση του Φεστιβάλ μας ως θεσμού του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και την επανάληψή του, έτσι, κάθε Δεκέμβριο από τις 3, Παγκόσμια Ημέρα της Αναπηρίας, έως και τις 10 Δεκεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Κυρίως όμως έκανε πιο εύκολη τη δουλειά της Οργανωτικής Επιτροπής, γιατί όλη αυτή η κτηθείσα εμπειρία αποτέλεσε το κεκτημένο, τη βάση πάνω στην οποία οικοδομήσαμε το 2ο Φεστιβάλ, που ξεκινάει σήμερα. Ξέραμε τι θέλαμε να κάνουμε και πού να επιμείνουμε. Παραδείγματος χάριν, βασικός μας στόχος ήταν να αυξήσουμε τον αριθμό των θεατρικών παραστάσεων, καθώς το θεατρικό σανίδι θεωρείται ως ένας από τους λιγότερο προσβάσιμους χώρους για τους καλλιτέχνες με αναπηρία. Και το πετύχαμε.
Αυτό θέλουμε και φέτος: να αυξήσουμε την εμπειρία, να γίνουμε πιο ώριμοι και την επομένη της τελετής λήξης να εκκινήσουμε τον σχεδιασμό της 3ης διοργάνωσης με κατασταλαγμένες ιδέες για το τι πρέπει να κρατήσουμε, τι να ενισχύσουμε και τι να αφήσουμε. Ως προς αυτό, μάλιστα, φέτος σχεδιάσαμε μία έρευνα ειδικά για την προσβασιμότητα των πολιτιστικών εκδηλώσεων, και τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από τη διενέργειά της κατά τις ημέρες του 2ου Φεστιβάλ αναμένουμε να μας βοηθήσουν σημαντικά.
— Βλέπουμε στο πρόγραμμα μία μακρά σειρά από ομιλίες, εργαστήρια, θεατρικές παραστάσεις, προβολές κινηματογραφικών ταινιών, εκθέσεις, ξεναγήσεις κλπ. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για δυο-τρεις από τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ, κάποιες που πιστεύετε ότι δεν θα έπρεπε να χάσουν οι Θεσσαλονικείς; Χωρίς φυσικά να μειώνουμε την αξία των υπολοίπων.
Β.Β.: Ναι, είμαστε πολύ περήφανοι για το καλλιτεχνικό πρόγραμμα και για όλες τις άλλες δράσεις που εντάξαμε σε αυτό. Προσωπικά, θα είμαι εκεί όλες τις ημέρες και θα παρακολουθήσω όλες τις εκδηλώσεις. Αναμένω με πολύ μεγάλη ανυπομονησία τις δύο θεατρικές παραστάσεις που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα της Τελετής Έναρξης και Λήξης του Φεστιβάλ αντίστοιχα, τη «Μικρή μας πόλη», που ακυρώνει τον συμβατικό φωτισμό και οι ηθοποιοί αυτο-φωτίζονται, και τον μονόλογο «Ο Κύριος Ρεμ» του Κώστα Λάκη, σε σκηνοθεσία και ερμηνεία του Βασίλη Οικονόμου του Θεάτρου Ατόμων Με Αναπηρία (ΘΕΑΜΑ). Φυσικά, δνε θα χάσω και το αφιέρωμα που ετοίμασε το ΦΚΘ για εμάς στην Αίθουσα Σταύρος Τορνές, αύριο 4/12, με τρεις ταινίες non-stop αλλά ούτε και τις προβολές των κινηματογραφικών ταινιών του διαγωνιστικού τμήματος, στις 5 και τις 8/12.
— Ακούγονται όλα εξαιρετικά — και άκρως πρωτότυπα. Πείτε μας, ποιος είναι ο απώτερος στόχος του Φεστιβάλ;
Β.Β.: Ο στόχος μας είναι να γινόμαστε κάθε χρόνο καλύτεροι, να προσφέρουμε πάντα ένα πρωτότυπο καλλιτεχνικό πρόγραμμα και να ξεπερνάμε κάθε φορά τα τεχνικά και άλλα προβλήματα προσβασιμότητας, που εμποδίζουν το κοινό-στόχο να συμμετάσχει στις δράσεις μας. Και θέλουμε να το κάνουμε αυτό διατηρώντας όλες τις εκδηλώσεις μας ανοικτές, χωρίς υποχρέωση αγοράς εισιτηρίου. Είμαστε ένας θεσμός μηδενικής σχεδόν χρηματοδότησης και πολλαπλών εξόδων! Ο απώτερός μας, λοιπόν, στόχος είναι να αποδείξουμε ότι η προσβασιμότητα των πολιτιστικών εκδηλώσεων δεν είναι θέμα προϋπολογισμού ή χρηματοδότησης αλλά θέμα δέσμευσης. Και να αποτελέσουμε το παράδειγμα που θα εμπνεύσει κι άλλους να τολμήσουν προς όφελος της τέχνης και του πολιτισμού.
— Σε ποιους απευθύνεται κυρίως το Φεστιβάλ; Στον καθένα μας; Σε εκπαιδευτικούς; Στα παιδιά;
Β.Β.: Το Φεστιβάλ απευθύνεται σε όλους ανεξαιρέτως. Πρωτίστως όμως στους νέους ενήλικες της ηλικιακής ομάδας 18-25, που τώρα επιχειρούν την ένταξή τους στα περιβάλλοντα της ενήλικης ζωής, καθώς συμβάλλει στην κοινωνικοποίησή τους. Ξέρετε, είναι μία μεταβατική περίοδος αυτή η ηλικία, και τα νέα παιδιά πολύ συχνά βιώνουν έντονο άγχος. Σε αυτά, λοιπόν, στοχεύουμε περισσότερο και για αυτά δημιουργήσαμε την εθελοντική μας ομάδα, που είναι, κατά τη γνώμη μου, και η σημαντικότερη καινοτομία μας. Η ομάδα αυτή είναι μικτή, αποτελείται, δηλαδή, από νέους ενήλικες με και χωρίς αναπηρία που εκπαιδεύονται και εργάζονται δίπλα-δίπλα. Τα οφέλη από τον συμπεριληπτικό εθελοντισμό έχουν ήδη διαπιστωθεί σε έρευνες παγκοσμίως, αναφορικά, μεταξύ άλλων, με την καλλιέργεια της αυτοπροσδιοριζόμενης συμπεριφοράς και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι ωφελούνται εξίσου από τη συμμετοχή σε μία τέτοια εθελοντικοί ομάδα όλα τα άτομα, με και χωρίς αναπηρία.
— Υπάρχει ακόμη στίγμα, κυρία Βάμβουρα; Αντιμετωπίζονται οι ανάπηροι σαν «πολίτες δεύτερης κατηγορίας»;
Β.Β.: Ο δυτικός κόσμος έχει οικοδομηθεί πάνω στο πρότυπο του υγιούς, τυπικού ανθρώπου. Οποιοσδήποτε αποκλίνει από αυτό, καθ' οιονδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε φάση της ζωής του, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αντιμετωπιστεί ως πολίτης δεύτερης κατηγορίας. Το ζήτημα, πιστεύω, είναι να εργαζόμαστε όλοι, ο καθένας από το δικό του μετερίζι, για τη μετατόπιση του κέντρου βάρους από τα όποια χαρακτηριστικά του ατόμου σε αυτά του κοινωνικού χώρου, που αποτρέπουν την ισότιμη συμμετοχή και συμπερίληψη. Εν προκειμένω στον τομέα της οργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων δεν πρέπει να μένουμε στη διαπίστωση ότι είναι πολύ δύσκολο, παραδείγματος χάριν, για ένα αυτιστικό άτομο να παρακολουθήσει μία παράσταση γιατί είναι πιθανό να ενοχληθεί από ήχους, αλλά να εκπαιδεύουμε, με πολλαπλές δράσεις, το κοινό μας να αποφεύγει περιττούς θορύβους και να χρησιμοποιεί το αισθητηριακό «άηχο» χειροκρότημα. Επί αυτού, κατά τη διάρκεια του 1ου Φεστιβάλ πέρσι, όλοι βιώσαμε μία πολύ συγκινητική εμπειρία: στο κατάμεστο αμφιθέατρο τελετών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, το κοινό, που αποτελούνταν από καθηγητές πανεπιστημίου, δάσκαλους σχολείων, φοιτητές και αθλητές ποδοσφαιρικής ακαδημίας της πόλης ηλικίας από 8 έως 12 χρόνων —οι αυριανοί πρωταθλητές— χειροκρότησαν επί ώρα «άηχα» τους χορευτές της ομάδας της Ένωσης Κωφών Βορείου Ελλάδος. Το αναφέρω αυτό πολύ συγκινημένη ακόμα. Τότε είχα σκεφτεί, θυμάμαι, ότι, έστω και μόνο για μία σκηνή όπως αυτή, αξίζει όλη αυτή η προσπάθεια που κάνουμε.
— Καταπληκτικό. Τι ρόλο παίζει, ή θα μπορούσε να παίξει, η Τέχνη σε αυτή τη «μετατόπιση του κέντρου βάρους» που λέτε;
Β.Β.: Τον σημαντικότερο! Η Τέχνη ως μέσο έκφρασης όλων των ανθρώπων αλλά και ως φορέας κοινωνικών αξιών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι το όχημα και ταυτόχρονα ο στόχος για το πού θέλουμε να φτάσουμε ως κοινωνία. Για αυτό άλλωστε είναι σημαντικά και τα φεστιβάλ, αυτά τα πολύπλοκα καλλιτεχνικά σύνολα. Ξέρετε, ο IFEA (ο International Festivals and Events Association) αναφέρει ότι τα φεστιβάλ αντικατοπτρίζουν όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη φύση και τις ανθρώπινες κοινότητες. Άρα, εργαζόμενοι σε αυτά, εργαζόμαστε στο κτίσιμο της μελλοντικής κοινωνίας και ενός καλύτερου αύριο.
—Δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε. Πείτε μας κάτι ακόμα: να υποθέσουμε ότι έχει πρωτεύουσα σημασία στη διοργάνωσή του ο εθελοντισμός;
Β.Β.: Απολύτως. Ο στόχος μας είναι καταρχήν εκπαιδευτικός και εξαρχής επενδύουμε στην εκπαίδευση και λειτουργία αυτής της συμπεριληπτικής, εθελοντικής μας ομάδας. Οι εθελοντές μας εκπαιδεύονται στην προσβασιμότητα των εκδηλώσεων, στην υποστήριξη χρηστών αναπηρικού αμαξιδίου, στις πρώτες βοήθειες, και σε πολλά άλλα. Κατά τις ημέρες των εκδηλώσεων, αυτοί είναι το πρόσωπο του Φεστιβάλ και το δυνατότερό του στοιχείο. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι έτσι καλλιεργείται μία κουλτούρα προσφοράς στους νέους ανθρώπους, γεγονός καθοριστικό, πιστεύω, για τη μετέπειτα πορεία τους και την επιδιωκόμενη κοινωνική αλλαγή.
— Σαφώς. Πολύ καλά. Θέλετε να προσθέσετε κάτι τελευταίο πριν κλείσουμε;
Β.Β.: Αφού σας ευχαριστήσω για αυτήν τη συνέντευξη, να προσκαλέσω όλους να έρθουν στο Φεστιβάλ, να παρακολουθήσουν τις καλλιτεχνικές και άλλες δράσεις του και να λάβουν μέρος στην έρευνα για την κρισιμότητα της προσβασιμότητας των πολιτιστικών εκδηλώσεων. Η συμμετοχή στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ μας δεν είναι μόνο υπόθεση διασκέδασης ή ελεύθερου χρόνου, αλλά κυρίως μία δήλωση για το εφικτό της άρσης των κοινωνικών εμποδίων και περιορισμών, και της δημιουργίας, έτσι, μιας κοινωνίας ανοικτής προς όλους.
— Πολύ ωραία. Σας ευχαριστώ. Αγαπητή κυρία Βάμβουρα, εύχομαι κάθε επιτυχία στο έργο σας. Και καλό Φεστιβάλ!
