«Ήταν ένα κακό όνειρο που άφησε μόνο πικρές αναμνήσεις» ήταν ο τίτλος της εφημερίδας «Vatan» την επαύριο των Σεπτεμβριανών, με θέμα τις βιαιοπραγίες εις βάρος του Ελληνισμού στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη. Έτσι ξέρουν οι ανατολίτες γείτονες να μαζεύουν τα ασυμμάζευτα για τα εγκλήματά τους, αφού προηγουμένως ξεράσουν φωτιά και ατσάλι στους αντιπάλους τους. Για εκείνους, αναμνήσεις. Για τα θύματα, ζωές θαμμένες για πάντα κάτω από τα ερείπια και το βιος τους χαμένο.
Ήταν 6 Σεπτεμβρίου, ημέρα Τρίτη. «Του εν Χώναις θαύματος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ» έγραφε το χριστιανικό ημερολόγιο, όταν στις 7 το απόγευμα άρχισαν να καταφθάνουν στη Σμύρνη φορτηγά γεμάτα κάθε λογής ανθρώπους από τις επαρχίες της Ανατολίας, κραδαίνοντας καδρόνια και κλομπ με συνθήματα «μέχρι τις 12 σπάσιμο, μετά τις 12 σφάξιμο!», «βγείτε έξω παλικαράδες!» και «να τι παθαίνουν οι Έλληνες!». Ήταν τόσο βίαια τα επεισόδια και τόσο ολοφάνερη η προέλευση των διαμαρτυρομένων, που ακόμα και η «Τζουμχουριέτ» σε πρωτοσέλιδό της τους αποκάλεσε «δύσοσμο όχλο», ενώ η «Μιλιέτ» κατέφυγε στο εφεύρημα των... ταξικών διαφορών που ανάγκασε κάποιους δύσμοιρους Τούρκους και λούμπεν στοιχεία να ενωθούν με κομμουνιστικούς πυρήνες του φοιτητικού κινήματος και να καταστρέψουν περιουσίες, χωρίς να ξεχωρίσουν αν ήταν ελληνικές ή ανήκαν σε Τούρκους!
Βεβαίως, καθώς υπήρχαν οδηγίες και οι περιουσίες είχαν προγραφεί, καμία περιουσία που ανήκε σε Τούρκο δεν καταστράφηκε, πλην των ελληνικών και εκείνων που ανήκαν σε Αρμένιους και Εβραίους. Πράγματι, από τις 7 το απόγευμα μέχρι τις 2 το πρωί της επομένης είχαν γίνει στάχτη 4.500 καταστήματα, 2.000 σπίτια, 82 εκκλησίες, εργοστάσια, φιλανθρωπικά ιδρύματα, σχολεία, νεκροταφεία και μοναστήρια. Από τη μήνη του όχλου δεν γλίτωσαν οι υπάλληλοι των ελληνικών προξενείων σε Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη -όπου εκτυλίχθηκαν τα ίδια επεισόδια και μάλιστα υπό την κάλυψη στρατιωτικών τανκς που υποτίθεται πως είχαν βγει στους δρόμους προς εκφοβισμό των δήθεν κομμουνιστών-, αλλά και οι οικογένειές τους, ακόμα και τα σπίτια Ελλήνων αξιωματικών του ΝΑΤΟ στη Σμύρνη.
Την επαύριο, τα κροκοδείλια δάκρυα του Μεντερές που ζητούσε παραδειγματική τιμωρία των... κομμουνιστών, δίνοντας την ευκαιρία στον Έλληνα μόνιμο αντιπρόσωπο στο ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες να δηλώνει πως αν πράγματι υπάρχουν τόσο επικίνδυνοι κομμουνιστές στην Τουρκία τότε κινδυνεύει η δυτική άμυνα της Συμμαχίας στο σημείο αυτό και θα πρέπει να επανεξεταστεί η είσοδος της Τουρκίας, ανησύχησαν τις ΗΠΑ που ζήτησαν άμεση αποκατάσταση διαλόγου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ο τουρκικός Τύπος γέμισε ξανά με δακρύβρεχτες δηλώσεις της τουρκικής ηγεσίας για «την τραυματισμένη τιμή του τουρκικού έθνους» και «τα λυπηρά γεγονότα άτινα προκάλεσαν βάσανον και οδυρμόν εις τον τουρκικόν λαόν».
Τα συμβάντα έληξαν με την τελετή Συγγνώμης προς την Ελληνική Σημαία ένα μήνα μετά, παρουσία των προξένων των χωρών - μελών του ΝΑΤΟ στη Σμύρνη, του Αμερικανού επικεφαλής του Στρατηγείου της Σμύρνης αντιστράτηγου Ριντ και του αρχηγού της 6ης Αεροπορικής δυνάμεως του Βορειοατλαντικού Συμφώνου αντιπτέραρχου Κρουσεντόρφ. Τελευταίος έφτασε, συνοδευόμενος από τον Ελληνα πρέσβη Ιωάννη Καλλέργη, ο Τούρκος υπουργός Μεταφορών Μ. Τσαούσογλου εκπροσωπώντας την κυβέρνηση, με την εντολή να υψώσει ο ίδιος στον ιστό την Ελληνική Σημαία και να ζητήσει υποκλινόμενος συγγνώμη για το πογκρόμ του Σεπτεμβρίου.
Η Ελλάδα αρκέστηκε, δυστυχώς, στη συγγνώμη εκείνη. Η πολιτική και διπλωματική της τακτική έβαλε και τότε σε πρώτη προτεραιότητα τις υποχρεώσεις της στο ΝΑΤΟ.
Ακούτε, κύριε γενικέ γραμματέα; Έθεσε πάνω και από το οικουμενικό της συμφέρον και τις ζωές που χάθηκαν, τις σκοπιμότητες της Συμμαχίας. Το ακριβώς δηλαδή αντίθετο που υπηρετεί η μεσοβέζικη πολιτική σας των ίσων αποστάσεων. Α, μην το ξεχάσω, γιατί μπορεί να είναι χρήσιμη η πληροφορία, καθώς κατρακυλάει η τουρκική λίρα σήμερα. Ο τεχνητός κατευνασμός της Τουρκίας τότε δεν ήταν άσχετος με την αγωνία της να υπογράψει με τις ΗΠΑ δάνειο 300 εκατομμυρίων $ για την ανόρθωση της οικονομίας της που και τότε κλυδωνιζόταν!
*Η Φωτεινή Τομαή είναι συγγραφέας, πρέσβης ε.τ.
**Αναδημοσιεύθηκε από τον Φιλελεύθερο του Σαββατοκύριακου 5 -6 Αυγούστου.
