Του Δημήτρη Τσιόδρα*
Η κρίση που περνάμε δεν θα αντιμετωπιστεί μόνο με οικονομικά μέτρα. Ήρθε η ώρα για γενναίες αποφάσεις που θα αλλάξουν πλήρως τη σχέση πολιτών – πολιτικής. Και σ'' αυτό θα συμβάλουν οι αλλαγές σε δύο τομείς που αφορούν την «καρδιά» του πολιτικού συστήματος:
α) Ριζική αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975, που είναι πλέον παρωχημένο και
β) Ένα εντελώς νέο εκλογικό σύστημα.
Στις γραμμές που ακολουθούν θα αναφερθώ στο δεύτερο. Το εκλογικό σύστημα δεν αφορά την κατανομή των εδρών. Καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο λειτουργίας της ίδιας της δημοκρατίας. Το σημερινό εκλογικό σύστημα ευθύνεται για πολλές από τις παθογένειες της πολιτικής ζωής:
Το υπερβολικό bonus (50 εδρών) στο πρώτο κόμμα λειτουργεί εκβιαστικά προς τους ψηφοφόρους και είναι βαθιά αντιδημοκρατικό, αφού παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας της ψήφου.
Το γεγονός ότι το ισχύον εκλογικό σύστημα ήταν φτιαγμένο για την εποχή των «μεγάλων κομμάτων» και των αυτοδυναμιών δεν διευκολύνει το σχηματισμό κυβερνήσεων που θα εκφράζουν την πλειοψηφία της κοινωνίας στη σημερινή εποχή των των κυβερνήσεων συνεργασίας.
Οι μεγάλες εκλογικές περιφέρειες ευνοούν τη διαπλοκή με τους ισχυρούς τοπικούς παράγοντες και προκρίνουν τους εκλεκτούς των ΜΜΕ.
Ευνοούνται οι γνωστοί κι όχι οι άξιοι, με αποτέλεσμα να αποθαρρύνεται η συμμετοχή στην πολιτική, ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων.
Η δυσμενής μεταχείριση των συνασπισμών απέναντι σε μεμονωμένα κόμματα εκφράζει φοβίες της προδικτατορικής εποχής.
Χρειάζεται, λοιπόν, να καθιερωθεί ένα εκλογικό σύστημα που θα αποβλέπει στην εξυγίανση του πολιτικού συστήματος και θα οικοδομεί τη σχέση των πολιτών-πολιτικής σε νέα βάση.
Αυτό φιλοδοξεί να κάνει η πρόταση την οποία παρουσίασε την Τρίτη το Ποτάμι:
Βασικές προβλέψεις της είναι:
--- Μείωση αριθμού βουλευτών
Ο αριθμός των βουλευτών μειώνεται κατά 45, στέλνοντας ένα ισχυρό μήνυμα στην κοινωνία ότι το ίδιο το πολιτικό σύστημα αναγνωρίζει την ανάγκη για δραστική μείωση του κόστους λειτουργίας του σε μια εποχή που οι πολίτες στενάζουν από την υπερφορολόγηση. Από τους 300 βουλευτές που είναι σήμερα, θα εκλέγονται 250 στην Ελλάδα και 5 από τους Έλληνες του εξωτερικού. Ο αριθμός αυτός μπορεί να ανέβει, αν το πρώτο κόμμα εκλέξει στις μονοεδρικές περιφέρειες περισσότερους βουλευτές, από αυτούς που αναλογούν στο ποσοστό του. Τότε, δεν χάνει κάποιες από τις μονοεδρικές, αλλά αυξάνεται ο αριθμός των βουλευτών (δικλείδα «υπεραντιπροσώπευσης»).
--- «Διπλή» ψήφος
Το πλεονέκτημα της διπλής ψήφου είναι ότι με αυτόν τον τρόπο ο ψηφοφόρος έχει τη δυνατότητα να ψηφίσει τον υποψήφιο που θεωρεί πιο ικανό στη μονοεδρική, ακόμη και αν ανήκει σε άλλο κόμμα από αυτό που ψηφίζει στην ευρεία περιφέρεια και να επιλέξει για την επικράτεια το κόμμα που επιθυμεί.
Κάθε εκλογέας διαθέτει δύο ψήφους:
Α) Την πρώτη ψήφο στη μονοεδρική περιοχή, όπου σε ενιαίο ψηφοδέλτιο αναγράφονται τα ονόματα των υποψηφίων βουλευτών και δίπλα το όνομα του κόμματος το οποίο εκπροσωπούν. Ο εκλογέας βάζει σταυρό στον υποψήφιο της προτίμησης του. Η ψήφος αυτή μετράει μόνο για την εκλογή στη μονοεδρική περιφέρεια. Κάθε κόμμα ορίζει έναν μόνο υποψήφιο.
Β) Τη δεύτερη ψήφο στην ευρεία περιφέρεια ο εκλογέας επιλέγει το ψηφοδέλτιο του κόμματος που επιθυμεί, δίχως να βάλει σταυρό. Η εκλογή γίνεται με λίστα. Η δεύτερη αυτή ψήφος είναι η πιο κρίσιμη ψήφος, αφού μόνο αυτή μετράει στο πανελλαδικό ποσοστό κάθε κόμματος και καθορίζει τον αριθμό των εδρών που θα λάβει κάθε κόμμα στη επικράτεια.
Κάποιος μπορεί να είναι υποψήφιος και σε μονοεδρική και στην ευρεία περιφέρεια.
--- Τρόπος εκλογής βουλευτών
Οι βουλευτές εκλέγονται ως εξής: 140 σε μονοεδρικές περιφέρειες κι 110 από λίστες σε ευρείες περιφέρειες. Οι περιφέρειες είναι οι 7 διοικητικές περιφέρειες της χώρας: 1) Αττική, 2) Πελοπόννησος-Δυτική Ελλάδα-Ιόνια Νησιά 3) Ήπειρος - Δυτική Μακεδονία 4) Μακεδονία - Θράκη 5) Θεσσαλία - Στερεά Ελλάδα 6) Νησιά του Αιγαίου και 7) Κρήτη.
--- Κατάργηση bonus
Το bonus των 50 εδρών, που σχεδόν κατά κοινή ομολογία σήμερα λειτουργεί αρνητικά για την έκφραση της λαϊκής βούλησης, καταργείται. Ο πολίτης ψηφίζει πιο ελεύθερα.
Το πρώτο κόμμα λαμβάνει bonus μισή έδρα για κάθε εκλογική μονάδα (π.χ. 18 έδρες για 36%) των ψήφων. Με αυτόν τον τρόπο, το σύστημα γίνεται πιο αναλογικό και ταυτόχρονα ενισχύεται το πρώτο κόμμα, ώστε να δίνεται μεγαλύτερη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης. Το ότι το bonus δεν είναι σταθερό, λαμβάνει υπόψιν τις διαθέσεις του εκλογικού σώματος, ώστε να μην παρατηρείται το εξωφρενικό, κόμμα με 19% να παίρνει bonus περισσότερες έδρες από αυτές της κατανομής.
To bonus της μισής έδρας για κάθε εκλογική μονάδα ισχύει και για συνασπισμούς κομμάτων κι όχι μόνο για κόμματα, όπως ισχύει σήμερα.
--- Όριο εισόδου στη Βουλή
Το όριο του 3% ψήφων παραμένει για τη συμμετοχή ενός κόμματος στην πανελλαδική κατανομή.
--- Κατανομή εδρών
Οι έδρες των ευρέων περιφερειών κατανέμονται αναλογικά, αφού αφαιρεθεί το bonus και ο αριθμός των εδρών που έχουν κατακυρωθεί στις μονοεδρικές περιφέρειες. Αν υποθέσουμε, λοιπόν, ότι το πρώτο κόμμα λαμβάνει 40% και κερδίζει 100 από τις 140 μονοεδρικές και παίρνει bonus άλλες 20 έδρες, δεν δικαιούται έδρες από τις ευρείες περιφέρειες. Για να καθοριστεί ο αριθμός των εδρών, το σύνολο των ψήφων στην περιφέρεια πολλαπλασιάζεται με τον αριθμό των εδρών μετά την αφαίρεση του bonus. Το γινόμενο διαιρείται με τον πανελλαδικό αριθμό των ψήφων. Όσες έδρες μένουν πηγαίνουν στους σχηματισμούς που έχουν τα περισσότερα υπόλοιπα. Η κατανομή αρχίζει από το μικρότερο κόμμα προς το μεγαλύτερο. Είναι δεδομένο ότι τα μεγάλα κόμματα (ιδίως το πρώτο) θα κερδίζουν τις περισσότερες μονοεδρικές, ενώ τα μικρά κόμματα θα βγάζουν τις έδρες τους στις ευρείες περιφέρειες. Το σύστημα αυτό έχει πολύ μεγαλύτερη αναλογικότητα (πάνω από 90%).
--- Περισσότερο δημοκρατική λειτουργία των πολιτικών κομμάτων
Το νέο σύστημα προϋποθέτει εντελώς διαφορετική λειτουργία στο εσωτερικό των κομμάτων. Ποιος είναι ο υποψήφιος του κόμματος που θα διεκδικήσει τη μονοεδρική περιφέρεια; Ο τρόπος επιλογής του θα αποτελέσει αντικείμενο έντονων εσωκομματικών διεργασιών, αφού πρέπει να επιλεγεί ένας από πολλούς ενδιαφερόμενους και πρέπει να βρεθεί τρόπος ώστε η επιλογή να γίνει αποδεκτή με τις λιγότερες αμφισβητήσεις. Το ίδιο ισχύει και για τη λίστα στις ευρείες περιφέρειες, αφού αυτοί που βρίσκονται στις πρώτες θέσεις στα μικρότερα κόμματα θα είναι σίγουροι ότι θα εκλεγούν στη Βουλή. Το νέο σύστημα προάγει τη δημοκρατία στο εσωτερικό των κομμάτων ενισχύοντας τον ρόλο των μελών και των τοπικών κοινωνιών στην επιλογή των υποψηφίων. Η διαδικασία ανάδειξης των υποψηφίων από τα κόμματα θα μπορούσε να προβλέπεται και νομοθετικά, περιορίζοντας έτσι τα προνόμια των αρχηγών ή των μικρών, κλειστών ηγετικών ομάδων.
Τώρα που η νέα Βουλή βρίσκεται στο ξεκίνημά της κι αφού εκλεγεί αρχηγός στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, είναι ανάγκη να ξεκινήσει ουσιαστική συζήτηση για ένα ριζικά διαφορετικό εκλογικό σύστημα και για μια γενναία συνταγματική αναθεώρηση. Ο ΣΥΡΙΖΑ, σταθερός υπέρμαχος όταν ήταν στο 4% της απλής αναλογικής, στην προηγούμενη Βουλή δεν έκανε καμιά κίνηση προσβλέποντας στο bonus (το οποίο κι έλαβε). Τώρα βλέποντας πως το μέλλον είναι αβέβαιο συζητάει την ανάγκη αλλαγών. Ένα πράγμα πρέπει να είναι σαφές: Μόνο με κινήσεις που στέλνουν ηχηρό μήνυμα στην κοινωνία μπορεί να επανακτηθεί η εμπιστοσύνη στους πολιτικούς θεσμούς. Το τέλμα και τα μπαλώματα μόνο τους εχθρούς της δημοκρατίας βολεύουν.
* Ο κ. Δημήτρης Τσιόδρας είναι Εκπρόσωπος Τύπου του Ποταμιού.
