Εβδομήντα δύο χρόνια από την υιοθέτηση της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Δεκεμβρίου, παραμένει η πιο αειθαλής και επίκαιρη παγκόσμια ημέρα.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν όχι μόνο αναπόσπαστο θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και βασικό στοιχείο κάθε δημοκρατικής έννομης τάξης. Είναι καθολικά, αδιαίρετα και αναπαλλοτρίωτα. Είναι τα δικαιώματα που έχει ο καθένας εγγενώς ως άνθρωπος, ανεξάρτητα από τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, το φύλο, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό. Σε αυτά εδράζεται το κράτος δικαίου και από αυτά απορρέουν οι δημοκρατικές αξίες κάθε ευνομούμενης πολιτείας, της οποίας πρωταρχική υποχρέωση είναι ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου.
ΟΗΕ
Τούτων λεχθέντων, δεν αποτελεί έκπληξη ότι το φετινό θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σχετίζεται με την πανδημία COVID-19 και επικεντρώνεται στην ανάγκη ανάκαμψης διασφαλίζοντας ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα θα είναι στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας. «Θα επιτύχουμε τους κοινούς παγκόσμιους στόχους μόνο εάν είμαστε σε θέση να δημιουργήσουμε ίσες ευκαιρίες για όλους και να αντιμετωπίσουμε τις αποτυχίες που αναδείχθηκαν από την COVID-19», αναφέρεται στην ανακοίνωση του ΟΗΕ για την εν λόγω ημέρα.
«Η 10η Δεκεμβρίου είναι μια ευκαιρία να επιβεβαιώσουμε τη σημασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ανασυγκρότηση του κόσμου που θέλουμε, την ανάγκη για παγκόσμια αλληλεγγύη», όπως επισημαίνεται.
«Η κρίση COVID-19 τροφοδοτήθηκε από την εμβάθυνση της φτώχειας, τις αυξανόμενες ανισότητες, τις διαρθρωτικές και παγιωμένες διακρίσεις και άλλα κενά στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μόνο τα μέτρα για την κάλυψη αυτών των κενών και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορούν να διασφαλίσουν την πλήρη ανάκαμψη και την οικοδόμηση ενός κόσμου που είναι καλύτερος, πιο ανθεκτικός, δίκαιος και βιώσιμος», τονίζει ο ΟΗΕ και οριοθετεί τέσσερις βασικές παραμέτρους ενεργειών προς αυτή τη κατεύθυνση:
- Τερματισμός κάθε είδους διάκρισης: Οι διαρθρωτικές διακρίσεις και ο ρατσισμός τροφοδότησαν την κρίση COVID-19. Η ισότητα και η μη διάκριση είναι βασικές προϋποθέσεις για έναν κόσμο μετά το COVID.
- Αντιμετώπιση των ανισοτήτων: Για να ανακάμψουμε από την κρίση, πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουμε την πανδημία ανισότητας. Γι’ αυτό, πρέπει να προωθήσουμε και να προστατεύσουμε τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα. Χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για μια νέα εποχή.
- Ενθάρρυνση της συμμετοχής και της αλληλεγγύης: Είμαστε όλοι μαζί σε αυτό. Από τους ιδιώτες έως τις κυβερνήσεις, από την κοινωνία των πολιτών και έως τις τοπικές κοινότητες, ο καθένας έχει έναν ρόλο στη οικοδόμηση ενός κόσμου στην μετά- COVID εποχή, που θα είναι καλύτερος για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι φωνές των πιο ευάλωτων λαμβάνονται υπόψιν στις προσπάθειες αποκατάστασης από την κρίση.
- Προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης: Χρειαζόμαστε βιώσιμη ανάπτυξη για τους ανθρώπους και τον πλανήτη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, η Ατζέντα του 2030 και η Συμφωνία του Παρισιού αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο μιας ανάκαμψης που δεν αφήνει κανέναν πίσω.
ΕΕ
Στο ίδιο μήκος κύματος και η Ε.Ε., με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, κ. Ζοζέπ Μπορέλ να επισημαίνει σε σχετική ανακοίνωσή του:
«Η πανδημία του κορονοϊού έχει μεγεθύνει και επιδεινώσει μερικές από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του κόσμου, όπως σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Σε πολλά μέρη του κόσμου, έχουμε δει ανησυχητικές τάσεις: λογοκρισία και περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης, διακρίσεις, εμβάθυνση των ανισοτήτων, αύξηση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, καθώς και αυθαίρετες κρατήσεις που αποτελούν απάντηση στην κρίση που επέφερε ο νέος αυτός κορονοϊός.
Εντούτοις ένα πράγμα είναι σαφές: η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει δεσμευμένη να σέβεται, να προστατεύει και να εκπληρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους. Αυτή η ιδρυτική αξία μας θα συνεχίσει να καθοδηγεί όλες τις ενέργειές μας. Κανείς δεν πρέπει να μείνει πίσω, κανένα ανθρώπινο δικαίωμα να αγνοηθεί.
Η πανδημία δημιούργησε επίσης τις προϋποθέσεις για ισχυρότερη συλλογική δράση. Στο σημερινό μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο, η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει ο ισχυρότερος υποστηρικτής της πολυμερούς προσέγγισης, με τα ανθρώπινα δικαιώματα στον πυρήνα της.
Η 10η Δεκεμβρίου είναι μια ευκαιρία να επισημάνουμε τι έχει κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παγκοσμίως. Φέτος σημειώθηκαν μερικές αξιοσημείωτες επιτυχίες».
Πράγματι η Ε.Ε. τις τελευταίες εβδομάδες έχει λάβει πρωτοφανή μέτρα για την προώθηση και την υπεράσπιση των θεμελιωδών αξιών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πιο συγκεκριμένα:
- 19 Νοεμβρίου: Η ΕΕ εγκρίνει το νέο σχέδιο δράσης της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, το οποίο καθορίζει έναν φιλόδοξο χάρτη πορείας για την εξωτερική δράση για τα επόμενα πέντε χρόνια. Το σχέδιο προσδιορίζει προτεραιότητες γύρω από πέντε γραμμές αμοιβαίας ενίσχυσης: προστασία και ενδυνάμωση ατόμων · οικοδόμηση ανθεκτικών, χωρίς αποκλεισμούς δημοκρατικών κοινωνιών · προώθηση ενός παγκόσμιου συστήματος για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία · αξιοποίηση ευκαιριών και αντιμετώπιση προκλήσεων που θέτουν οι νέες τεχνολογίες.
- 25 Νοεμβρίου: Η ΕΕ προτείνει ένα φιλόδοξο σχέδιο δράσης για την προώθηση της ισότητας των φύλων και της χειραφέτησης των γυναικών μέσω όλων των εξωτερικών δράσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
- 7 Δεκεμβρίου: Το Συμβούλιο εγκρίνει το νέο παγκόσμιο καθεστώς κυρώσεων της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε σήμερα ευρωπαϊκό κανονισμό για την επιβολή κυρώσεων σε περιπτώσεις σοβαρών παραβιάσεων και καταπατήσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με παγκόσμια ισχύ, βάσει του οποίου θα μπορεί η Ένωση να στοχεύσει άτομα, οντότητες και φορείς -συμπεριλαμβανομένων κρατικών και μη κρατικών φορέων- που είναι υπεύθυνοι, εμπλέκονται ή σχετίζονται με σοβαρές παραβιάσεις και παραβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παγκοσμίως, ανεξάρτητα από το που συνέβησαν αυτές.
Πρόκειται ουσιαστικά για την «Ευρωπαϊκή εκδοχή του νόμου Μαγκνίτσκι» που ισχύει στις ΗΠΑ γνωστού ως Global Magnitsky Act. Ο νόμος φέρει το όνομα του Σεργκέι Μαγκνίτσκι, Ρώσου εισαγγελέα που διεξήγε έρευνες για διαφθορά στο ρωσικό υπ. Εσωτερικών, συνελήφθη και πέθανε σε φυλακή υπό άγνωστες συνθήκες. Οι ΗΠΑ τότε επέβαλαν κυρώσεις σε Ρώσους αξιωματούχους για τον θάνατο του Μαγκνίτσκι, τις οποίες επεξέτειναν και για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο νόμος που υιοθετήθηκε θα αφορά τη γενοκτονία, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, την εμπορία ανθρώπων, τις παραβιάσεις της ελευθερίας της ειρηνικής συνάθροισης, την ελευθερία της γνώμης, την ελευθερία των πεποιθήσεων και την ανεξιθρησκεία.
Σύμφωνα με τη νέα ρύθμιση, που θα στοχεύει φυσικά και νομικά πρόσωπα, η ΕΕ μπορεί να απαγορεύσει την είσοδο στην επικράτειά της, να παγώσει τα περιουσιακά στοιχεία ενός ατόμου ή ενός οργανισμού στην ΕΕ και να απαγορεύσει σε οποιονδήποτε πολίτη ή εταιρεία της ΕΕ να παρέχει οικονομική υποστήριξη στα άτομα που κυρώνονται.
Σύμφωνα με Ευρωπαίους διπλωμάτες οι πρώτες λίστες κυρώσεων θα μπορούσαν να είναι έτοιμες το πρώτο τρίμηνο του 2021.
- 9-10 Δεκεμβρίου: Το 22ο Φόρουμ Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ΕΕ-ΜΚΟ επικεντρώνεται στον αντίκτυπο των νέων τεχνολογιών στα ανθρώπινα δικαιώματα. Πολλοί ομιλητές υψηλού επιπέδου, ανταλλάσσουν απόψεις με αρκετές εκατοντάδες υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από όλο τον κόσμο για να διερευνήσουν τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της ψηφιοποίησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και ιδίως τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
ΕΔΔΑ: Η Ελλάδα παραμένει τρίτη σε καταδίκες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και για το 2019
Και μπορεί η ΕΕ το 2019 να παρέμεινε η ηγέτιδα στην οικουμενική προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πολυμερές επίπεδο στηρίζοντας αυτά, όπως και τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και την ισότητα των φύλων σε όλα τα σχετικά φόρουμ, περιλαμβανομένων του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, όμως στη χώρα μας έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας όσον αφορά τα ευρωπαϊκά πρότυπα για το εν λόγω ζήτημα.
Σύμφωνα με την ετήσια στατιστική μελέτη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) αναφορικά με τις παραβιάσεις κατ’ άρθρο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και κατά Κράτος, βάσει των αποφάσεών του, παρά τη συνεχιζόμενη τάση μείωσης των καταδικαστικών αποφάσεων, η Ελλάδα παραμένει ψηλά στη λίστα των χωρών με τις περισσότερες καταδίκες.
Η εν λόγω μελέτη μάλιστα παρέχει χρήσιμες πληροφορίες αναφορικά με τον όγκο και τη φύση των παραβιάσεων που διαπράττει η χώρα μας στο επίπεδο των θεμελιωδών δικαιωμάτων που προστατεύονται στο πλαίσιο της ΕΣΔΑ.
Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με τα στοιχεία, σε σύνολο 884 αποφάσεων του ΕΔΔΑ για το δικαστικό έτος 2019 (μείωση από τις 1.014 το 2018), οι 24 αφορούσαν την Ελλάδα (σε σύγκριση με 35 αποφάσεις το 2018).
Αξίζει να επισημανθεί πως μόλις η μία απόφαση είναι αθωωτική (τέσσερις το 2018), ενώ οι υπόλοιπες 23 είναι καταδικαστικές.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα, η Ελλάδα κατατάσσεται το 2019 στην 7η θέση μεταξύ των 47 Κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης με κριτήριο τις καταδικαστικές αποφάσεις (από την 6η θέση το 2018).
Στην πρώτη θέσει παραμένει και φέτος η Ρωσία με μείωση, εντούτοις, των καταδικών (198 σε σχέση με 248 το 2018), ενώ στον πίνακα ακολουθεί η Τουρκία (113 από τις 146 το 2018), η Ουκρανία (109 από 91 το 2018), η Ρουμανία (62 από τις 82 το 2018), η Μολδαβία (54 αποφάσεις από 33 το 2018) και η Ουγγαρία (40 από τις 38 το 2018). Με την Ελλάδα ισοβαθμεί η Σερβία (24 αποφάσεις από τις 13 του 2018), ενώ έπονται Βοσνία (21) και Αζερμπαϊτζάν (21).
Σημειώνεται ότι από τις χώρες που ξεπερνούν την Ελλάδα σε παραβιάσεις, μόνο η Ρουμανία και η Ουγγαρία ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Συνεπώς, η Ελλάδα παραμένει τρίτη σε καταδίκες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταξύ των κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για το 2019.
Όσον αφορά τη φύση των παραβιάσεων για τις οποίες καταδικάστηκε η χώρα μας, το 2019 αφορούν κατά κύριο λόγο το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ για τη διάρκεια των διαδικασιών (8 αποφάσεις), το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ σχετικά με το δικαίωμα της πραγματικής (αποτελεσματικής) προσφυγής (7 αποφάσεις), καθώς και το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ για το δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια (5 αποφάσεις).
Βελτίωση παρατηρείται σε σχέση με τις παραβιάσεις που αφορούν στο άρθρο 3 της ΕΣΔΑ για την απαγόρευση της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης (4 το 2019 από 11 το 2018).
Eίναι γεγονός πως οι κοινωνίες που βάλλονται ποικιλοτρόπως από νέα δεδομένα, νέες προκλήσεις, ακόμη και καινοφανείς απειλές, καλούνται να διαφυλάξουν τον νομικό πολιτισμό τους, μέσω της απαρέγκλιτης προστασίας και επικαιροποίησης της θεσμικής κατοχύρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και παράλληλα, μέσω της απόρριψης του πολιτικού κυνισμού και σκεπτικισμού.
Στη χώρα μας, η οποία σημειωτέον εξέρχεται από μια βαθιά κρίση που έπληξε βάναυσα τα ανθρώπινα δικαιώματα σε πολλά επίπεδα, υπήρξαν προσπάθειες, από τη Κοινωνία των Πολιτών και ευρωπαϊκά όργανα κυρίως, αλλά και από την Πολιτεία, κάτω από αντίξοες συνθήκες να διασφαλιστούν αυτά σε κάθε τους έκφανση για κάθε μειοψηφία, για κάθε ευάλωτη ομάδα, πολλές εκ των οποίων ήταν αόρατες μέχρι σήμερα.
Ενδεικτικά οφείλουμε να επισημάνουμε την τροποποίηση στο άρθρο 336 του Ποινικού Κώδικα, τον Ιούνιο 2019.
Η νέα διατύπωση ενσωμάτωσε την έννοια της συναίνεσης στον ορισμό του βιασμού όπως τέθηκε καθολικά ως αίτημα στη διάρκεια της δημόσιας διαβούλευσης, από όλες τις συλλογικότητες και φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του γυναικείου κινήματος και αρμόδιων μερών. Ο ορισμός του βιασμού με βάση την απουσία συναίνεσης, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, θεμελίωνε επιτέλους ότι το δικαίωμα το οποίο πλήττεται κατά το έγκλημα του βιασμού, είναι το δικαίωμα στη σεξουαλική αυτονομία και τη σωματική ακεραιότητα του κάθε ατόμου. Η εξέλιξη αυτή ήταν ένα σημαντικό βήμα για την μείωση της εκτεταμένης ατιμωρησίας του βιασμού, την απόδοση δικαιοσύνης στα θύματα και την μελλοντική αποτροπή εγκλημάτων.
Χαρακτηριστικό επίσης πρόσφατο παράδειγμα, η προχτεσινή απόφαση του ελληνικού κοινοβουλίου, με 290 ψήφους υπέρ και 10 κατά, για τα ασυνόδευτα ανήλικα που δεν θα βρίσκονται πλέον στα κρατητήρια, αλλά σε δομές φιλοξενίας. Να σημειωθεί ότι το μέτρο της λεγόμενης «προστατευτικής φύλαξης» (το να κρατάμε δηλαδή ασυνόδευτα ανήλικα σε αστυνομικά τμήματα επειδή δεν έχουμε κατάλληλο πλαίσιο φιλοξενίας) εφαρμοζόταν στη χώρα μας επί σειρά ετών.
Aπό το 2001 η Ελλάδα έχει ελεγχθεί κατ’ επανάληψη για τις συνθήκες κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων τόσο από το ΕΔΔΑ, όσο και από το Συµβούλιο της Ευρώπης, με πολλές εκθέσεις, συστάσεις, καθώς και καταδίκες από τα αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα, στοιχεία που έχουμε αναδείξει ουκ ολίγες φορές τόσο στο liberal.gr, όσο και παλιότερα στον Φιλελεύθερο (4/11/2019).
Από τα παραπάνω, είναι ηλίου φαεινότερον πως η αλληλεγγύη, ο σεβασμός, η εμπέδωση και η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων, δεν αποτελούν πολυτέλεια και δεν είναι επιλογή. Είναι συμβατικές υποχρεώσεις ενός κράτους δικαίου και αφορούν τον πυρήνα της πολιτικής ύπαρξης μας φιλελεύθερης πολιτείας. Είναι ύψιστες δημοκρατικές υποχρεώσεις για κάθε πολίτη, χωρίς εκπτώσεις και αστερίσκους.
Όπως επισημαίνει και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, στον χαιρετισμό της στην χτεσινή Ολομέλεια της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ):
«Από το επίπεδο προστασίας των δικαιωμάτων μας εξαρτάται η ποιότητα και η δύναμη της δημοκρατίας μας. Η ιδανική τους μορφή, το γνωρίζουμε καλά, ήδη από τις νεωτερικές καταβολές τους, κρύβει εντάσεις και ανισότητες, μάχες συμφερόντων και ιδεών που καθιστούν την εκπλήρωσή τους ένα διαρκές και αβέβαιο στοίχημα. Ο ούριος άνεμος της ελευθερίας που κυρίευσε τη μεταπολεμική Ευρώπη, μετά την πτώση του Τείχους το 1989, έχει κοπάσει. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις, από τις αρχές του 21ου αιώνα, θέτουν επιτακτικά, ενίοτε με όρους απόλυτου διλήμματος, τη σχέση της ελευθερίας με την ασφάλεια. Η οικονομική κρίση πλήττει τα παροχικά δικαιώματα, ιδίως στις χώρες που εφάρμοσαν προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής. Η πανδημία του κορωνοϊού έχει σήμερα οδηγήσει παγκοσμίως σε ευρύτατους περιορισμούς των κλασικών ελευθεριών μας. Τα δικαιώματα τελούν σε καθεστώς έντονης πίεσης.
Στη δίνη των απρόβλεπτων γεγονότων και αναγκών το άτομο υποχωρεί. Το γενικό και το δημόσιο συμφέρον επικρατεί: είτε στη δημοσιονομική του εκδοχή, όπως στη χώρα μας, από το 2010 και έπειτα, είτε, στην υγειονομική του, με την πρωτοφανή διακινδύνευση της υγείας και της ζωής μας. Τα δικαιώματα χάνουν την αυτάρκειά τους και εισέρχονται στην εποχή της στάθμισης, της ευελιξίας και της σχετικοποίησής τους, στο όνομα των εύλογων, πλην επίπονων, συμβιβασμών του καιρού μας. Πολύ περισσότερο όταν οι περιορισμοί των δικαιωμάτων υπαγορεύονται από τις έκτακτες συνθήκες και είναι προσωρινοί.
Είναι, από την άλλη, η συγκυρία αυτή μία οδυνηρή, αλλά και παιδαγωγική διαδικασία. Αντιλαμβανόμαστε την πολύτιμη αξία και της άλλης όψης των δικαιωμάτων που είναι τα καθήκοντά μας προς τον άλλο και το κοινό καλό, το χρέος της αλληλεγγύης και της φροντίδας. Αυτό μας διδάσκουν καθημερινά, σαν πρότυπα αυταπάρνησης, οι γιατροί μας και οι νοσηλευτές μας, όλοι όσοι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της διαχείρισης της πανδημίας.
Στην κρίση των δικαιωμάτων ριζώνει σήμερα η αμφισβήτηση του Κράτους Δικαίου και της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Στις δραματικές εικόνες και την εργαλειοποίηση των προσφύγων και των μεταναστών απαξιώνεται ο νομικός μας πολιτισμός και υπονομεύεται η κορωνίδα του, η αξιοπρέπεια του προσώπου. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός οδηγεί σε νέες πολιτισμικές συγκρούσεις, απάνθρωπα σκληρές, και δοκιμάζει τα θεμέλια της ευρωπαϊκής κοινωνίας».
Γι' αυτό οφείλουμε «να συνεχίσουμε, να παλεύουμε για ένα βιώσιμο μέλλον με ισότητα και αλληλεγγύη για όλες και όλους χωρίς καμία διάκριση. Η πανδημία που πλήττει σήμερα τον κόσμο οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες και είναι επομένως αναγκαίο τα σχέδια αποκατάστασης της οικονομίας να έχουν μια προσέγγιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων ώστε να μη μείνει κανείς πίσω. Αν σταθούμε μαζί, θα ανακάμψουμε καλύτερα», όπως υπογραμμίζει και η πρόεδρος της ΕΕΔΑ, Μαρία Γαβουνέλη.
Εν κατακλείδι, η Πολιτεία οφείλει να επιταχύνει και να διορθώσει τα κακώς κείμενα, να υπακούσει στις αποφάσεις των δικαστηρίων και να εναρμονιστεί με τις ευρωπαϊκές και όχι μόνο συστάσεις. Η δε Κοινωνία των Πολιτών να επισημαίνει τη βελτίωση απαράδεκτων συνθηκών και πρακτικών, ενώ παράλληλα να προτείνει με σαφήνεια τρόπους επίλυσης των προβλημάτων. Τα ΜΜΕ να διερευνούν τις παθογένειες στον κρατικό μηχανισμό, αλλά να επισημαίνουν και την όποια πρόοδο παρατηρείται. Διαφορετικά δεν υπηρετούν την ενημέρωση, αλλά μάλλον καλλιεργούν μια αίσθηση ματαιότητας, η οποία δεν είναι χρήσιμη για κανέναν. Ούτε για την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα, αλλά ούτε και για τη δημοκρατία εν τέλει, η οποία δεν ενισχύεται από αυτούς που πιστεύουν πως τίποτε ποτέ δεν αλλάζει, αλλά από εκείνους που αντιθέτως ελπίζουν και προσδοκούν στις αλλαγές επί τα βελτίω. Ως γνωστόν «κανείς δεν ξέρει αν έχουν δίκιο οι απαισιόδοξοι ή οι αισιόδοξοι. Γνωρίζει όμως ότι αυτοί που θα κάνουν κάτι για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα είναι οι δεύτεροι».
