Της Αγγελικής Κώττη
Οι Μινωίτες, όπως και όλοι οι λαοί της Μεσογείου, χόρευαν πολύ. Συχνά οι χοροί τους ήταν συνδεδεμένοι με θρηκευτικές τελετουργίες ή θρησκευτικούς εορτασμούς και κάποιοι από αυτούς έχουν φτάσει και χορεύονται ως τις μέρες μας!
Ο σημαντικότερος χορός καθ' όλη τη διάρκεια της μινωικής εποχής ήταν ο γυναικείος ανοιχτός κυκλικός χορός που χορευόταν με την ίδια λαμπρότητα τόσο στο ανακτορικό περιβάλλον, όσο και στην εξοχή, στο πλαίσιο λατρευτικών δρώμενων για την επιφάνεια γυναικείας θεότητας της βλάστησης. Ελάμβαναν μέρος μόνο γυναίκες, είχαν ελεύθερη κυκλική κίνηση και έκαναν χειρονομίες επίκλησης με σημαντικότερη την ανύψωση των χεριών πάνω από την κεφαλή, που συνοδεύεται με ελαφρά κλίση του κορμού προς τα πίσω.
Η αρχαιολόγος Στέλλα Μανδαλάκη έχει μελετήσει ιδιαίτερα το θέμα «Η όρχηση στη μινωική κοινωνία». Όπως σημειώνει, αυτός ο κυκλικός χορός εξελίσσεται και, κατά τη μετανακτορική περίοδο εκτελείται και στα νεκροταφεία. Το σχήμα του ανοιχτού κύκλου και ο λατρευτικός χαρακτήρας της όρχησης «διαφοροποιούν το γυναικείο κυκλικό χορό από τον αντίστοιχο ανδρικό, ο οποίος ήταν κλειστού τύπου με λαβή από τους ώμους και εκτελούνταν σε πλακόστρωτους χώρους ή στο εσωτερικό κυκλικών περιβόλων των νεκροταφείων, κατά τη διάρκεια νεκρικών τελετών.»
Θεοφάνεια
Ένας γυναικείος χορός με τριγωνική διάταξη των χορευτριών φαίνεται ότι αγαπήθηκε εξίσου από τους μινωίτες και τους μυκηναίους. Εκτός από το σχηματισμό, άλλα χαρακτηριστικά στοιχεία της όρχησης είναι η χειρονομία των λυγισμένων χεριών στους γοφούς, η ενδυμασία και το περιλαίμιο.
Οι περισσότερες από τις ορχήσεις που παρουσιάζονται από την αρχαιολόγο, είχαν άμεση σχέση με την επιφάνεια, (την εμφάνιση του θεού ή της θεάς) καθώς επίσης οργάνωση από την κεντρική εξουσία και καθορισμένο τυπικό. «Αυθόρμητοι, λαϊκοί χοροί ψυχαγωγικού χαρακτήρα δεν εντοπίστηκαν στη συγκεκριμένη μελέτη, ίσως γιατί δε συνηθίζεται η απεικόνισή τους στους αρχαίους πολιτισμούς γενικότερα» αναφέρει.
«Παρόλο που είναι αρκετά δύσκολο να διατηρήθηκαν στοιχεία της μινωικής όρχησης στους ιστορικούς χρόνους, η γοητεία που ασκούσαν τα μινωικά ορχηστικά δρώμενα διατηρήθηκε ως ανάμνηση στους αρχαίους συγγραφείς που αναφέρονται συχνά στη χορευτική δεινότητα των αρχαίων Κρητών.»
Πράγματι, σύμφωνα με τη μεταπτυχιακή μελέτη της Μαριάνθης Κριτσωτάκη, ο Ομηρος κάνει εκτεταμένες αναφορές σε αυτήν. Σύμφωνα με τη μελετήτρια, «φαίνεται ότι χορός ήταν μια συνηθισμένη ιεροπραξία που γινόταν για την επίκληση της θεότητας. Συνήθως εικονίζονται γυναίκες να χορεύουν με υψωμένα τα χέρια, βηματίζοντας πάνω στα ιερά πεζοδρόμια, ντυμένες πλούσια με κοσμήματα και ίσως ειδικές περούκες.»
Σύνδεση με τη λατρεία
Συνήθεις ήταν κατά τις ημέρες των γιορτών οι πομπές ιερέων, μουσικών και άλλων προσώπων συνδεομένων προς τη λατρεία. Πομπή σχετική με την αγροτική λατρεία είναι αυτή που εικονίζεται «στο αγγείο των θεριστών» που βρέθηκε στην Αγία Τριάδα.
Εκεί αποδίδεται μια καθαρά αγροτική πομπή, με ομάδα αγροτών που τραγουδούν και έχουν οδηγό άνδρα με σείστρο, ενώ ηλικιωμένος άρχοντας-ιερέας ηγείται όλων, φορώντας τον τελετουργικό μανδύα. Οι άνδρες βαδίζουν ανά δύο, ο ρυθμός της πορείας είναι ταχύς, έχει δε κανείς την εντύπωση ότι τα άτομα της πομπής είναι εργάτες που μεταβαίνουν στους αγρούς επιστρέφουν.
«Πιθανή μοιάζει ύπαρξη θαλάσσιων εορτών και λατρευτικών μεταβάσεων σε παραθαλάσσια ιερά σε ιερά γειτονικών νησιών» συνεχίζει η κα Κριτσωτάκη. «Είναι χαρακτηριστικό ότι μια προελληνική θεά της βλάστησης, Αριάδνη, απήχθη και πέθανε στη νήσο Δία, σύμφωνα με τον Όμηρο. Από εικονιστικές παραστάσεις βλέπουμε επίσης θεά ιέρεια που ταξιδεύει μέσα σε πλοίο όπου υπάρχει και ιερό δέντρο, σύμβολο της βλάστησης.
Αρκετά ευρήματα της Μινωικής τέχνης δείχνουν παρόμοιες δραστηριότητες. Σε μια παλαιοανακτορική οπωροδόχη από τη Φαιστό απεικονίζονται δύο γυναικείες μορφές οι οποίες χορεύουν προς τιμήν της θεάς, οποία κρατεί άνθη στα χέρια. Τέσσερις ανδρικές μορφές με τα χέρια στους ώμους χορεύουν ιερό κυκλικό χορό όπως εικονίζεται σε πήλινο ομοίωμα από τάφο του Καμηλάρη. Η ιερότητα της παράστασης αποδεικνύεται από την παρουσία κεράτων στη βάση του ομοιώματος.
Πήλινο αγγείο από το Παλαίκαστρο απεικονίζει κάτι παρόμοιο. Τρεις γυναίκες με τεντωμένα χέρια και λαβή από τους ώμους χορεύουν γύρω από μουσικό που παίζει επτάχορδη λύρα. Χοροί ιερειών γινόταν και στα ιερά άλση των ελαιών που απλωνόταν γύρω από το ανάκτορο, όπως δείχνει τοιχογραφία από την Κνωσό.
Πιθανό λατρευτικό χαρακτήρα έχει και παράσταση μιας χορεύτριας της οποίας στροβιλίζονται οι «πλόκαμοι» σε τοιχογραφία του «μεγάρου της βασίλισσας». Φαίνεται ότι οι χοροί αυτοί συνδεόταν ιδιαιτέρως με τα Θεοφάνεια, γιατί ακριβώς με το χορό έφταναν σε έκσταση οι λάτρεις και οραματιζόταν την αιφνίδια εμφάνιση της θεότητας.»
Ανάμεσα στους μινωικούς χορούς αναφέρει τον πολεμικό χορό που χόρευαν οι Κουρήτες (ελεύθερος πηδηχτός που συνοδευόταν από θορύβους και κραυγές. Όταν φυλή των Κουρητών έμαθε τη χρήση των μεταλλικών αντικειμένων προστέθηκαν στο χορό και οι κρούσεις αυτών. Με τη χρήση όπλου άλλαξε χαρακτήρας του χορού σε πολεμικό, παρόλο που δεν έχει αποδειχθεί εάν είχε αρχικά πολεμικό χαρακτήρα. Ίσως σχετίζεται με τον σημερινό Μαλεβιζιώτη.)
Επίσης αναφέρει τον «χορό του λαβυρίνθου, στον οποίο «οι χορευτές πιάνονταν σφιχτά ένας μετά τον άλλο, θυμίζοντας διάταξη αρχαίας φάλαγγας, ώστε να σχηματίζουν ένα φίδι με ελικοειδής κινήσεις, συμβολίζοντας έτσι την πορεία μέσα στους δαιδαλώδεις διαδρόμους ενός λαβύρινθου.»
Μαλεβιζιώτης και Ανωγειανός
Ένας άλλος μινωικός χορός ήταν λεγόμενος ακροβατικός πηδηχτός. Χορευόταν στη μεγάλη κεντρική αυλή των μινωικών παλατιών. Το είδος αυτού του χορού πιθανότατα χορεύεται ακόμα και σήμερα σε διάφορα μέρη του νησιού. Δεν είναι τυχαίο ότι σύγχρονος κρητικός χορός Μαλεβιζιώτης Καστρινός συναντάται και με την ονομασία Πηδηχτός, όπως επίσης δεν θα είναι τυχαία και ύπαρξη των σημερινών χορών Ανωγειανός Πηδηχτός και Εθιανός Πηδηχτός, με τη συγκεκριμένη ονομασία.
Ως προς την ομοιότητα μινωικών χορών με σημερινούς, ας προσέξουμε αναφορά που έχει κάνει σε εκδήλωση για την ανασκαφή της Ελεύθερνας ο καθηγητής αρχαιολογίας και διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης δρ Νικόλαος Σταμπολίδης.
Σε χάλκινη φιάλη από ανδρικό τάφο, η οποία ανακαλύφθηκε στο Νεκροταφείο της Ορθής Πέτρας, υπάρχει η παράσταση καθιστής θεότητας που έχει μπροστά της φαγητά και αγαθά. Εικονίζονται επίσης δέκα χορεύτριες με ενδύματα σαν φουφούλες, δεμένα στα σφυρά τους. Η στάση και οι ενδυμασίες τους θυμίζουν τελετουργικό τυπικό, όπως της Περσεφόνης στην Ελευσίνα. Όταν ο καθηγητής έβαλε πάνω από το σχέδιο των παραστάσεων της φιάλης δέκα κορίτσια που χορεύουν ανωγειανούς χορούς, οι φιγούρες, αρχαίες και σύγχρονες, συνέπιπταν παντελώς!
