Πόσο θα κρατήσει η περίοδος διεθνούς οικονομικής ανωμαλίας που ξεκίνησε με τις αυξήσεις των δασμών που παρουσίασε η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών; Μετά την προσωρινή αλλαγή στάσης της αμερικανικής κυβέρνησης (στις λοιπές πλην της Κίνας αγορές), που ακολούθησε τα απρόσμενα(;) προβλήματα που παρουσιάστηκαν στην αγορά των ομολόγων οι αγορές αναθάρρησαν, καθώς το πιο ακραία βίαιο σενάριο φάνηκε να απομακρύνεται. Η τελική απάντηση παραμένει όμως ακόμα άγνωστη. Και τα σενάρια που μπορούμε να δούμε προς το μέλλον εμπεριέχουν όλα δυσάρεστες δομικές αλλαγές στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Ας τις παραθέσουμε:
- Επιβράδυνση της διεθνούς οικονομίας (παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης). Οι δασμοί όπως κάθε φορολογία μειώνουν το διεθνές εμπόριο -και κατά συνέπεια επιβραδύνουν το παγκόσμιο ΑΕΠ- ακόμα κι αν δεν υπάρξει καμία δευτερογενής επίπτωση. Με βάση το ύψος των αμερικανικών εισαγωγών (και χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη αντίμετρα ή τις επιπλέον συνέπειες του αμερικανικοκινεζικού πολέμου), οι δασμοί αυτοί αφορούν το 4% περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ και η ελάχιστη αλλαγή που ήδη διαφαίνεται (π.χ. +10% ως μέσος όρος), μειώνει αυτοτελώς τη διεθνή ανάπτυξη.
- Υπονόμευση των διεθνών εμπορικών θεσμών/ πολιτικοποίηση του διεθνούς εμπορίου. Σε συνδυασμό με την αντιπαλότητα των ΗΠΑ προς τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (του οποίου η λειτουργία παρεμποδίζεται εδώ και αρκετά χρόνια από τις ΗΠΑ), οι νέοι δασμοί ενθαρρύνουν μια επιστροφή στις διμερείς εμπορικές διαπραγματεύσεις που με την σειρά τους επαναπολιτικοποιούν το διεθνές εμπόριο, κάτι που επιτρέπει στον λαϊκισμό να εισχωρήσει και πάλι στις σχετικές εξαιρετικά σύνθετες διαπραγματεύσεις, αποσταθεροποιώντας τις διεθνείς αλυσίδες αξίας και μειώνοντας την παραγωγικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο. Το ελεύθερο εμπόριο ήταν ιστορικά η βασική επιδίωξη των μεγάλων ναυτικών δυνάμεων που κυριάρχησαν μετά τη βιομηχανική επανάσταση (βρετανική αυτοκρατορία και αμερικανική κυριαρχία). Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι ΗΠΑ κατεξοχήν προώθησαν το διεθνές εμπόριο στη βάση πολυμερών συμφωνιών, που δημιούργησαν την ασφάλεια που ήταν αναγκαία για τις διεθνείς αλυσίδες αξίας. Η βίαιη αντιστροφή αυτής της πολιτικής αποτελεί μακροπρόθεσμο πλήγμα στο διεθνές εμπόριο και στην πορεία προς μια παγκοσμιοποιημένη -δηλαδή με πλήρη αξιοποίηση των παραγωγικών της πόρων- διεθνούς οικονομίας.
- Αναστολή μεγάλων διεθνών επενδύσεων λόγω αβεβαιότητας. Με δεδομένο ότι η στροφή των ΗΠΑ δεν αποτελεί με βεβαιότητα μια μακροχρόνια πολιτική (ακόμα κι αν ακολουθηθεί μέχρι τέλους από την παρούσα κυβέρνηση, η μακροχρόνια διατήρησή της εξαρτάται από το ποιος θα επικρατήσει στις προεδρικές εκλογές του 2028), οι μεγάλες βιομηχανικές επενδύσεις διεθνώς αντιμετωπίζουν μια στρατηγική αμηχανία. Πού να επενδύσει κανείς όταν δεν γνωρίζει που θα μπορεί να πουλήσει; Το γεγονός αυτό θα επηρεάσει αναγκαστικά αρνητικά το ύψος των επενδύσεων στην πραγματική οικονομία διεθνώς, καθώς μπαίνουμε σε περίοδο διεθνούς οικονομικής αβεβαιότητας.
- Πληθωρισμός. Η άμεση επίπτωση των δασμών είναι η άνοδος των τιμών εντός των ΗΠΑ και όχι μόνο. Αν η άνοδος αυτή συνοδευτεί από μια ποσοτική χαλάρωση στις ΗΠΑ μπορεί να μετατραπεί σε στασιμοπληθωρισμό. Η θητεία του νυν προέδρου της FED λήγει τον Μάιο του 2026, συνεπώς, μια τέτοια εξέλιξη δεν μπορεί να αποκλειστεί μια που οι νέοι δασμοί θα αρχίσουν να επηρεάζουν τις τιμές στις ΗΠΑ το καλοκαίρι φέτος και το αν θα επιτραπεί να μετατραπούν σε (μόνιμες) πληθωριστικές προσδοκίες θα κριθεί εντός του 2026.
- Διαταραχή των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν οι επιπτώσεις στις περίπλοκες παγκόσμιες αλυσίδες αξίας έπειτα από 35 χρόνια παγκοσμιοποίησης και οι συνέπειες στον πληθωρισμό και στην ανάπτυξη από τη βίαιη αναδιάταξη της λειτουργίας τους. Ακόμα και μόνο ένας αμερικανοκινεζικός εμπορικός πόλεμος διαρκείας 1-2 ετών (μέχρι τα midterms στις ΗΠΑ), αρκεί για να υπάρξει μια σοβαρή σχετική αναταραχή.
- Δασμοδιαφυγή και στη συνέχεια γραφειοκρατικά προκαλούμενη αύξηση του κόστους των εμπορικών συναλλαγών. Οι νέοι δασμοί των ΗΠΑ είναι πολύ υψηλοί και ακόμα κι αν αφορούν μόνο την Κίνα, είναι βέβαιο ότι θα πυροδοτήσουν δασμοδιαφυγή. Η παράκαμψή τους και η αντίδραση που θα ακολουθήσει από τις ΗΠΑ και όχι μόνο, για να πιστοποιηθεί η πραγματική προέλευση των προϊόντων θα δημιουργήσουν πρόσθετο κόστος και εμπόδια στο διεθνές εμπόριο.
Στη φάση αυτή είδαμε τις άμεσες επιπτώσεις των δασμών στις αγορές. Δεν έχουμε όμως δει τις δευτερογενείς επιπτώσεις καθώς θα εξελίσσεται ο συνδυασμός οικονομικής επιβράδυνσης και αναταραχής. Δηλαδή τις πιθανές χρεοκοπίες μεγάλων επιχειρήσεων που μπορεί να προκληθούν από τις βίαιες αυτές ανατροπές και τις αντίστοιχες επιπτώσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, που μπορεί να τροφοδοτήσουν νέους κύκλους χρηματιστηριακών κρίσεων και αναταραχών.
Στο αβέβαιο αυτό οικονομικό περιβάλλον που προκαλούν οι εμπορικοί πόλεμοι θα πρέπει να προστεθούν:
- η αύξηση των αμυντικών δαπανών σε ολόκληρο τον κόσμο, που θα περιορίσουν τον παγκόσμιο πλούτο, καθώς οι ΗΠΑ δεν αντιλαμβάνονται πλέον με τον ίδιο τρόπο όπως στο παρελθόν το ρόλο του εγγυητή της παγκόσμιας ασφάλειας,
- το κόστος της κλιματικής κρίσης που θα πολλαπλασιάζεται στα επόμενα χρόνια χωρίς να υπάρχει αποτελεσματική πολιτική μετριασμού της, και
- ο κίνδυνος πολυδιάσπασης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθώς το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα διακράτησης (world reserve currency) θα αμφισβητηθεί από εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ, στο πλαίσιο του εμπορικού πολέμου (προπαντός την Κίνα), αλλά και γιατί οι θεσμοί που το καθιστούσαν ελκυστικό για τον ρόλο αυτό δεν λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούσαν στο παρελθόν.
Μπαίνουμε συνεπώς σε περίοδο μεγάλης διεθνούς αβεβαιότητας και αντίστοιχων κινδύνων. Πως πρέπει να αντιδράσουμε;
Στο εσωτερικό της χώρας χρειάζεται σήμερα μεγάλη προσοχή και σωφροσύνη σε όλες μας τις οικονομικές αποφάσεις και ταυτόχρονα ταχύτατη προώθηση των οικονομικών μεταρρυθμίσεων και της δομικής αλλαγής του κράτους, που έχουν ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια. Οι πολιτικές αυτές είναι η ασπίδα μας στη δύσκολη εποχή που μπαίνουμε και πρέπει με κάθε θυσία να συνεχιστούν στα χρόνια που έρχονται.
Σε ό,τι αφορά στην Ευρώπη το κλειδί για την επόμενη περίοδο είναι η Ευρώπη να παραμείνει ψύχραιμη, ορθολογική και ενωμένη. Διεθνώς στηρίζοντας αταλάντευτα τις κατακτήσεις της παγκόσμιας κοινότητας που βασίζονται στο διεθνές δίκαιο, στους διεθνείς κανόνες εμπορίου και στο κράτος δικαίου και στο εσωτερικό της στηρίζοντας την κοινωνική συνοχή και την αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών μελών και επιταχύνοντας και εμβαθύνοντας με αποφασιστικότητα την ενοποίησή της.
To 1936 o Sir Austen Chamberlain, αδελφός του μετέπειτα βρετανού πρωθυπουργού, Neville Chamberlain φέρεται να έχει πει σε μια ομιλία του. «υπάρχει μια κινέζικη κατάρα… ”είθε να ζεις σε ενδιαφέρουσες εποχές” …δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κατάρα αυτή έχει επιπέσει σε μας».
Οι ειδικοί έψαξαν έκτοτε για να βρουν αν η κατάρα αυτή είχε κινεζική προέλευση χωρίς να μπορέσουν ποτέ να το στοιχειοθετήσουν. Το ρητό όμως «κόλλησε» καθώς κάθε τόσο ξεκινά μια εποχή που δυστυχώς το δικαιολογεί.
*Ο Θόδωρος Σκυλακάκης είναι τέως υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας και βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας.
