Της Μαρίας Χούκλη
«Τι είναι ο χρόνος; Αν δεν μου κάνει κανείς αυτήν την ερώτηση, τότε ξέρω την απάντηση, αν όμως κάποιος με ρωτήσει και προσπαθήσω να του εξηγήσω, τότε δεν την ξέρω πια».
Το διάσημο απόσπασμα από τις Εξομολογήσεις του Αγίου Αυγουστίνου θα μπορούσε να ισχύει και για την ταυτότητα. Όσο δεν μας ρωτάνε, δεν υπάρχει πρόβλημα να την ορίσουμε, την θεωρούμε κάτι δεδομένο και φυσικό. Πρόβλημα ανακύπτει μόλις κληθούμε να απαντήσουμε ή αναρωτηθούμε: «Ποιος είμαι»,«ποιοι είμαστε» ή «τι σημαίνει να είσαι Αμερικανός, Γάλλος, Κινέζος ή Έλληνας» τώρα, σήμερα; Ξέρω ασφαλώς ότι δεν είμαι άλλης εθνικότητας, αλλά μετά;
Το εκκωφαντικό αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ κατέστησε το πολύπλοκο ζήτημα της «ταυτότητας» –από αντικείμενο ακαδημαϊκού προβληματισμού που ήταν μέχρι τώρα– θέμα δημόσιας συζήτησης και αναστάτωσης. Τουλάχιστον στη Δύση.
Ποιοι είμαστε ως συλλογικότητες και ως άτομα, ο καθένας και η καθεμιά μας; Τώρα που τα σύνορα έχουν λιώσει, η γλώσσα ψηφιοποιήθηκε, το αυταρχικό δεξιό μοιάζει στην πράξη τόσο πολύ με το αριστερό δεσποτικό, το ενδιάμεσο χάσκει αμήχανο, οι πολιτισμοί μεταπλάθονται από τις σχέσεις με το Άλλο, φοβίζουν και φοβούνται, η εργασία έγινε άυλη και η παραγωγή αγαθών δεν μας έχει ανάγκη, η ασφάλεια καταβροχθίζει την ελευθερία.
Η άλλοτε στέρεα αίσθηση της ταυτότητας που έχει συγκροτηθεί από την ιστορία μας, από όσα σκεφτόμαστε, από όσα κάνουμε, που συνδυάζει τα κληρονομημένα στοιχεία με εκείνα που επιλέγουμε εμείς οι ίδιοι, έχει εξασθενίσει, ξεθώριασε. Σιγά - σιγά τίποτα από το παρελθόν –πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό– δεν έχει κρατήσει το σχήμα του. Όλα αλλάζουν συνεχώς με μεγάλη ταχύτητα, μεταμορφώνοντας ριζικά την εμπειρία της ανθρώπινης ύπαρξης, ύλη καθοριστική για να μας ορίσουμε.
Μηρυκάζουμε άπαντες ότι φταίει η παγκοσμιοποίηση, αλλά προς ώρας ουδείς έχει να προτείνει το ίαμα, ένα φάρμακο που θα είναι καλύτερο από την ασθένεια τώρα που, όπως λέει ο θλιμμένος Andrade... the party's over, utopia didn't come, alone in the dark, like a wild animal, without tradition, without a naked wall to lean against, where to go now?
Ποια μπορεί να είναι τα πατήματα μας, τι να κάνουμε ως άτομα, ως συλλογικότητες για να διατηρήσουμε έναν πυρήνα ταυτότητας έως ότου διαμορφωθεί πλήρως η νέα εποχή; Ο Καναδός κοινωνιολόγος Charles Taylor προτείνει να συνεχίσουμε να επενδύουμε στις «ισχυρές αξιολογήσεις» και στα «συστατικά αγαθά», στα αντίθετα των υλικών αγαθών, σε οτιδήποτε μας παρέχει έναν σημαντικό λόγο να ζούμε και να πεθαίνουμε, σε αξίες που έχουν να κάνουν με το βαθύτερο είναι μας. Παιδεία και αλληλεγγύη τα πρώτα που μπορώ να σκεφτώ. Βελτιώνω τον εαυτό μου, αλλά η δοτική σχέση μου με τον σημαντικό Άλλο μου επιτρέπει να ολοκληρωθώ.
Ανθρώπινη ζωή, όπως έχουν επισημάνει σπουδαίοι φιλόσοφοι, σημαίνει όχι μόνο να περιγράφεις αντικείμενα, αλλά επίσης να προσπαθείς να προσδώσεις νόημα σε ό,τι βρίσκεται απέναντι. Ούτε η ταυτότητα ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα. Δεν είναι αμετάλλακτη, επανακτάται μέσω της ιστορίας, προκύπτει από το αφήγημα που λέμε στους εαυτούς μας κάθε φορά που αναρωτιόμαστε ποιοι είμαστε.
Η σύγχρονη τάση για ομογενοποίηση εξαλείφει την ανθρώπινη ποικιλία, την ποικιλία εθνών, γλωσσών και πολιτισμών. Η ακαθοριστία μας κάνει αχνούς, μας τρομάζει και ξαναγινόμαστε wild animals, όπως λέει ο Andrade. Όμως δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω. Στην απομόνωση, στην καχυποψία, στην εχθρότητα. Χρειάζεται να βρούμε την απάντηση στο αίτημα των καιρών, πώς να συνδυάσουμε την εθνική αλληλεγγύη με την παγκόσμια πρόοδο και συνεργασία.
