Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Αν δεν έχετε παιδιά, είστε πολύ τυχεροί? αν έχετε, είστε ακόμη πιο τυχεροί. Για πολλούς βέβαια λόγους, αλλά σίγουρα ένας είναι αυτός: το διάβασμα.
Καμία κοινή ανθρώπινη δραστηριότητα δεν θα ξεπεράσει ποτέ σε αισθαντικότητα το κοινό τραπέζι, το φαγητό με φίλους ή με την οικογένεια δηλαδή. Είναι ανάμνηση εποχών πολύ παλαιοτέρων της Νεολιθικής, τότε που το φαγητό σήμαινε κυρίως ασφάλεια — εξ ου και τα κόκκινα βελούδα και οι διακριτικοί, χαμηλοί φωτισμοί στις παλιές τραπεζαρίες ή στα ακριβά ρεστοράν: ένα σκηνικό που παραπέμπει σε υπερεξελιγμένη σπηλιά με την εστία στη μέση. Παράλληλα, ασφαλώς καμία ποτέ ανθρώπινη δραστηριότητα δεν θα μπορέσει να κοιτάξει στα μάτια τη δημοφιλία και την άγρια χαρά του ποδοσφαίρου, είτε το παρακολουθείς από τις κερκίδες είτε από την τηλεόραση.
Αλλά το βιβλίο —το πρώτο Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης— είναι και θα παραμείνει πολύ κοντά στην κορυφή. Για την ακρίβεια, ακριβώς επειδή εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, ενώ το φαγητό και η τελετουργία του δεν μπορούν φύσει να εξελιχθούν και ο αθλητισμός είναι δέσμιος μιας αβαθούς λαϊκότητας, ακριβώς επειδή υποστηρίζεται από τα Νέα Μέσα και κατακλύζει το διαδίκτυο, όντας άλλωστε η βάση του, το βιβλίο πρόκειται να γνωρίσει μεγάλη άνθηση και να παίξει πολύ πιο πρωτεύοντα ρόλο από αυτόν που ήδη παίζει στην ανθρώπινη ιστορία. Αλλά άνθηση και ρόλο που θα αφορούν αποκλειστικά και μόνο μία ελίτ. Η ελίτ αυτή θα είναι οι άνθρωποι του βιβλίου: οι γεροί αναγνώστες — με τις μεταξύ διαφορές τους μεν, ταξικές, φυλετικές, πολιτισμικές και λοιπές, αλλά υπαγόμενοι στην ίδια ελίτ όλοι. Στην πέρα άκρη, θα στοιβάζονται όλοι οι υπόλοιποι.
Δεν υπάρχει έρευνα που να μην το υπογραμμίζει αυτό με μεγάλα γράμματα. Το μέλλον —δηλαδή η εποχή μας: με έναν παράδοξο τρόπο, είμαστε οι πρώτες γενιές που ζούμε ήδη στο μέλλον μας— δεν θα φερθεί με επιείκεια, όπως έχουμε συνηθίσει μέχρι τώρα, σε όσους δεν τα καταφέρουν να επενδύσουν στο διάβασμα. Κι αυτό θα αφορά τόσο τους μεμονωμένους ανθρώπους, όσο και τα κράτη. Γι' αυτό, ας είμαστε προετοιμασμένοι. Ή, έστω, ας έχουμε προειδοποιηθεί.
Αλλά δεν χρειάζεται να αγχωνόμαστε. Είναι πολύ πιο εποικοδομητικό να αρχίσουμε να διαβάζουμε. Και, αν έχουμε παιδιά, να διαβάζουμε (και) μαζί τους.
Η μόνη εποχή του χρόνου που μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο είναι η παρούσα — το καλοκαίρι.
Τα παιδιά διαβάζουν το καλοκαίρι πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή. (Πάντα μιλάμε για εξωσχολικά βιβλία, φυσικά? και κυρίως για λογοτεχνία). Λογικό: τρεις μήνες χωρίς μαθήματα είναι αυτοί. Σύμφωνα με έρευνες (που όμως έχουν γίνει στις ΗΠΑ), τα παιδιά ηλικίας 6-8 ετών διαβάζουν 19 βιβλία, κατά μέσο όρο, κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών, τα παιδιά ηλικίας 9-11 ετών διαβάζουν 9 βιβλία, τα παιδιά ηλικίας 12-14 ετών διαβάζουν 6 βιβλία, και τα παιδιά ηλικίας 15-17 ετών διαβάζουν 2 βιβλία. Εννοείται πως, όσο μικρότερες οι ηλικίες, τόσο λιγότερες και οι σελίδες των βιβλίων: μόνο το ένα από τα δύο μυθιστορήματα που διαβάζει ένας δεκαεξάχρονος στις διακοπές του μπορεί να είναι 700 σελίδες, ενώ τα 19 βιβλιαράκια που θα διαβάσει ένα πιτσιρίκι 7 ετών δεν θα ξεπερνούν ίσως τις 100 σελίδες όλα μαζί.
Αυτά στην Αμερική. Για την Ελλάδα δεν έχουμε στοιχεία. Πάντως και σε εμάς η αναλογία θα είναι παρόμοια: όσο τα παιδιά θα μεγαλώνουν, θα διαβάζουν ολοένα και λιγότερους τίτλους μέσα στο καλοκαίρι τους (αλλά και πιο χοντρά βιβλία). Είναι λογικό, όταν μιλάμε για μέσους όρους. Γιατί υπάρχουν και παιδιά, πολλά παιδιά, που όσο μεγαλώνουν τόσο περισσότερα βιβλία διαβάζουν. Και τόσο περισσότερο το απολαμβάνουν αυτό. Και τόσο περισσότερα εφόδια αποκτούν έτσι: για την επόμενη σχολική χρονιά, και για όλη τους τη ζωή.
Δεν θα μιλήσουμε σήμερα για το καλό που κάνει το διάβασμα γενικώς? το θεωρούμε δεδομένο, έναν κοινό τόπο, και πηγαίνουμε παρακάτω. Θα πρέπει όμως να αναφερθούμε και στο γεγονός (που και πάλι υποστηρίζεται από μεθοδικές, πολύχρονες έρευνες, και όχι από την «κοινή εμπειρία», που συχνά βλέπει λάθος τα πράγματα) ότι η ανάγνωση βιβλίων από τα παιδιά το καλοκαίρι, εκτός όλων των άλλων, τα συνδέει με έναν αόρατο τρόπο —άρα όχι δυσάρεστο, όχι με το ζόρι— με τη «σχολική διαδικασία». Αντιθέτως, όσα παιδιά έχουν την ατυχία να μη διαβάζουν το καλοκαίρι τους, ξεκινούν την επόμενη σχολική χρονιά «από το μηδέν», κουράζονται περισσότερο, ενώ αναπτύσσουν άγχος και παρεμφερή προβλήματα.
Τα πράγματα, για να το πούμε αλλιώς, δεν είναι απλά. Και το βιβλίο δεν είναι ένα γλυκάκι που ακολουθεί το γεύμα. Ή που δεν το ακολουθεί. Και δεν είναι φρούτο? παρά τη νοστιμιά του και τη ζουμερή σάρκα του. Το βιβλίο είναι η συγκολλητική ουσία της πνευματικής-ψυχικής ζωής των σύγχρονων ανθρώπων. Και η απουσία του επιτείνει την (προϋπάρχουσα, βέβαια) διανοητική οκνηρία. Με όσα θλιβερά αυτό συνεπάγεται.
Σε κοινωνίες όπου το διάβασμα είναι πάγκοινη ανάγκη και καθολικό δικαίωμα (βέβαια, σε τέτοιες κοινωνίες οι διαρκώς τροφοδοτούμενες σχολικές βιβλιοθήκες είναι ήδη παλαιός θεσμός), οι άνθρωποι έχουν επινοήσει διάφορους τρόπους για να το «νοστιμέψουν». Ειδικά το καλοκαίρι.
Ένας από αυτούς είναι οι διάφοροι διαγωνισμοί: ποιος, από μία ομάδα (συμμαθητών, ή συμμαθητών με τις οικογένειές τους), θα διαβάσει, επί παραδείγματι, τα περισσότερα βιβλία τον Ιούλιο και ποιος τον Αύγουστο. Ο ανταγωνισμός είναι βαθιά χαραγμένος στο ανθρώπινο DNA, και αυτό είναι, προφανώς, καλό. Και οι αναγνωστικοί στόχοι είναι ο καλύτερος τρόπος για να ελέγχει κανείς τις επιδόσεις του και για να μην το βάζει κάτω.
Ένας άλλος είναι οι οικογενειακές λέσχες ανάγνωσης: αναγνωστικές λέσχες στις οποίες συμμετέχουν δύο, τρεις, πέντε ή περισσότερες φιλικές οικογένειες, τα μέλη των οποίων διαβάζουν τα ίδια βιβλία και τα συζητούν σε τακτική βάση. Σε μία κοινωνία όπως η ελληνική —περιφερειακή, άσημη και εκτός παγκόσμιου παιχνιδιού— αυτό ακούγεται πολύ «φλώρικο» βέβαια. Αλλά ξέρουμε πως σε λίγα χρόνια θα έχουμε και εμείς αποκτήσει μπόλικες τέτοιες, σε όλη την επικράτεια. Και θα χαιρόμαστε διπλά που θα το έχουμε προτείνει, έστω και έμμεσα, από αυτήν εδώ τη στήλη.
Λοιπόν, και για να κλείσουμε: να το σκεφτείτε, και να το τολμήσετε. Σε κάθε περίπτωση όμως: να περάσετε το καλοκαίρι σας καλά και, ακόμη καλύτερα, παρέα με βιβλία? κι αν έχετε παιδιά, ή αν έχουν οι φίλοι ή οι συγγενείς σας παιδιά, να τους κάνετε δώρο από ένα.
Τα βιβλία έχουν πολύ ισχυρό δείκτη προστασίας από τον ήλιο του μέλλοντος. Που, είπαμε: καίει ήδη από πάνω μας.
Καλό καλοκαίρι!
[Η στήλη θα απουσιάσει για δύο εβδομάδες, λόγω θερινής αδείας].
