Πρώην πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. της Ε.Σ.Σ.Δ. από τους βασικούς εμπνευστές του αυλικού πραξικοπήματος κατά του Νικήτα Χρουστσόφ, πολιτικό στέλεχος μεγάλου διαμετρήματος, επί των ημερών του οποίου υψώθηκε το Τείχος του Βερολίνου και ξέσπασε η Κρίση των πυραύλων στην Κούβα, ο Βλαντίμιρ Σεμιτσάσνι πέθανε στις 12 Ιανουαρίου 2001 και ήταν ένας από τους τελευταίους που πήραν πολλά μυστικά μαζί του στον τάφο.
Δύο, μόλις εβδομάδες, πριν πεθάνει, επισκέφτηκε τα γραφεία της εφημερίδας «Ο κόσμος των ειδήσεων» και μέσα σε τρεις ώρες απάντησε στις δύσκολες ερωτήσεις που του έκαναν οι δημοσιογράφοι.
Τα απομνημονεύματα του σχετικά με το αυλικό πραξικόπημα κατά του Χρουστσόφ, ο αναγνώστης μπορεί να τα διαβάσω εδώ.
* * *
Βλαντίμιρ Γιεφίμοβιτς, δεν είστε επαγγελματίας κατάσκοπος. Πείτε μας, πώς βρεθήκατε στην Επιτροπή Κρατικής Ασφάλειας;
- Στην κατασκοπία βρέθηκα κάπως τυχαία, αλλά όχι αναπάντεχα. Ήμουν Β’ γραμματέας της Κ.Ε. του κόμματος στο Αζερμπαϊτζάν, όταν με κάλεσε ο Χρουστσόφ και μου είπε, πως τάχα, το Πολιτικό Γραφείο αποφάσισε να με κάνουν πρόεδρο της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. Τον ρώτησα: «Νικήτα Σεργκέγιεβιτς, τι Τσεκίτσας είμαι εγώ;» Αποκρίθηκε: «Εκεί έχει πολλούς Τσεκίστες, πολιτικά στελέχη χρειαζόμαστε! Ο Σελέπιν έκανε την αρχή, θα συνεχίσετε εσείς».
Μέχρι εκείνη την στιγμή τον είχατε γνωρίσει τον Χρουστσόφ;
- Αυτό, δα έλλειπε. Ο Χρουστσόφ ήταν σαν νονός μου, αυτός, ουσιαστικά, βρίσκεται στις απαρχές της καριέρας μου. Γι’ αυτό και μου ήταν πολύ δύσκολο, όταν τον καθαιρέσαμε τον Οκτώβριο του 1964. Εγώ το 1945 είχα εκλεγεί γραμματέας της Κ.Ε. της Κομσομόλ της Ουκρανίας (τότε ήμουν 22 χρονών), και ο Νικήτας Σεργκέγιεβιτς ήταν ο Α’ γραμματέας της Κ.Ε. του κόμματος στην Ουκρανία. Όταν τον Ιούνιο του 1949 μετακινήθηκε στην Μόσχα, ένα χρόνο αργότερα, το 1950 συμφώνησε να με εκλέξουν γραμματέα της Κ.Ε. της Κομσομόλ. Δουλέψαμε πολλά χρόνια μαζί.
Πιθανόν ο Νικήτας Σεργκέγιεβιτς να σας έκανε πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ της Ε.Σ.Σ.Δ. υποθέτοντας πως θα είστε άνθρωπός του...
- Δεν είμαι σίγουρος. Προφανώς, όταν ο Σαλιάπιν αποχωρούσε, να τον συμβουλεύτηκαν ως προς τον ποιον να διορίσουν στην θέση του και να ανέφερε το όνομά μου. Υπήρχε τότε η συνέχεια στην διαδοχή.
Ο Σελέπιν ήταν Α’ γραμματέας της Κ.Ε. της Κομσομόλ, στην συνέχεια προϊστάμενος του Τμήματος κομματικών οργάνων και εγώ, μετά από αυτόν, ανέλαβα αυτές τις θέσεις. Έτσι, όταν μετά από αυτόν έγινα εγώ πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ., κανείς δεν εξεπλάγη.
Μήπως, όμως, ο Χρουστσόφ ήλπιζε πως στο πρόσωπό σας θα έχει μια ισχυρή και αφοσιωμένη στήριξη;
- Εννοείται. Το μοναδικό που δεν μπορούσε να προβλέψει ήταν ότι μπορεί να τον καθαιρέσουν.
Έχει ενδιαφέρον, τι σας είπε ο Χροστσόφ όταν τον συναντήσατε στην σκάλα του αεροπλάνου και πότε τα κατάλαβε όλα τότε;
- Μου έκανε χειραψία. Είχα επιστρέψει αεροπορικώς με τον Μικογιάν... Ο Αλεξάντρ Γιάκοβλεφ στο βιβλίο του «Στην δίνη της μνήμης», το οποίο εγώ αποκαλώ «Στην δίνη της αμνησίας» αναφέρει πως συναντήσαμε τον Χρουστσόφ εγώ, ο Μικογιάν και ορισμένα στελέχη της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. Γενικά, στο βιβλιαράκι αυτό βρήκα πέντε ή έξι χοντρά πραγματολογικά λάθη, τα οποία για ένα μέλος της Ακαδημίας και πρώην γενικό ιδεολογικό καθοδηγητή της χώρας, είναι απλά αναξιοπρεπή. Τάχα ο Χρουστσόφ κατεβαίνοντας από το αεροπλάνο ρώτησε: «Και που είναι οι υπόλοιπες πουτάνες;» Δηλαδή, τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου. Το ότι ήμασταν πουτάνες, εγώ και ο Μικογιάν, ήταν κατανοητό.
Στην πραγματικότητα τι συνέβη;
- Δεν συνέβη τίποτα τέτοιο. Είναι επινόηση του Γιάκοβλεφ. Ποτέ ο Χρουστσόφ δεν επέτρεπε στον εαυτό του να μιλάει με αυτό το ύφος και γενικά, δεν τον άκουσα ποτέ και πουθενά να βρίζει. Είναι τελείως διαφορετικό, όμως, όταν στο γραφείο του με κλειστές τις πόρτες, ορισμένες φορές θύμωνε, τότε μπορεί να έβριζε κάποιον... Τον χαιρετήσαμε μας ρώτησα: «Νικήτα Σεργκέγιεβιτς, θα έρθετε να φάμε ή...» - «Οι υπόλοιποι έφαγαν;» Του είπα: «Κατά την γνώμη μου, σας περιμένουν». - «Τότε θα πάμε με τον Μικογιάν να φάμε». Αυτή ήταν όλη κι όλη η συζήτηση.
Ένα ερώτημα, το οποίο δεν μπορώ να μην σας κάνω. Αν ο Σεμιτσάσνι δεν υποστήριζε το Πολιτικό Γραφείο, αλλά έπαιρνε το μέρος του Χρουστσόφ, θα μπορούσε η κατάσταση να εξελιχθεί διαφορετικά;
- Γενικά, στην αρχή, δεν ανακατεύτηκα καθόλου. Η συνεδρίαση ήταν σε εξέλιξη και ξαφνικά άρχισαν να χτυπούν τα τηλέφωνα στο γραφείο μου. «Γιατί κάθεσαι; Εδώ ο Χρουστσόφ νικάει, πρέπει να έρθεις να στηρίξεις τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου!» Την ίδια στιγμή μου τηλεφωνούσαν οι άλλοι: «Γιατί τεμπελιάζεις, εδώ καθαιρούν τον Χρουστσόφ». Απάντησα: «Δεν ξέρω τίποτα. Γίνεται κλειστή συνεδρίαση».
Ουσιαστικά, όμως, γνωρίζετε την κατάληξη;
- Όχι. Τηλεφώνησα στον Μπρέζνιεφ, στο γραφείο του. Όταν μπήκαν στην συνεδρίαση, εγώ άλλαξα την φρουρά του γραφείου, στο εξοχικό, στο διαμέρισμα, άλλαξα και τους οδηγούς του Χρουστσόφ.
Στην συνέχεια έλεγαν πως είχα αλλάξει και το πλήρωμα του αεροπλάνου. Δεν έγινε κάτι τέτοιο.
Δηλαδή, αποφασίσατε να στηρίξετε τον Μπρέζινεφ;
Ευθύς εξαρχής. Υπήρξε μία στιγμή, κατά την οποία, μπορώ να πω, εγώ ήμουν εκείνος που έδωσε ώθηση στις εξελίξεις. Έμαθα ότι ενημέρωσαν τον Χρουστσόφ πως κάτι γίνεται πίσω από την πλάτη του και τότε πήγα στον Μπρέζνιεφ και του είπα: «Είτε συγκαλέστε ολομέλεια είτε θα με καλέσει ο Χρουστσόφ και θα μου πει: Εμφανίστηκε νέα αντικομματική ομάδα, λάβε εκτάκτως μέτρα!»
Ήσασταν υποχρεωμένος να τα λάβετε...
- Ναι, αυτό ακριβώς είπα στον Μπρέζνιεφ. Τι άλλο μπορούσα να κάνω; Τον Νικήτα Σεργκέγιεβιτς, δεν μπορούσα να τον στηρίξω. Ήταν εκείνη η περίπτωση, όπως λένε, που η φιλία, φιλία, αλλά κι ο καπνός ψιλοκομμένος. Το θέμα ήταν ότι ο Χρουστσόφ, γενικά, δεν ήταν απλά ένας ώριμος καρπός, αλλά ένας καρπός που άρχισε να χαλάει. Κι αν δεν τον καθαιρούσαν εγκαίρως τότε, θα έκανε πολύ μεγαλύτερο κακό. Είχε πάψει να μετράει την γνώμη όλων, είχε σταματήσει να συμβουλεύεται τα υπόλοιπα μέλη του Πολιτικού Γραφείου, αποφάσισε για όλα μόνος του. Για παράδειγμα, στο ζήτημα του Βιετνάμ, στην εγκατάσταση πυραύλων στην Κούβα... Γι’ αυτό και τάχθηκα εναντίον του.
Εκείνη την εποχή, αρχηγός του στρατού ήταν ο στρατάρχης Μαλινόφσκι. Υπήρξαν ταραχές στο στράτευμα;
Ο Μαλινόφσκι ενημερώθηκε δύο ή τρεις ημέρες πριν την ολομέλεια του Οκτωβρίου και απάντησε μονοσήμαντα: «Στηρίζω». Ήταν, υπ’ αυτή την έννοια, πολύ έντιμος άνθρωπος. Παρ’ όλα αυτά, την παραμονή, συγκέντρωσα όλους τους διευθυντές των Ειδικών Τμημάτων της Στρατιωτικής Διοίκησης Μόσχας (υπάρχουν περίπου 10 διοικήσεις, γύρω από την Μόσχα) και τους προειδοποίησα: αν από κάποια μονάδα βγει έστω και μία μοτοσικλέτα, θα χάσετε τα κεφάλια σας.
Ο στρατός δεν ήξερε τίποτα, ούτε οι στρατηγοί ούτε το επιτελείο... Γι’ αυτό και όλα έγιναν ήρεμα. Στην ταινία «Γκρίζοι λύκοι», δεν ξέρω πως βρέθηκαν δέκα πτώματα, στην πραγματικότητα, όλη αυτή η επιχείρηση έγινε χωρίς να χυθεί ούτε μια σταγόνα αίματος. Τα πράγματα θα ήταν πιο δύσκολα, αν ο Χρουστσόφ, ως ανώτατος αρχηγός είχε προλάβει να απευθυνθεί στον στρατό, αλλά και σε αυτή την περίπτωση, δεν θα άλλαζε τίποτα ριζικά. Ο Χρουστσόφ τον κατάλαβε.
Στον Χρουστσόφ και στον Μπρέζινεφ, άρεσε να πίνουν;
Με τον Χρουστσόφ πίναμε βότκα, με τον Μπρέζνιεφ, μόνο μία φορά, στο σπίτι του. Έχετε υπ’ όψιν σας ότι για τα γλέντια του Χρουστσόφ κυκλοφορούν πολλοί θρύλοι, πως τάχα μπορούσε να... Ναι, μπορούσε μετά το γεύμα και να κάνει ανοησίες, όπως συνέβη στο Μούρμανσκ, όταν είχε μεθύσει. Ή όταν πήγε στο χωριό του, στην περιοχή του Κουρσκ κι άρχισε να λέει στα μέλη των κολχόζ να αρχίσουν να εκτρέφουν ζώα και να χαλάσουν τα περιβόλια. Από το πλήθος, ένας συγχωριανός του άρχισε να φωνάζει: «Νικήτα, τρελάθηκες;». Είναι όμως σπάνιες περιπτώσεις. Έγιναν πολλές επίσημες δεξιώσεις, μεταξύ φίλων όμως δεν διοργάνωνε γλέντια, παρά μόνο σε πολύ σημαντικές επετείους.
Συνήθως στις δεξιώσεις ή στα δείπνα στην αίθουσα του Αγίου Γεωργίου, του έβαζαν ένα μπουκάλι με βραστό νερό για να κάνει πως πίνει βότκα και ένα άλλο με τσάι, για να κάνει πως πίνει κονιάκ. Ήταν η εποχή, όταν όλοι ορμούσαν πάνω τους, ήθελαν να τον αγκαλιάσουν, να τον φιλήσουν και φυσικά, να τσουγκρίσουν τα ποτήρια τους.
Αν τα έπινε όλα αυτά, θα σωριαζόταν κάτω. Γι’ αυτό και ακολούθησε τον δοκιμασμένο τρόπο. Βάζαμε κοντά στα μέλη του Πολιτικού Γραφείου στελέχη της υπηρεσίας μας και τα προειδοποιούσαμε: «Δεν θα τον φιλήσετε, ούτε θα του σφίξετε δυνατά το χέρι». Ήταν παράξενο θέαμα, κατά την διάρκεια μίας δεξίωσης, δεκάδες φιλιά. Κάποιος στρατάρχης ή στρατηγός έπινε λίγο παραπάνω και δεν μπορούσες να απαλλαγείς μετά. Οι άντρες της υπηρεσίας μας ήταν εκπαιδευμένοι κι έτσι, τους έπιαναν από τις μασχάλες, τους πήγαιναν στο αυτοκίνητο και τους μετέφεραν σπίτια τους.
Όταν γίνατε πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. η κατάσταση στην χώρα ήταν τεταμένη;
Ήταν τεταμένη ακριβώς γιατί είχαν αυξηθεί οι τιμές στο κρέας και σε όλα τα αλλαντικά. Θυμάμαι πως όταν ενημέρωσα τον Χρουστσόφ για την δυσαρέσκεια του πληθυσμού, είχε εκνευριστεί πολύ. Γενικά, όμως, δεν συνέβη κάτι ιδιαίτερο.
Αν δεν κάνω λάθος, τα γεγονότα στο Νοβοτσερκάσκ, έγιναν επί της προεδρίας σας.
- Ναι, αυτό ήταν το αποτέλεσμα, όσων σας είπα πιο πάνω. Όλα ξεκίνησαν στο εργοστάσιο κατασκευής ατμομηχανών, τους ανθρώπους τους ώθησε η δυσαρέσκεια της ανακοίνωσης των νέων τιμών λιανικής. Επιπλέον, εκείνο το διάστημα είχαν πουληθεί στο εστιατόριό τους κρεατόπιτες κάκιστης ποιότητας. Η διεύθυνση του εργοστασίου φέρθηκε με απρέπεια και οι άνθρωποι ξεσηκώθηκαν.
Όπως σχεδόν στην ταινία «Θωρηκτό Ποτέμκιν». Ποιος έδωσε την διαταγή να πυροβολήσουν;
- Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μέχρι σήμερα κανείς δεν την γνωρίζει. Κανείς δεν το παραδέχεται. Τότε, είχαν πάει στο Νοβοτσερκάσκ οι Μικογιάν, Κοζλόφ και ο πρώτος αναπληρωτής μου Ζάχαροφ. Το αυτοκίνητο κυκλοφορούσε στην πόλη και ο Μικογιάν από αυτό απευθυνόταν στον πληθυσμό με στόχο να τον ηρεμήσει. Νομίζω πως μπορούσαν να ηρεμήσουν τα πράγματα. Το πλήθος όμως κατέλαβε εξ εφόδου το κτίριο της Επιτροπής Πόλης του Κόμματος, το οποίο φύλασσαν στρατιώτες. Ίσως, κάποιος από τους στρατιώτες να πυροβόλησε... Τα πράγματα ξέφυγαν τόσο που ο αναπληρωτής μου Ζαχάροφ κατέβηκε από τον δεύτερο γλιστρώντας σε μία κολόνα. Έξι ή οκτώ χιλιάδες κίνησαν για το Νοβοτσερκάσκ.
Στον δρόμο κατέλαβαν δύο θωρακισμένα οχήματα και πήγαν στο κτίριο της αστυνομίας, της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ και της Επιτροπής Πόλης του κόμματος, για να τα καταλάβουν.
Θέλετε να πείτε πως ήταν μικρής έκτασης εξέγερση;
Η πιο αυθεντική. Συνολικά 24 πτώματα μετρήσαμε μετά τους πυροβολισμούς και από τις δύο πλευρές, κυρίως όμως των εργαζομένων. 17 άτομα καταδικάστηκαν...
Την μεγαλύτερη έκπληξη όμως την δοκίμασα μετά από χρόνια, όταν στην εκπομπή «Πώς συνέβη», δύο πρώην κρατούμενοι δήλωσαν πως τους συνέλαβε και τους ανέκρινε προσωπικά ο πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. Σεμιτσάσνι. Δεν έχω πάει ποτέ στο Νοβοτσερκάσκ...
Μία άλλη περίπτωση που έκανε θόρυβο ήταν στο Τεμιρτάου, όπου οι κρατούμενοι οργάνωσαν εξέγερση, κατέστρεψαν τα παραπήγματα, έκαψαν την τραπεζαρία. Μετέφεραν αεροπορικώς στρατιώτες των εσωτερικών στρατευμάτων και όλα καταλάγιασαν χωρίς πυροβολισμούς. Γενικά, θα πρέπει να σημειώσω πως πάντα κυκλοφορούν πολλοί μύθοι, πολλοί από τους οποίους επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα, πως στην Ε.Σ.Σ.Δ. δούλευαν οι επικεφαλής του φασιστικού καθεστώτος, όπως ο Μπόρμαν, ο Γκέρινγκ ή πως ο υπερκατάσκοπος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ, Χάρβι Όσβαλτ πυροβόλησε τον Τζον Κένετι. Πρόκειται για ανοησίες, όπως και το ότι στελέχη της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ έκαψαν τον Πενκόφσκι στην υψικάμινο. Οι τσεκίστες δεν χρειάστηκαν ποτέ τέτοια φτηνή δόξα. Για ποιο λόγο να αποδίδουν στον εαυτό τους πράγματα που δεν έγιναν;
