Του Δημήτρη Σταύρου
Στην ήδη αρνητική χροιά που έχει δοθεί στο κίνητρο του κέρδους στην εκπαίδευση από μερίδα της ελληνικής κοινωνίας, ήρθε να προστεθεί και η πρόταση του βουλευτή Α' Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ κ. Α. Τριανταφυλλίδη περί «πλεοναζουσών αποδοχών (των εκπαιδευτικών) από τη συνδρομή του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων μέσα από μια διαδικασία δίκαιης - αναλογικής επιβάρυνσης με βάση τη φορολογική τους δήλωση». (Αυγή, 9-01-2016). Όπως τόνισε και η Φιλελεύθερη Συμμαχία σε πρόσφατη ανακοίνωσή της (13-01-2016), διέφυγε του κ. Τριανταφυλλίδη το γεγονός ότι οι γονείς ήδη επιβαρύνονται με σημαντικά «δίδακτρα» μέσω των φόρων που καταβάλλουν για το εκπαιδευτικό σύστημα και δεν είναι δυνατόν να ενισχυθεί η οικονομική τους αφαίμαξη.
Στην καρδιά των φιλελεύθερων προτάσεων βρίσκεται η θεσμοθέτηση των κουπονιών εκπαίδευσης (school vouchers), ένα μέτρο που εφαρμόζεται σε ολοένα και περισσότερες χώρες της Δύσης και όχι μόνο, με μηδενικό κόστος για τους γονείς. Λαμβάνοντας υπόψη τον πρωταρχικό ρόλο της Παιδείας, και προκειμένου όλα τα παιδιά να έχουν ίσες ευκαιρίες και ποικιλία επιλογών στην εκπαίδευση, οι φιλελεύθεροι αποδέχονται την κρατική χρηματοδότηση του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά όχι κεντρικά όπως συμβαίνει τώρα: Αντίθετα, το ποσό που αντιστοιχεί στην κρατική δαπάνη για την Παιδεία ανά μαθητή (περίπου 4.000 ευρώ/έτος με σημερινούς υπολογισμούς) προτείνουν να παρέχεται από το κράτος προς τους γονείς, κάθε Σεπτέμβριο, με τη μορφή επιταγής, κάρτας, ή κουπονιού εκπαίδευσης (school voucher). Έτσι, ο κάθε γονέας θα ήταν σε θέση να επιλέγει το σχολείο του παιδιού του και να καταθέτει εκεί το κουπόνι του. Το μέτρο θα συνοδευόταν από την κατάργηση των σχολικών περιφερειών και την αυτονομία κάθε σχολικής μονάδας. Με τον τρόπο αυτό, το σχολείο θα είχε την αυξημένη ελευθερία να επιλέγει και να ανταμείβει το εκπαιδευτικό προσωπικό του και θα απαλλασσόμασταν διαπαντός από τα μακροχρόνια κενά εκπαιδευτικών στα σχολεία. Επίσης, θα επέλεγε το αναλυτικό πρόγραμμα και τα σχολικά βιβλία που ταιριάζουν στις ιδιαίτερες συνθήκες του, συνεργαζόμενο με τον επιστημονικό φορέα της επιλογής του, αντί να εκτελεί το μοναδικό αναλυτικό πρόγραμμα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Η οικονομική του ελευθερία θα του επέτρεπε επίσης να προσελκύει χορηγούς, με αποτέλεσμα τη θεαματική βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, ειδική επιτροπή που θα ορίζεται από το Σχολικό Συμβούλιο (Σύλλογος Διδασκόντων + Σχολική Επιτροπή Δήμου + Σύλλογος Γονέων) θα επιλέγει τον διευθυντή του σχολείου και ίσως δύο ή και περισσότερους διευθυντές ανά τομέα, όπως συμβαίνει σε κάθε σύγχρονη επιχείρηση.
Για όσους βιαστούν να απαντήσουν ότι όλα αυτά «δεν ταιριάζουν» με την Παιδεία, διότι προέρχονται από την Οικονομία, αρκεί να υπενθυμίσουμε ότι για καλύτερα σχολικά κτήρια, για καλύτερα σχολικά βιβλία και για καλύτερο σχολικό εξοπλισμό εμπιστευόμαστε την Οικονομία, επιλέγοντας τους αρχιτέκτονες, τους μηχανικούς, τους συγγραφείς, τους εκδότες, τους εικονογράφους, τους τεχνίτες για το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Γιατί να μην την εμπιστευθούμε και για την παροχή γνωστικών αντικειμένων προς τους μαθητές; Γιατί εμπιστευόμαστε τον γονέα όταν επιλέγει άλλα αγαθά για το παιδί του και δεν «του ταιριάζει» να επιλέγει το σχολείο του; Γιατί να προτιμήσουμε το μονοπώλιο στην παροχή εκπαίδευσης; Γιατί να μην ανταμείβουμε τους καλύτερους εκπαιδευτικούς, αντί να τους καταδικάζουμε στην υπηρεσιακή και μισθολογική στασιμότητα; Σε κάθε στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας, τα άτομα αγωνίζονταν για να ζήσουν σύμφωνα με τις προτιμήσεις τους. Γιατί θα πρέπει να αποκλειστεί η εκπαίδευση από τον κόσμο των προτιμήσεων;
Ένα ακόμα αντεπιχείρημα των επικριτών της πρότασης των κουπονιών αφορά το μέλλον των σχολείων τα οποία, λόγω ειδικών συνθηκών, π.χ. γεωγραφικών, δεν μπορούν να μπουν σε λογική επιλογής. Εδώ οι φιλελεύθεροι αφενός δεν δογματίζουν και, αφετέρου, υποδεικνύουν εναλλακτικές λύσεις που έχουν δοθεί σε προηγμένες χώρες της Δύσης: Πράγματι, τα απομακρυσμένα και ολιγοθέσια σχολεία πρέπει πρωτίστως να εξοπλιστούν άριστα με νέες τεχνολογίες υψηλής ποιότητας. Στη συνέχεια, μεικτές μορφές διδασκαλίας από απόσταση και φυσικής παρουσίας εκπαιδευτικών μπορούν να εφαρμόζονται, αλλά ο γονέας που θα κρατάει στα χέρια του το κουπόνι εκπαίδευσης θα είναι ελεύθερος να το διαθέσει σε οποιαδήποτε εναλλακτική μορφή εκπαίδευσης του παιδιού του πιστεύει ο ίδιος ότι είναι η καλύτερη. Είτε προσλαμβάνοντας πιστοποιημένους εκπαιδευτικούς για διδασκαλία κατ' οίκον, είτε σε πιστοποιημένους φορείς του ιδιωτικού τομέα, είτε σε εκπαιδευτικούς φορείς άλλων συλλογικοτήτων, π.χ. συλλόγων γονέων οι οποίοι επιθυμούν να προσλάβουν εκπαιδευτικούς για μια συγκεκριμένη ομάδα μαθητών.
Οι αντιφιλελεύθεροι επιμένουν να ισχυρίζονται ότι οι «παράλληλοι κόσμοι» μεταξύ ιδιωτικών και δημόσιων σχολείων θα συνέχιζαν να υπάρχουν ακόμα και με την εφαρμογή των κουπονιών εκπαίδευσης. Όμως, αρκεί να επισημάνουμε ότι στις χώρες που υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα, π.χ. στη Σουηδία, τα «ανεξάρτητα» σχολεία που είναι συμβεβλημένα με το σύστημα των κουπονιών έχουν την υποχρέωση να δέχονται όλους τους μαθητές με αυστηρή σειρά προτεραιότητας. Αν αναλογιστούμε λοιπόν ότι το παιδί που προέρχεται από οικογένεια χαμηλού εισοδήματος, βρεθεί σε θέση να φοιτήσει σε ένα πολύ καλό ιδιωτικό ή δημόσιο σχολείο, κατανοούμε γιατί πολλοί στη Σουηδία μιλούν για μία επανάσταση διαρκείας. Δεν είναι τυχαίο ότι εκεί τα ποιοτικά σχολεία επεκτείνονται, συμπαρασύροντας και τα υπόλοιπα σχολεία στην εφαρμογή των καλών πρακτικών τους.
Οι παραπάνω θέσεις συνδυάζουν την κοινωνική ευαισθησία με την ελεύθερη επιλογή. Ως γονείς θέλουμε να αποφασίζουμε εμείς για την καλύτερη εκπαίδευση των παιδιών μας, αφού τα γνωρίζουμε καλύτερα από τον καθένα. Για να το κάνουμε αυτό, χρειαζόμαστε πληθώρα επιλογών. Ως πολίτες, θέλουμε όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από το οικονομικό τους υπόβαθρο, να έχουν την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση που ταιριάζει στις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Και ως φορολογούμενοι, θέλουμε να αποδίδουν αποτέλεσμα τα χρήματα που πληρώνουμε στο κράτος. Εφαρμοζόμενη με τον κατάλληλο τρόπο, η αυτονομία της σχολικής μονάδας, σε συνδυασμό με την ελεύθερη επιλογή σχολικού ιδρύματος, ίσως αποτελέσει ένα μεγάλο σχολείο για όλους μας.
* Ο κ. Δημήτρης Σταύρου είναι εκπαιδευτικός και μέλος της Φιλελεύθερης Συμμαχίας.
