«Νομίζω όλοι γράφουμε ένα βιβλίο, όσα βιβλία κι αν γράψουμε. Αυτό που ονομάζουμε εμμονές, στην ουσία είναι ο κόσμος μέσα στον οποίο έχουμε αποφασίσει να κινηθούμε. Μέσα στον οποίο αισθανόμαστε πως υπάρχει το δικό μας κοίτασμα που οφείλουμε να το σκάψουμε δίχως τέλος.» Θα αποδεχτεί ο Διονύσης Μαρίνος, με τα βιβλία «Χαμένα κορμιά», «Τελευταία πόλη», «Αναμνέζα», «Ουρανός κάτω», «Όπως κι αν έρθει αυτό το βράδυ», «Ποτέ πια εμείς», «Μπλε ήλιος» στη λογοτεχνική του διαδρομή.
«Ξεκινάω πάντα με μια εικόνα, με μια αίσθηση, με κάτι φευγαλέο και καθώς προχωράει το κείμενο αναπτύσσεται αυτή η εικόνα και συνάμα κάμποσες άλλες ενισχυτικές ή βοηθητικές της αρχικής. Από την τάξη του συγγραφέα που ελέγχει το υλικό του έως το τέλος, προτιμώ την έκπληξη του χαοτικού μυαλού μου.» Θα μας πει για την αρχή των ιστοριών του και όσον αφορά για τον χαρακτήρα των ηρώων και των ηρωίδων του:
«Λειτουργώ με τη λογική του Φρανκενστάιν. Οι ήρωές μου δεν είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά το συμπίλημα πολλών διαφορετικών. Το πρόσωπο μια γυναίκας, το σώμα μιας άλλης, το κλάμα μιας τρίτης, οι κουβέντες που άκουγα μικρός από τις φίλες της μάνας μου, ένα τραγούδι με τη φωνή της Εντίθ Πιάφ. Κάπως έτσι, στο τέλος, δεν ξέρω από πού μου ήρθε ο ήρωας ή η ηρωίδα και πού κατέληξε. Είναι κι αυτό ένα ουσιαστικό μέρος της δημιουργίας: να φτιάχνεις ανθρώπους με πηλό τις λέξεις.»
Το μεγάλο δε προνόμιο που του χαρίζει η δημοσιογραφική του διαδρομή, όπως θα ομολογήσει στη συνέντευξή μας στο Liberal.gr: «Μπορώ να απομονώνομαι ακόμη κι αν γύρω μου πέφτουν βόμβες. Ελπίζω να μην πέσουν ποτέ.»
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
- Κύριε Μαρίνο, υπάρχει τελετουργία γραφής [συγκεκριμένος χώρος, χρόνος, συνήθειες] ή παντού μπορείτε να γράψετε εσείς;
Ένα από τα λίγα καλά που μου πρόσφερε η δημοσιογραφία είναι η προσαρμοστικότητα. Να είμαι σε θέση, δηλαδή, να ορίζω τις συνθήκες παντί τρόπω. Από την άλλη, επειδή κάθε λογοτεχνικό κείμενο οφείλει να είναι μια καταβύθιση, άρα ένας προκεχωρημένος χώρος όπου φυλάσσονται περίεργα πράγματα, η τελετουργία είναι σημαντική και δεν περιορίζεται σε κάποια εμμονική αρχή του συγγραφέα. Φερ’ ειπείν, έχω διαπιστώσει πως δεν μπορώ να γράψω βράδυ. Οτιδήποτε γράφεται υπό το σκότος, το επόμενο πρωί μου φαίνεται βαρύ κι ασήκωτο. Κατά τα λοιπά: όχι, δεν έχω άλλες ανάγκες. Μπορώ να απομονώνομαι ακόμη κι αν γύρω μου πέφτουν βόμβες. Ελπίζω να μην πέσουν ποτέ.
- Για να ξεκινήσετε μια ιστορία, χρειάζεστε πλάνο, να ξέρετε και την αρχή και το τέλος της, ή αρκούν μια εικόνα ή η αρχική φράση;
Πάντα έλεγα πως δεν είμαι η μαμά κλώσα των ιστοριών μου. Δεν τις καταπιέζω, δεν τις φέρνω στα νερά μου, δεν τις καθοδηγώ λες και είναι τυφλές και χρειάζονται το χέρι μου σαν εκπαιδευμένος σκύλος που θα τους δείξει το δρόμο. Ξεκινάω πάντα με μια εικόνα, με μια αίσθηση, με κάτι φευγαλέο και καθώς προχωράει το κείμενο αναπτύσσεται αυτή η εικόνα και συνάμα κάμποσες άλλες ενισχυτικές ή βοηθητικές της αρχικής. Από την τάξη του συγγραφέα που ελέγχει το υλικό του έως το τέλος, προτιμώ την έκπληξη του χαοτικού μυαλού μου.
- Ποιο βιβλίο σας γράφτηκε με πιο παράξενο και αλλόκοτο τρόπο;
Ίσως το λιγότερο αγαπημένο μου ο «Ουρανός κάτω» (εκδ. Πάπυρος). Η παραξενιά του είναι ότι γράφτηκε σε μια περίοδο έντονα φορτισμένη για μένα. Είχα απολυθεί για πρώτη φορά από δουλειά (στη συνέχεια το βάπτισμα του πυρός έδωσε κι άλλες φωτιές) οπότε, καθώς έγραφα το βιβλίο, είχα την αίσθηση πως δεν έγραφα λογοτεχνία, αλλά συνέχιζα την καθημερινή του εργασία, αλλά από το σπίτι. Ήμουν κάτι σαν εργαζόμενος του εαυτού του, δίχως όμως μισθό.
- Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές; Θέματα στα οποία επανέρχεστε, τεχνικές που χρησιμοποιείτε και ξαναχρησιμοποιείτε, γρίφους κι αινίγματα που προσπαθείτε μια ζωή γράφοντας να επιλύσετε;
Νομίζω όλοι γράφουμε ένα βιβλίο, όσα βιβλία κι αν γράψουμε. Αυτό που ονομάζουμε εμμονές, στην ουσία είναι ο κόσμος μέσα στον οποίο έχουμε αποφασίσει να κινηθούμε. Μέσα στον οποίο αισθανόμαστε πως υπάρχει το δικό μας κοίτασμα που οφείλουμε να το σκάψουμε δίχως τέλος. Επομένως, ναι, θεωρώ πως κάθε βιβλίο που γράφω και όσα θα έρθουν στην πορεία θα κινούνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στον ίδιο δρόμο. Απλώς, η διαδρομή που θα κάνουν θα είναι διαφορετική. Ως προς τις τεχνικές: με τον καιρό και με τη σχετική εμπειρία κατάλαβα πως δεν προηγούνται του κειμένου, αλλά το βοηθούν. Αν πατήσει κανείς πάνω σε τεχνικές νομίζοντας πως η αρτιότητα του κειμένου θα τον σώσει, τότε μάλλον θα έχει χάσει την ουσία της λογοτεχνίας που είναι η ανασύνθεση του κόσμου. Λέμε ιστορίες, ας μην το ξεχνάμε αυτό. Είναι πολύ σημαντικό να μπορείς να πεις μια ιστορία. Το πόσο πρωτότυπα θα την πεις, εκεί, ναι, οι τεχνικές δεξιότητες, θα βοηθήσουν. Αλλά ως εκεί.
- Τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;
Να μοιάζει κοινότοπη, αλλά από κάτω της να υπάρχει μια λάβα που δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη. Το βλέπω πάντα ως στοίχημα με τον εαυτό μου. Να μπορώ να φτιάχνω κάτι διαφορετικό με υλικά φτηνά. Μια arte povera που δεν τρομάζει με το χθαμαλό της ύφος, που δεν θέλει να κομίσει κάτι ολότελα νέο, αλλά που επιθυμεί με ειλικρίνεια να δείξει πως πίσω από το προφανές υπάρχει πάντα κάτι κρυφό, αθέατο, ολότελα ανθρώπινο.
- Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ήρωάς σας ή ηρωίδα σας;
Οι ήρωες που ζουν μέσα σε μια διελκυστίνδα, που αντίρροπες δυνάμεις τους τραβούν σε διαφορετικά σημεία, που δεν έχουν απαντήσεις στα ερωτήματά τους, που δεν βολεύονται πουθενά, που ένα χαλίκι είναι πάντα μέσα στο παπούτσι τους. Αυτοί είναι οι ήρωες που πάντα αναζητώ.
- Ποιος ήρωας ή ποια ηρωίδα σας έφτασαν ως εσάς με τον πιο αλλόκοτο τρόπο;
Κάθε ήρωας έρχεται με αλλόκοτο τρόπο. Λειτουργώ με τη λογική του Φρανκενστάιν. Οι ήρωές μου δεν είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά το συμπίλημα πολλών διαφορετικών. Το πρόσωπο μια γυναίκας, το σώμα μιας άλλης, το κλάμα μιας τρίτης, οι κουβέντες που άκουγα μικρός από τις φίλες της μάνας μου, ένα τραγούδι με τη φωνή της Εντίθ Πιάφ. Κάπως έτσι, στο τέλος, δεν ξέρω από πού μου ήρθε ο ήρωας ή η ηρωίδα και πού κατέληξε. Είναι κι αυτό ένα ουσιαστικό μέρος της δημιουργίας: να φτιάχνεις ανθρώπους με πηλό τις λέξεις.
- Το πρώτο βιβλίο που διαβάσατε και σας εντυπωσίασε;
Ήμουν μικρός, περίπου οκτώ ετών, όταν χρειάστηκε να μπω στο νοσοκομείο για μια επέμβαση. Ήμουν, όμως, πάντα ένα παιδί αβόλευτο. Δεν άντεχα την αναγκαστική κατάκλιση. Η μητέρα μου είχε την έμπνευση να μου φέρει να διαβάσω τις 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα του Ιούλιου Βερν. Δεν θυμάμαι να βγήκα ποτέ από εκείνη τη θάλασσα. Δεν θυμάμαι να πόνεσα από την εγχείρηση. Δεν θυμάμαι τίποτα από εκείνη την τραυματική εμπειρία. Μου έχει μείνει η μυρωδιά του χαρτιού, οι λέξεις, οι εικόνες.
- Υπάρχει βιβλίο που μπορείτε να πείτε ότι σας άλλαξε τη ζωή ή βιβλίο στο οποίο συχνά επιστρέφετε;
Η Μεταμόρφωση του Κάφκα. Ήταν μια εμπειρία εξωλεκτική, ολότελα μυητική στον κόσμο των ενηλίκων που έμπαινα πλησίστιος. Αυτή την αίσθηση την κουβαλάω ακόμη. Εν πολλοίς με έχει καθορίσει. Σε σημείο που να πιστεύω πως αυτή η μαμούνα της Μεταμόρφωσης είναι μπροστά μου, την βλέπω στον καθρέφτη όταν ξυπνάω ή όταν ξυρίζομαι. Φοράει τα ρούχα, τα παπούτσια μου. Γράφει αυτή τη στιγμή στο κομπιούτερ μου τούτες τις σκέψεις.
- Αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιητές;
Πολλοί, δεν ξέρω ποιους θα αναφέρω και ποιους να ξεχάσω. Όσο περνούν τα χρόνια και στοιβάζονται τα βιβλία μέσα μου, όπως κι εκείνα που περιμένουν να τα διαβάσω, μεγαλώνει αυτή η αγαπητική λίστα.
- Κατά την διαδικασία της συγγραφής, ακούτε μουσική, έχετε ανάγκη από απόλυτη σιωπή, διαβάζετε άλλα βιβλία ή ποιητές, καταφεύγετε σε εικαστικά έργα;
Όχι, δεν ακούω μουσική. Κατηγορηματικά όχι. Η μουσική είναι η πιο άμεση τέχνη, το συναίσθημά της σε ρουφάει ακαριαία και δραστικά. Όμως, αυτό το συναίσθημα το χρειάζεται ένας συγγραφέας αναλλοίωτο για να μπορέσει να το επεξεργαστεί όπως επιθυμεί κάθε φορά. Αναγκαστικά διαβάζω βιβλία λόγω των κριτικών που πρέπει να γράψω, αλλά κι αυτό με τα χρόνια έχει γίνει ανεκτό και ελεγχόμενο. Δεν αφήνω να με επηρεάσουν τα γραπτά άλλων. Μένω προσκολλημένος στο δικό του ύφος. Οι εικαστικές τέχνες είναι μια έκφραση τέχνης που προσεγγίζω με μεγαλύτερη ευκολία την περίοδο της συγγραφής. Με ξεκουράζει, με βοηθάει να εικονοποιώ δικές μου σκηνές.
- Να αναφερθούμε σε εκείνο που γράφετε σήμερα;
Έχοντας περάσει μια μακρά περίοδο επώασης με τον Μπλε Ήλιο (εκδ. Μεταίχμιο) τώρα βρίσκομαι στη φάση του χτισίματος του νέου βιβλίου μέσα μου. Δεν έχει γραφτεί ακόμη λέξη, αλλά μέσα μου έχουν γραφτεί πολλά. Πάλι θα κινείται μέσα στη μεγάλη θάλασσα των ανθρώπινων σχέσεων και πώς ένα τυχαίο, αλλά μοιραίο, γεγονός μπορεί να καθορίσει τη ζωή ενός ανθρώπου και να τον αλλάξει.
