Του Νίκου Μηλαπίδη
Το Brexit αποτελεί το σύμβολο της κρίσης της Ευρώπης που δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στις ανάγκες προστασίας των πολιτών απέναντι στις μεγάλες ανακατατάξεις του σύγχρονου κόσμου. Αποτελεί επίσης το σύμβολο της ευρωπαϊκής παγίδας: Δεν υπάρχουν πλέον ανεξάρτητες χώρες στον κόσμο.
Στην πορεία της Ευρώπης έχουν προκύψει γιγάντιες ασυμμετρίες ανάμεσα στις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά και ανάμεσα σε μικρές και μεγάλες χώρες. Μεγάλες διαιρέσεις και ανισότητες προκύπτουν και εντός των χωρών της Ευρώπης: Εξωστρεφείς μητροπόλεις και παρατημένες επαρχίες, κοσμοπολίτες από τη μια πλευρά, που δραστηριοποιούνται πέραν των εθνικών συνόρων, και από την άλλη, όσοι ζουν στο περιθώριο της ανταγωνιστικότητας και της τεχνολογικής ανατροπής. Οι ίδιοι που θεωρούν τους μετανάστες τεράστια απειλή και αναζητούν καταφύγιο στον εθνικισμό. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουν χάσει τη συνοχή τους.
Ο κίνδυνος που αναδεικνύεται στη Γαλλία από το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων», είναι ότι διευρύνεται το χάσμα μεταξύ του πολιτικού συστήματος και των πολιτών. «H εθνικιστική αναδίπλωση δεν προτείνει τίποτα. Είναι μια στάση απορριπτική χωρίς προοπτική. Και η παγίδα αυτή απειλεί όλη την Ευρώπη: αυτοί που εκμεταλλεύονται την οργή και στηρίζονται από τις ψευδείς ειδήσεις, υπόσχονται ανενόχλητοι τα πάντα στους πάντες», σημειώνει ο Πρόεδρος Μακρόν στο μανιφέστο του για την ευρωπαϊκή αναγέννηση.
Η Ευρώπη τα επόμενα χρόνια, μοιραία θα υποστεί και άλλες αλλαγές, είναι μία ήπειρος με συρρικνούμενο πληθυσμό, μειούμενη οικονομική σημασία και λιγότερη πολιτική ισχύ. Εκεί που στο τέλος του περασμένου αιώνα ήταν η βιομηχανική δύναμη του πλανήτη και παρήγαμε το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής, στα μέσα αυτού του αιώνα θα γίνουμε η τρίτη βιομηχανική δύναμη, μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ. Μόνη της η Γερμανία θα αντιπροσωπεύει μόλις το 3% της παγκόσμιας παραγωγής από 10% σήμερα. Η ΕΕ που φιλοδοξεί να είναι οικονομία της γνώσης δεν έχει ούτε μια εταιρία υψηλής τεχνολογίας ανάμεσα στις 25 του κόσμου.
Το πραγματικό δίλημμα δεν είναι αν θα γυρίσουμε στο έθνος-κράτος, που θα εξασφαλίσει δήθεν εθνική κυριαρχία και άρα περισσότερη ευημερία. Το πραγματικό δίλημμα είναι οποιοδήποτε έθνος-κράτος μπορεί να δώσει απαντήσεις και λύσεις για τους ευρωπαϊκούς λαούς στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Δεν υπάρχει χώρα στην Ευρώπη, ούτε καν η ισχυρή Γερμανία, που αν αύριο αντιμετωπίσουμε μια επιδημία τύπου Έμπολα, μπορεί να την αντιμετωπίσει μόνη της.
Δεν υπάρχουν εθνικές λύσεις στην κλιματική αλλαγή, στο μεταναστευτικό, στην προστασία των προσωπικών δεδομένων ή την τεχνολογική επανάσταση. Δεν μπορείς να χτίσεις τείχος στις καταχρηστικές πρακτικές των κερδοσκόπων των αγορών ή απέναντι στους κολοσσούς της υψηλής τεχνολογίας. Ούτε βέβαια να ρυθμίσεις την τεχνητή νοημοσύνη ή την βιοτεχνολογία σε εθνική βάση. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα και η Ευρώπη ειδικά έχουν παγκόσμιες διαστάσεις και τοπικό χαρακτήρα.
Η στροφή στον εθνικισμό και στην απομόνωση οδηγεί στη φτωχοποίηση και στην εξάρτηση. Στις ευρωεκλογές του Μάϊου θα πρέπει να θυμόμαστε το επικίνδυνα ανόητο δημοψήφισμα και τις εξαιρετικά αρνητικές συνέπειές την αποτυχημένης προσπάθειας της ελληνικής κυβέρνησης το 2015 να απειλήσει με GREXIT. Όλοι σχεδόν δηλώνουν Ευρωπαίοι πλέον αλλά ποιοι πραγματικά είναι; Η Ευρώπη δεν είναι κάτι έξω από εμάς. Η ισότιμη και ενεργητική συμμετοχή στην ευρωπαϊκή αναγέννηση, αποτελεί όρος επιβίωσης για την Ελλάδα.
«Η ΕΕ είναι όπως το ποδήλατο. Αν πάψεις να κάνεις πεντάλι, πέφτεις», έλεγε ο πρόεδρος Ντελόρ. Για να λειτουργήσει βέβαια με επιτυχία μια ατελής δημοσιονομική ένωση, όπως η Ευρωζώνη απαιτείται κοινός προϋπολογισμός. Για να έχεις κοινό προϋπολογισμό χρειάζεσαι να έχεις κάποιας μορφής πολιτική ένωση που θα επαναθεμελιώσει με δημοκρατικό τρόπο τα κοινά ευρωπαϊκά συμφέροντα σε ένα κόσμο που αλλάζει. Για να έχεις πολιτική ένωση χρειάζεσαι να έχεις κάποιες μορφής κοινή ταυτότητα, χρειάζεσαι συναίσθημα. Άρα ελπίδα.
Δημιουργήσαμε μεν την Ευρώπη, αλλά δεν δημιουργήσαμε τους Ευρωπαίους. Η οικοδόμηση ταυτότητας είναι συναισθηματικής τάξεως ζήτημα, πόσο μάλλον η οικοδόμηση μια υπερεθνικής ταυτότητας. Η ιδέα του "Erasmus" «θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική και όχι μόνο για τους σπουδαστές αλλά και για τους ταξιτζήδες, τους υδραυλικούς και άλλους εργάτες», έλεγε ο Umberto Eco.
Αυτό πληρώνουμε σήμερα πανευρωπαϊκά αλλά και στην Ελλάδα. Θα πρέπει ο Έλληνας πολίτης, όπως και ο κάθε Ευρωπαίος πολίτης, να έχει ευρωπαϊκή συνείδηση, αίσθηση της κοινής μοίρας.
