Του Αλέξανδρου Σκούρα
Ο Χάρι Τρούμαν, αντιπρόεδρος του Φραγκλίνου Ρούσβελτ και πρόεδρος των ΗΠΑ από το 1945 έως το 1952, είχε ένα ιδιόρρυθμο στιλ και πάντοτε έλεγε τα πράγματα έξω από τα δόντια. Στο οβάλ γραφείο του Λευκού Οίκου, που συχνά “έτρεμε” από τις φωνές του, είχε εφεύρει έναν έξυπνο τρόπο για να επικοινωνήσει στους συνομιλητές του ότι αυτός ήταν ο αδιαμφισβήτητος επικεφαλής.
Πάνω στο γραφείο του Τρούμαν ξεχώριζε η επιγραφή “The buck stops here”, που σηματοδοτούσε ότι στο γραφείο του προέδρου τελείωναν οι δικαιολογίες και παραπομπές ευθυνών. Αν έφτανε ένα θέμα εκεί, ο Πρόεδρος είχε την ευθύνη και τον τελικό λόγο. Διαβάζοντας κυρίως τα επικριτικά άρθρα για το νομοσχέδιο του επιτελικού κράτους, με τις αυξημένες αρμοδιότητες που αναλαμβάνει επίσημα ο πρωθυπουργός, μου ήρθε κατευθείαν στο μυαλό η εικόνα του γραφείου του Τρούμαν.
Μία από τις μεγάλες κατάρες της χώρας μας, που γιγαντώθηκε στη μεταπολίτευση, είναι η έλλειψη ξεκάθαρων αρμοδιοτήτων, υποχρεώσεων και ευθυνών τόσο στην κυβέρνηση όσο και κατ' επέκταση στο κράτος. Ένα κλασικό παράδειγμα, που θύμησε ένας πρώην δήμαρχος, ήταν αυτό των ΧΥΤΑ κατά τις δεκαετίες 1980 και 1990. Η Ευρώπη είχε διάθεση και κονδύλια διαθέσιμα ώστε η διαχείριση απορριμμάτων στη χώρα μας να γίνει φιλικότερη προς το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Όμως, η απουσία λογοδοσίας και η ευθυνοφοβία αρκετών υπουργών, περιφερειαρχών, δημάρχων και κοινοταρχών, οδήγησε στην απώλεια σημαντικών κοινοτικών πόρων και εν τέλει σε σοβαρά πρόστιμα που επιβλήθηκαν στη χώρα μας. Το παράδειγμα αυτό είναι σημαντικό όχι μόνο διότι αφορά τη δημόσια υγεία και την ποιότητα ζωής όλων μας αλλά επειδή το δυσλειτουργικό μας κράτος είχε πολιτική και οικονομική υποστήριξη από τις Βρυξέλλες και παρόλα αυτά κατόρθωσε να δαπανήσει σχεδόν δύο δεκαετίες με ελάχιστη πρόοδο.
Με το επιτελικό κράτος υπάρχει μία σαφής αίσθηση βελτίωσης στον τομέα αυτό, που ενώ μπορεί να μην είναι ιδανική μοιάζει να είναι αρκετή ώστε να καταφέρει ο πρωθυπουργός το δύσκολο έργο της υλοποίησης της μεταρρυθμιστικής του ατζέντας χωρίς μικρό κυβερνητικό σχήμα. Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το κράτος μας, ασχέτως αν είναι επιτελικό ή μη, ήταν πάντοτε πρωθυπουργοκεντρικό. Αν συνυπολογίσουμε και αυτή τη συνθήκη, ο νόμος που ψηφίστηκε στη Βουλή δίνει μία συγκεκριμένη δομή στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας που μέχρι πρότινος ήταν άτυπη και ανεπίσημη.
Από φιλελεύθερη σκοπιά, το πώς κατανέμεται ή το πως οργανώνεται η εκτελεστική εξουσία έχει λίγη σημασία εφόσον οι αλλαγές που υλοποιούνται έχουν συνταγματική νομιμοποίηση και οι όποιες νέες εξουσίες παραχωρούνται στο πρόσωπο του πρωθυπουργού αντισταθμίζονται και από ανάλογους ελέγχους. Για παράδειγμα, η ένταξη των μυστικών υπηρεσιών κάτω από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας είναι σύνηθες φαινόμενο. Όμως, παράλληλα θα πρέπει να υπάρξει και η θεσμική θωράκιση μέσω των ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances) που θα διασφαλίσουν ότι τα περιθώρια κατάχρησης της αυξημένης εξουσίας του πρωθυπουργού παραμένουν τουλάχιστον όσο μικρά ήταν και πριν την μεταρρύθμιση. Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στις δημοκρατίες, οι εξουσίες που παραχωρούμε στην κυβέρνηση και τα στελέχη της δεν ακυρώνονται κάθε τέσσερα χρόνια αλλά μεταφέρονται αυτούσιες. Αν ένας νεοδημοκράτης θα ήταν αντίθετος με την ΕΥΠ απευθείας υπαγόμενη στον κ. Τσίπρα, θα πρέπει να είναι αντίθετος και με την ΕΥΠ υπαγόμενη στον κ. Μητσοτάκη. Εφόσον λειτουργεί το κράτος δικαίου δεν έχουμε να φοβόμαστε τίποτα, καθώς “στην οργανωμένη πολιτεία κυβερνούν οι νόμοι και όχι οι άνθρωποι” όπως έγραψε και ο Αριστοτέλης (Πολιτικά).
Ο νόμος για το επιτελικό κράτος φαίνεται να αποτελεί το μεγάλο προσωπικό στοίχημα του πρωθυπουργού προκειμένου να αποφύγει τον εφησυχασμό και την λεγόμενη “κοιλιά” στο κυβερνητικό έργο. Από τη στιγμή που δεν μεταφέρει εξουσίες που ανήκουν στους πολίτες ή στη νομοθετική ή τη δικαστική εξουσία στον εαυτό του αλλά απλώς κατανέμει διαφορετικά τη δομή της εκτελεστικής εξουσίας, δεν διαφαίνεται κίνδυνος αυταρχισμού. Όμως, ο νόμος αυτός πρέπει σίγουρα και σύντομα να πλαισιωθεί από μία γενναία ανακατανομή των αρμοδιοτήτων σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης και την απαραίτητη κατοχύρωση της καλής νομοθέτησης ως απαραίτητο εργαλείο της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας. Θεωρώ και πιστεύω πως ο απώτερος σκοπός της κυβέρνησης είναι αυτός αλλά στην πολιτική πάντοτε κρατάμε μικρό καλάθι.
