Του Ισίδωρου Παχουνδάκη*
1. Η Παραδοχή
Το Ελεύθερο Εμπόριο είναι η ταυτόχρονη ελεύθερη δυναμική διακίνηση ιδεών, πολιτισμών και θρησκειών. Το ελεύθερο εμπόριο ήταν αυτό που δημιούργησε και διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις του σύγχρονου κόσμου της όσμωσης διαφορετικών πολιτισμών, θρησκειών και του σεβασμού στη διαφορετικότητα του άλλου ως αυθύπαρκτης προσωπικότητας με αξία. Το ελεύθερο εμπόριο εκκίνησε τις διαδικασίες στον κόσμο των επιστημών, γραμμάτων και τεχνών να αναπτυχθούν με επίκεντρο τον Άνθρωπο φέρνοντας τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στο προσκήνιο ως θέσφατα σεβασμού με τον Ορθό Λόγο και τον Διαφωτισμό ως κινητήριες δυνάμεις ανάπτυξης και Ειρήνης της Ανθρωπότητας.
Το ελεύθερο εμπόριο μας έδειξε ότι η κίνηση των αγαθών δεν ήταν και δεν είναι μια μονοσήμαντη δραστηριότητα του Ανθρώπου που εμπορεύεται ένα προϊόν αλλά είναι μια ταυτόχρονη διαδικασία συνεχούς κίνησης διαφορετικών ιδεών και αλληλεπίδρασης των κοινωνιών που διενεργείται η εμπορική δραστηριότητα. Για να επιτευχθεί η εμπορική δραστηριότητα προϋποθέτει την Ειρήνη μεταξύ των λαών, εθνών και πολιτισμών με την ταυτόχρονη κατανόηση και γνώση της ταυτότητας του άλλου, με την απαραίτητη και «απαράβατη» συνθήκη του αλληλοσεβασμού.
2. Η Ναυτιλία
Η ναυτιλία είναι ένα πλέγμα σχέσεων, δομών και λειτουργιών με αντικείμενο της Θαλάσσιες μεταφορές προϊόντων. Ο κάθε εμπλεκόμενος στη Ναυτιλία (Ναυλωτής, πλοιοκτήτης, Εφοπλιστής, Αξιωματικοί του Ε.Ν., Στελέχη, Ναυτασφαλιστής, Νηογνώμονας κλπ.) επιδιώκει την μεγιστοποίηση του κέρδους με την ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση του κόστους χωρίς όμως να τίθεται το ζήτημα της έκπτωσης στην ποιότητα και την ασφάλεια της παρεχόμενης υπηρεσίας.
Η υπηρεσία της μεταφοράς του προϊόντος είναι σημαντικό να γίνεται με ποιότητα και ασφάλεια προκειμένου να κινηθεί με δυναμικό τρόπο η εμπορική δραστηριότητα τόσο στη θάλασσα όσο και στη στεριά καθότι τα πολλαπλασιαστικά οφέλη είναι μεγαλύτερα με την ασφαλή και ποιοτική διακίνηση του προϊόντος και των προσώπων που το διακινούν, διότι επιτυγχάνεται ο ιστορικός σκοπός του Ανθρώπου δια μέσου των θαλάσσιων μεταφορών που είναι η Κοινωνική και ηθική του Ανάπτυξη, η Οικονομική του ευημερία και η Πολιτική Ειρήνη και σταθερότητα με στόχο να αναπτυχθεί προσωπικά και οντολογικά.
Η Ναυτιλία πρωτίστως ενδιαφέρεται για την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ειρήνη, ευημερία και σταθερότητα και επιδιώκει να θεσπίζει Νόμους, κανόνες και κανονισμούς που διασφαλίζουν την α) Προστασία της Ανθρώπινης Ζωής και Αξιοπρέπειας, β) την Προστασία του Περιβάλλοντος (που έχει άμεσο και έμμεσο αντίκτυπο στην Ανθρώπινη ύπαρξη) και γ) στην Προστασία της Περιουσίας (που έχει άμεσο και έμμεσο αντίκτυπο στην Ανθρώπινη ύπαρξη).
Η ναυτιλιακή βιομηχανία δημιουργεί επενδύσεις στην εκπαίδευση με κεντρικό στόχο να εξαλείψει ή ελαχιστοποιήσει το Ανθρώπινο λάθος, κεντρικός παράγοντας του εργατικού και ναυτικού ατυχήματος. Η Ναυτιλία έχει ανοικτές δομές και διακρίνεται για την ευελιξία και την αποτελεσματικότητα της με συνέπεια να προσανατολίζεται σε καινοτόμες πρακτικές, αντιλήψεις, που επικεντρώνονται το τελευταίο διάστημα σε δυναμικές εκπαιδεύσεις, στρατηγικές και πολιτικές των Ναυτιλιακών Εταιρειών που έχουν ως κεντρικό ζήτημα την υψηλά ακαδημαϊκή εκπαίδευση του προσωπικού των στελεχών της, με στόχο την εξάλειψη η ελαχιστοποίηση των πηγών κινδύνου και ατυχήματος και την ταυτόχρονη αύξηση της απόδοσης και της αποτελεσματικότητας σε ένα ασφαλές και ποιοτικό εργασιακό περιβάλλον για τον Άνθρωπο και για μια ασφαλή και ποιοτική υπηρεσία με πολλαπλασιαστικά οφέλη για την Ανθρωπότητα.
Η υψηλού επιπέδου εκπαίδευση μπορεί να είναι η απάντηση στην ανάπτυξη αντιλήψεων και πρακτικών εσωτερικού διαλόγου και αναστοχασμού του ατόμου διαμορφώνοντας με την αυτοεπίγνωση ένα εργασιακό και επιχειρηματικό περιβάλλον ασφαλές, ποιοτικό, παραγωγικό, αποτελεσματικό και δημιουργικό τόσο για τον Άνθρωπο όσο και για την ίδια την επιχειρηματικότητα.
3. Η Διαχείριση της Διαφορετικότητας και ο σεβασμός των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην Εμπορική Ναυτιλία
Η στοχοθεσία της Διαχείρισης της Διαφορετικότητας στη Ναυτιλία είναι μια επιστημονικά εφαρμοσμένη κατανόηση ζητημάτων που ανακύπτουν από την παρουσία θρησκευτικών και πολιτισμικών ετεροτήτων μέσα στη ναυτιλιακή αγορά και ειδικά μέσα στα πλοία, αλλά και στο πλαίσιο της κοινωνικής και επιστημονικής θεωρίας της εκπαίδευσης ενηλίκων που ως θεμελιακό στόχο έχει τη συμβολή τόσο της προσωπικής όσο και της συλλογικής αλλαγής στάσης μέσα σε μια κοινωνία.
Οι σύγχρονες κοινωνίες και ειδικά στον αστικό χώρο χαρακτηρίζονται από την χωρική και κοινωνική συνύπαρξη διαφορετικών εθνικών, πολιτισμικών και θρησκευτικών κοινοτήτων και κοινωνικών τάξεων. Λόγω της καθημερινής συμβίωσης του ντόπιου πληθυσμού με τους μετανάστες και με φυλετικές και θρησκευτικές μειονότητες υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να προκύψουν συγκρούσεις και κοινωνικοί αποκλεισμοί, απαιτώντας έτσι την εφαρμογή μέτρων επίλυσης συγκρούσεων, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις κοινωνικές τάξεις και ειδικά σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, όπου οι σχέσεις των ανθρώπων, λόγω της ανέχειας των κατώτερων οικονομικά και κοινωνικά τάξεων, οξύνονται.
Στην Ναυτιλιακή Βιομηχανία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τα πληρώματα των εμπορικών πλοίων ήταν πολυπολιτισμικά και πολυθρησκευτικά, συνέπεια αυτού να ανακύπτουν συνεχή ζητήματα όξυνσης των σχέσεων μεταξύ των πληρωμάτων που είχε ως αποτελέσματα πρώτον την παραβίαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, δεύτερον την παραβίαση των εργασιακών δικαιωμάτων με ένα δυσβάσταχτο κόστος προστίμων για την Ναυτιλιακή βιομηχανία και τρίτον την χείριστη συνεργασία επί του πλοίου λόγω συμπεριφορών που προκαλούσαν ναυτικά ατυχήματα που δημιουργούσαν τεράστια κόστη για την Ναυτιλιακή αγορά και ειδικά μετά την επικύρωση της STCW το 1978 που θα έπρεπε να αποζημιωθούν και να επιβληθούν πρόστιμα για την ζημία στους τρεις πυλώνες της Ναυτιλίας, Άνθρωπος-Περιβάλλον-Περιουσία.
Η Εμπορική Ναυτιλία είναι ένας σταθερός χρηματοοικονομικά και συνεχώς αναπτυσσόμενος τομέας επιχειρηματικής δράσης, καθώς οι θαλάσσιες μεταφορές στην παρούσα ιστορική περίοδο που διανύει η Ανθρώπινη τεχνολογική εξέλιξη, δεν μπορεί να αντικατασταθεί και ίσως ούτε για τα επόμενους αιώνες, Δεν θα μπορέσει ενδεχομένως στην παρούσα ιστορική φάση να ανακαλυφθεί ένας άλλος τρόπος θαλάσσιων μεταφορών, τέτοιου μεγέθους μεταφοράς εμπορευμάτων που να συνδυάζει ταχύτητα και οικονομία.
Το αντικείμενο της διοίκησης και διαχείρισης των Πολυπολιτισμικών και πολυθρησκευτικών πληρωμάτων στην Εμπορική Ναυτιλία, αποτέλεσε γι' αυτήν μια σημαντική ανάγκη, προκειμένου να αντιμετωπιστούν προβλήματα που ανέκυπταν, προκαλώντας δυσχέρειες στην επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών πληρωμάτων μέσα στα πλοία και την εταιρεία, με αποτέλεσμα να υπάρχουν δυστοκίες στους στόχους, μεγιστοποιώντας τη ζημία, προκαλώντας σοβαρές συνέπειες, στον Άνθρωπο, την Περιουσία και το περιβάλλον. Με την εφαρμογή της Διοίκησης και Διαχείρισης των Πολυπολιτισμικών και πολυθρησκευτικών πληρωμάτων, αποφεύχθηκε η:
· Πρόκληση σοβαρών ναυτικών ατυχημάτων από τη μη κατανόηση της πολιτισμικής κουλτούρας του άλλου και των στερεοτυπικών αντιλήψεων για μία διαφορετική κουλτούρα ως προς τις ικανότητες και δεξιότητές της.
· Πρόκληση εργατικών ατυχημάτων για στερεοτυπικές αντιλήψεις προς μια κουλτούρα, θέτοντας ταυτόχρονα απαγορεύσεις για τις ικανότητες και δεξιότητες του άλλου λόγω της πολιτισμικής ή/και θρησκευτικής διαφορετικότητάς του.
· Πρόκληση οικονομικών ζημιών (πρόστιμα, κράτηση πλοίου) για το Πλοίο και την εταιρεία, λόγω της έλλειψης κατανόησης των διαφορετικών πολιτισμικών και θρησκευτικών αντιλήψεων με αποτέλεσμα την μη τήρηση ορθών πρακτικών στην τήρηση των εργασιακών δικαιωμάτων και σχέσεων (βρώση, πόση, ανάπαυση, εκδήλωση της θρησκευτικής πίστης, κτλ.)
· Πρόκληση διπλωματικών επεισοδίων και οικονομικών ζημιών λόγω της έλλειψης αναγνώρισης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των χωρών υποδοχής του πλοίου, από τα πληρώματα.
· Πρόκληση δυσμενών και οξυμένων σχέσεων μεταξύ του πληρώματος με συνέπεια την μη εύρυθμη λειτουργία του πλοίου και την ταυτόχρονη μείωση της αποδοτικότητας και παραγωγικότητας του προσωπικού.
Η Παγκόσμια Ναυτιλιακή Βιομηχανία παρότι έχει δαπανήσει δισεκατομμύρια στην τεχνολογική εξέλιξη του Πλοίου, με πρωταρχικό σκοπό την Ασφάλεια και κατά δεύτερον την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απόδοση του, ο ανθρώπινος παράγοντας παραμένει αναντικατάστατος. Η επένδυση στην περαιτέρω εκπαίδευση του Ανθρώπινου δυναμικού της είναι η κορωνίδα της Εμπορικής Ναυτιλίας, καθώς η τελική απόφαση, ευθύνη και κρίση είναι των Αξιωματικών του Εμπορικού Ναυτικού.
Η Ναυτιλιακή αγορά δαπανά εκατομμύρια ετησίως για την αρτιότερη και ουσιαστικότερη εκπαίδευση των αξιωματικών της. Το τελευταίο διάστημα η Εμπορική Ναυτιλία διαπίστωσε την ανάγκη ενός νέου εκπαιδευτικού αντικειμένου προσανατολισμένο στην Πολιτισμική και Θρησκευτική κουλτούρα των πληρωμάτων της, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε η Ναυτιλία είναι η κατεξοχήν βιομηχανία όπου τα πληρώματά της δεν είναι ομοιογενή, πράγμα που καθιστά αναγκαία την συνεννόηση και την μεταξύ τους συνύπαρξη και είναι το πρώτο μέλημα του Πλοιοκτήτη, του Εφοπλιστή και της Ναυλαγοράς.
Η κοινή γλώσσα και η γνώση του αντικειμένου της ναυτιλίας αποδείχθηκε ότι δεν ήταν αρκετό για να δημιουργήσει ένα ασφαλές, αποδοτικό και παραγωγικό εργασιακό περιβάλλον μέσα στο πλοίο και τις εταιρίες, αφού διαπιστώθηκε ότι χρειαζόταν κάτι πέραν αυτού και το αυτό αντικείμενο είναι τα ζητήματα ταυτότητας που ετίθεντο καθημερινά και δυσκόλευαν την συνεννόηση και την συνύπαρξη των πληρωμάτων στη διαβίωσή και την εργασία τους μέσα στο πλοίο. Όλα τα προηγούμενα χρόνια διαπιστώνονταν ζημίες που δεν μπορούσαν να τις εντάξουν σε κάποιον από τους υπάρχοντες παράγοντες και κριτήρια που είχε θέσει η ναυτιλιακή αγορά.
Οι ζημίες αυτές οδηγούσαν στο συμπέρασμα τελικά ότι δεν υπήρχε η συνεννόηση που θα έπρεπε να υπάρχει μεταξύ του πληρώματος. Αποτελέσματα της κακής συνεννόησης ήταν οι δυστοκίες επικοινωνίας λόγω της διαφορετικής πολιτισμικής και θρησκευτικής κουλτούρας των μελών του πληρώματος.
Επομένως κάνοντας αυτές τις βασικές και σοβαρές διαπιστώσεις δυστοκιών που προκαλούνται στην επικοινωνία των πληρωμάτων, η ναυτιλιακή βιομηχανία επέλεξε να ελαχιστοποιήσει ή ακόμη και να εξαλείψει τη ζημία της με την ταυτόχρονη μεγιστοποίηση των κερδών της, επενδύοντας στην ουσιαστική και αποτελεσματικά μετρήσιμη εκπαίδευση των στελεχών της, στο αντικείμενο της Διοίκησης και Διαχείρισης των Πολυπολιτισμικών και Πολυθρησκευτικών Πληρωμάτων της, επιδιώκοντας πραγματικά αποτελέσματα:
Α. στην εύρυθμη λειτουργία του πλοίου και της εταιρείας.
Β. στο μέγιστο της αποδοτικότητας του προσωπικού.
Γ. στην ψυχική υγεία του προσωπικού, δημιουργώντας ένα εργασιακό περιβάλλον κατανόησης των αναγκών του άλλου, που βοηθά και αναπτύσσει τις δεξιότητες του ατόμου στον χώρο εργασίας, προς όφελος του ιδίου και της εταιρείας.
Δ. στον εντοπισμό των βαθύτερων αιτιών της πράξης ή των πράξεων του άλλου ή των άλλων (χρήσιμο βοήθημα και για την διεξαγωγή έρευνας που εκτελείται από τους αξιωματικούς του πλοίου ή/και την εταιρεία για ένα γεγονός).
Ε. στην καλύτερη αξιολόγηση και αξιοποίηση του προσωπικού, με αποτέλεσμα έναν ορθότερο καταμερισμό-βάσει δυνατοτήτων και δεξιοτήτων- του προσωπικού.
Στ. στη δυναμικότερη και αποτελεσματικότερη πρόληψη και αντιμετώπιση των τυχόν προβλημάτων που ανακύπτουν στις σχέσεις του πληρώματος.
Ζ. στη γνώση, στις δεξιότητες και στην αντίληψη που αποκτά το άτομο που διοικεί, των άλλων κοινωνιών, πολιτισμών και θρησκειών.
Η. στην κατανόηση αντιλήψεων, πρακτικών, νοοτροπιών του πολιτισμού και της θρησκείας του άλλου, για αποφυγή συγκρούσεων και νομικών προβλημάτων στις χώρες υποδοχής του πλοίου, πολλές φορές με ζημία, για το προσωπικό και την εταιρεία.
Θ. στην κατανόηση των λόγων ύπαρξης της θαλάσσιας πειρατείας και στην αντιμετώπιση των θαλάσσιων πειρατών, ιδιαίτερα εάν πρόκειται θαλάσσια πειρατεία για θρησκευτικούς ή πολιτικούς λόγους.
Ι. στην κατανόηση της ετερότητας του πολιτισμού και των θρησκειών του άλλου, για όφελος ενδεχόμενων επιχειρηματικών κινήσεων ή/και συμφωνιών.
Το παρόν αντικείμενο επιχειρεί να δείξει τις δυναμικές των θρησκευτικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων και το πως αυτές ενδεχόμενα επιδρούν, στην οικονομία και την εργασία, δημιουργώντας κουλτούρες που επηρεάζουν τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά συστήματα των κοινωνιών που τα υιοθετούν. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι ένας εργασιακός χώρος ο οποίος απαρτίζεται από διαφορετικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές ταυτότητες, εμπεριέχει τις δυναμικές των ταυτοτήτων, σε θετικά και αρνητικά αποτελέσματα της επίτευξης των στόχων που θέτει η ομάδα ή οι ομάδες στο εργασιακό περιβάλλον που διαβιούν.
Οι ταυτότητες είναι εκεί παρούσες και δυναμικές, είτε γίνονται αντιληπτές, είτε όχι. Ο νέος τρόπος διοίκησης και διαχείρισης του προσωπικού μας, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του και τα ζητήματα ταυτότητας, από τη στιγμή που θέλοντας και μη η κουλτούρα του ατόμου υπάρχει και επηρεάζει το εργασιακό περιβάλλον σε θέματα αντιλήψεων και πρακτικών, τρόπων και σχημάτων σκέψης, που έχουν άμεσο αντίκτυπο στην εργασία και στην παραγωγικότητα, μιας ομάδας, μιας επιχείρησης, μιας ολόκληρης κρατικής μηχανής.
Η ταυτότητα, είτε είναι στην επιθυμία του ατόμου να είναι στο περιθώριο, είτε να είναι στο προσκήνιο, του εργασιακού του βίου, τον επηρεάζει ως δρών υποκείμενο σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του, ακόμη και στην εργασία. Οι αποφάσεις, η συμπεριφορά, ο τρόπος εργασίας, ο ρυθμός εργασίας, ο τρόπος σκέψης, ο τρόπος άσκησης της διοίκησης, του ατόμου, επηρεάζεται και ταυτόχρονα διαφέρει από του άλλου ατόμου, από τη στιγμή που συνειδητά η ασυνείδητα, δρα υπό τις αξίες της ταυτότητας της κοινότητάς του, οι οποίες του έχουν διαμορφώσει τη δική του κουλτούρα, η οποία ταυτόχρονα είναι νοοτροπία και κουλτούρα της θρησκευτικής ή/και πολιτισμικής του ταυτότητας.
Επειδή η Ναυτιλία από μόνη της είναι μια καινοτόμος επιχειρηματική δραστηριότητα και ειδικά αν φέρουμε στο μυαλό μας το παράδειγμα του Άνταμ Σμιθ στον Πλούτο των Εθνών, με την μεταφορά των εμπορευμάτων από το Λονδίνο στη Σκωτία δια θαλάσσης αντικαθιστώντας τις χρονοβόρες χερσαίες μεταφορές της εποχής, με τις θαλάσσιες επιτεύχθηκε η δραστική μείωση του χρόνου παράδοσης των εμπορευμάτων και ταυτόχρονα αναπτύχθηκε η κουλτούρα της ποιοτικής και ασφαλούς μεταφοράς με οφέλη για όλη την κοινωνία.
Στην πλειοψηφία τους σήμερα οι Ναυτιλιακές εταιρείες παγκοσμίως επιδιώκουν και δραστηριοποιούνται με στόχο την καινοτομία επιτυγχάνοντας την δυναμική εξέλιξη τους και ως οργανισμοί, αλλά και για τα στελέχη τους. Οι περισσότερες ναυτιλιακές εταιρείες υιοθετούν καλές πρακτικές και επενδύουν σε αυτές με στόχο την πολύπλευρη ανάπτυξη των στελεχών τους.
*Ο κ. Ισίδωρος Παχουνδάκης είναι Αναπληρωτής Πρόεδρος του Συμβουλίου Διοίκησης του St. Thomas Polytechnic in Singapore
