Ανάμεσα στις πολλές επιταχύνσεις που ζούμε λόγω της πανδημίας, φαίνεται ότι βαθαίνει και η, από καιρού διαφαινόμενη, έλλειψη παγκόσμιας ηγεσίας. Είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού, ότι ο κόσμος βρίσκεται στο σημείο όπου οι ΗΠΑ δείχνουν, πλέον, να μην μπορούν να ηγηθούν, αλλά και η Κίνα ν’ απέχει πολύ από το ν’ αναλάβει ηγετικό ρόλο. Άρα, το κενό παγκόσμιας ηγεσίας που διαρκώς αποκαλύπτεται στα μάτια μας, μετατρέπεται σε κατάσταση παρατεταμένης ανταγωνιστικής ανισορροπίας.
Σύμφωνα, λοιπόν, με αρκετούς αναλυτές, διανύουμε μια στρατηγική πορεία γεωπολιτικών εξέλιξεων, που οδηγεί σ’ ένα καινούργιο, μετα-αμερικανικό κόσμο. Σε κάθε περίπτωση, το επόμενο διάστημα φαίνεται ότι θα καθοριστεί από μια αμφίρροπη γεωπολιτική τάση, που θα έχει ως βάση τον αυξανόμενο ανταγωνισμό, διατήρησης ή εναλλαγής στον πρώτο ρόλο, μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Οι ΗΠΑ υποχωρώντας θα δοκιμάζουν την επιστροφή τους, η δε Κίνα επιδιώκοντας την άνοδο της, θ’ αδυνατεί να την καταστήσει ηγεμονική. Ειδικότερα, αυτό που βλέπουμε στις μέρες μας, για το ποιος έχει την πρωταρχική ευθύνη, αλλά και την, επιτυχή ή μη, διαχείριση της πανδημίας, δεν είναι το εναρκτήριο λάκτισμα του σφοδρού ανταγωνισμού, αλλά η συγκυριακή μορφή έκφρασής του αυτή την περίοδο. Εξάλλου, δεν πρέπει να λησμονούμε την μεγάλη εμπορική σύγκρουση των δύο χωρών, που προϋπήρχε της πανδημίας που ζούμε.
Το σίγουρο είναι, ότι οι πλανητικές ισορροπίες του περασμένου αιώνα, δηλαδή της μονοπολικότητας και του παγιωμένου μεταπολεμικού διπολισμού του τρόμου, αποτελούν μακρινό παρελθόν. Ο νέος πολυπολικός, ασταθής και διαρκώς υπό ανατάραξη πλανήτης μας, χρειάζεται νέες γέφυρες και αρμούς ισορροπίας για να ξεπεράσει τους οποιουσδήποτε καταστροφικούς κλυδωνισμούς. Οικονομικούς, κοινωνικούς, αλλά και, ενδεχομένως, πολεμικούς. Οι γέφυρες, όμως, συνεργασίας και ισορροπίας απέναντι σε μια τέτοια εξέλιξη, απαιτούν την ανάδειξη στο πλανητικό προσκήνιο δυνάμεων, που δεν έχουν απλώς χαρακτηριστικά γεωπολιτικής ισχύος και ανταγωνιστικότητας.
Χρειάζονται την αναδειξη δυνάμεων που πιστεύουν στη γεωπολιτική τους αυτονομία και, ταυτόχρονα, διαθέτουν διαφορετικής ποιότητας ιστορικές εμπειρίες από αυτές του φιλελεύθερου οικονομισμού των ΗΠΑ και του δεσποτικού κομμουνισμού της Κίνας. Δυνάμεων που διαθέτουν οικονομικό δυναμισμό, αλλά διαθέτουν επίσης κοινωνική οργάνωση αλληλεγγύης και προστασίας, και είναι πολιτισμικά υπερβατικές στην κατεύθυνση της ειρήνης και του ανθρωπισμού.
Ένας τέτοιος ρόλος μπορεί να εκπληρωθεί, στα σημερινά πλανητικά δεδομένα, μόνο από την Ευρωπαική Ένωση. Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση της Ένωσης, αυτή είναι και η αρμόζουσα αποστολή της, με βάση τα ιστορικά της διδάγματα και τα υψηλά επίπεδα του πολιτισμού της. Πολλοί θεωρούν, όσο και αν αρχικά ακούγεται παράδοξο, ότι η σημερινή πλανητική διαταραχή είναι η μεγάλη ευκαιρία της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, όμως, εύλογα θ’ αναρωτηθεί κάποιος, πώς μια ελλειμματική Ένωση με σοβαρά προβλήματα εσωστρέφειας σε ό,τι αφορά την οικονομική και κοινωνική σύγκλιση των μερών της, με μεγάλα κενά πολιτικής ενοποίησης και ενιαίας εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, μπορεί να μεταβληθεί σε πόλο παγκόσμιας γέφυρας και συνεργασίας; Πώς μπορεί να εκπληρώσει τον ρόλο ενός γεωπολιτικού τρίτου πόλου ειρήνης και συνεννόησης;
Δεν υποστηρίζω, βέβαια, ότι τα παραπάνω ευρωπαϊκά ελλείμματα είναι εύκολα προσπελάσιμα και επιλύσιμα. Ίσα – ίσα, προαπαιτούν στρατηγικό σχέδιο και οραματική ηγεσία υψηλών απαιτήσεων. Όμως, παρά τις ενστάσεις και γκρίνιες για την έλλειψη σχεδίου και ηγεσίας, που μονότονα ακούγονται στα γνωστά πλαίσια κάθε είδους στενού εθνικού εγωισμού, βόρειου και νότιου, τώρα υπάρχει κάτι όντως ξεχωριστό και ιδιαίτερο. Πρόχειρες και βιαστικές αξιολογήσεις για την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας, που αποτυπώνει την εσωτερική σύγκρουση κορυφής στη Γερμανία, δείχνουν να αγνοούν την βασική κατεύθυνση των πραγμάτων. Υπάρχει τώρα η κατάλληλη πλανητική συγκυρία και το αντίστοιχο κενό, για ένα σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο της Ευρώπης. Ήρθε, θα λέγαμε, το πλήρωμα του χρόνου για να πάρει η Ευρώπη την κεντρική θέση της στον σημερινό κόσμο. Ή θα την πραγματώσει ανελισσόμενη ή θα την εγκαταλείψει περιθωριοποιούμενη.
Σήμερα, η νέα πνοή του ευρωπαικού εγχειρήματος, συνοψίζεται στην λήψη μιας μεγάλης όσο και ώριμης απόφασης, για ουσιαστική εμπλοκή της ΕΕ στην γεωπολιτική πραγματικότητα των αρχών του 21ου αιώνα. Απόφασης των κινητήριων δυνάμεών της, που θα έχει τον χαρακτήρα ευρωπαϊκής αναγέννησης προκειμένου να εκπληρωθεί ο αυτόνομος και, ταυτόχρονα, ο παγκόσμια συνεργατικός ρόλος του τρίτου πόλου. Ενός διακριτού πόλου, όχι απλά από άποψη ισχύος, αλλά κυρίως από άποψη ταυτότητας και επιδιώξεων, στα πλαίσια μιας αναδυόμενης οικουμενικής εποχής. Με θετική συμβολή στην πορεία του συνόλου της ανθρωπότητας και, διαμέσου αυτής, στην ευημερία των εθνών και των λαών της.
