Του Νίκου Χαραλάμπους*
Μπορεί ένας φιλελεύθερος να είναι ρατσιστής; Μπορεί να είναι ομοφοβικός; Ισλαμοφοβικός; Χονδροφοβικός;
Κάποιος μπορεί να πει «ναι», «αν δεν επιβάλει αυτές τις απόψεις του στους άλλους μπορεί να σκέφτεται ό,τι θέλει»
Κάποιος άλλος μπορεί να πει «όχι», «αφού ο φιλελευθερισμός δεν έχει καμία σχέση ως πρόταση με τα παραπάνω».
Εγώ πιστεύω πως "όχι" και θα το εξηγήσω. Κατ' αρχήν η στάση του «ναι, ό,τι θέλει μπορεί να πιστεύει κάποιος» μπερδεύει την ελευθερία της σκέψης με την ιδεολογική συνέπεια. Άλλο το ένα άλλο το άλλο. Οι ιδεολογίες είναι πλαίσια σκέψης. Ενώ ως άτομο είσαι ελεύθερο να σκέφτεσαι ό,τι θες, δεν μπορείς να είσαι κοινωνός μιας ιδεολογίας και να εκφράζεις κάτι που είναι έξω από αυτήν. Είναι ασυνέπεια και αντίφαση.
Γιατί λοιπόν η απάντηση είναι «όχι»; Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των 'φοβιών' είναι ο κολλεκτιβισμός. Δηλαδή η ανάθεση προσήμου και γενικών χαρακτηριστικών όχι με βάση τον χαρακτήρα, τη φυσιογνωμία, την ηθική του καθενός/μιάς αλλά με βάση ένα επιφανειακό χαρακτηριστικό που βάζει όσους έχουν αυτό το χαρακτηριστικό στην ίδια μοίρα. Το χρώμα του δέρματος, η θρησκεία, η εθνική καταγωγή, η ταυτότητα φύλου, αυτό σε ορίζει πια. Σε έχω κρίνει πριν σου μιλήσω, πριν σε μάθω, απλώς με το που θα σε δω ή θα μάθω κάτι συγκεκριμένο για σένα.
Ο φιλελευθερισμός αντίθετα προωθεί και υποστηρίζει το 'πρωτείο του ατόμου'. Το άτομο δεν προσδιορίζεται από γενικά και κολλεκτιβιστικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες αλλά αποτελεί ξεχωριστή οντότητα και πάντοτε διαφορετική από όλα τα άλλα άτομα.
Αν και οι ιδεολογίες συναντώνται συνήθως στην πολιτική αναπόφεκτα εμπεριέχουν και στοιχεία/κανόνες ηθικής. Άρα κάποιος που επικαλείται μια ιδεολογία, θα εξεταστεί και από τη συμπεριφορά του και τον λόγο του. Δεν μπορείς να λες πως είσαι κομμουνιστής και στην καθημερινότητά σου να εκμεταλλεύεσαι τον εργαζόμενό σου με τον τρόπο που καταγγέλεις. Και δεν μπορείς να λες πως είσαι εθνικιστής αλλά να λες πως θαυμάζεις τους Τούρκους και πιστεύεις πως οι Τούρκοι είναι ανώτεροι των Ελλήνων.
Άρα ενώ σεβόμαστε τον αυτοπροσδιορισμό ως δικαίωμα, στην πολιτική αλλά και στην καθημερινή συμπεριφορά μας, η συνέπεια είναι Αξία. Και όταν κάποιος είναι ασυνεπής μεταξύ αυτού που αυτοπροσδιορίζεται και των λεγόμενών του, συνήθως τα λεγόμενα παίρνουν προτεραιότητα. Γιατί ο αυτοπροσδιορισμός είναι μια επικεφαλίδα. Αλλά ο λόγος είναι το περιεχόμενο.
Ο φιλελευθερισμός ως όρος ευτύχησε τα τελευταία χρόνια να είναι της μόδας. Από τη δεξιά ως την κεντροαριστερά (και τμήματα της αριστεράς) χρησιμοποιείται ως επίθετο, ως συνθετικό, ως ουσιαστικό με κάποιο επίθετο, συνήθως για να περιγράψει μια πολιτική στάση καλύτερα και να αυτοπροσδιορίσει πιο συγκεκριμένα (άλλο ο φιλελεύθερος αριστερός και άλλο ο αντιφιλελεύθερος αριστερός). Όμως το περιεχόμενο του λόγου του καθενός (και για τους πολιτικούς που έχουν θέσεις εξουσίας οι πράξεις τους) είναι αυτό που θα κρίνει αν κάποιος είναι φιλελεύθερος (ή δεξιός, ή σοσιαλιστής) ως λέει.
Εξετάστε τον αυτοπροσδιορισμό και μην στέκεστε σε αυτόν.
*Ο Νίκος Χαραλάμπους είναι μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Φιλελεύθερης Συμμαχίας
