Το δεύτερο κύμα πανδημίας τρομάζει. Η ανάκαμψη θα είναι αργή. Ανεργία, ζημιά στον τουρισμό, νέα γενιά κόκκινων δανείων, θα δοκιμάσουν τις αντοχές της οικονομίας. Η κυβέρνηση πρέπει να βρει τη χρυσή τομή.
Να στηρίξει με χαμηλού κόστους ρευστότητα νοικοκυριά και επιχειρήσεις, να σχεδιάσει γρήγορα την αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου για να κάνει την οικονομία μας πιο παραγωγική. «Να τρέξουν οι διαρθρωτικές αλλαγές. Εκπαίδευση, δικαιοσύνη, δημόσια διοίκηση, να αναβαθμιστούν», σημειώνει ο πρώην υπ. Οικονομικών Φίλιππος Σαχινίδης.
Στο κακό σενάριο, όπου ό,τι δανειστούμε πάει σε λάθος σκοπό, τότε θα αυξηθεί το δημόσιο χρέος, ενώ η επόμενη ημέρα ειδικά για τις νέες γενιές που μέσα σε μια δεκαετία έχουν δοκιμαστεί ήδη τρεις φορές θα είναι πολύ δύσκολη. «Μπορεί να δούμε αντί για επιστροφή αυτών που έφυγαν, στην προηγούμενη κρίση, νέα μαζική έξοδο σε αναζήτηση καλύτερων προοπτικών», όπως αναφέρει ο κ. Σαχινίδης.
Συνέντευξη στον Βασίλη Γεώργα
- Ποιες οι προβλέψεις σας για το φθινόπωρο και το χειμώνα; Πόσο πολύ αναμένεται να επηρεάσει την οικονομία η έλλειψη ρευστού που συνεπάγεται η ύφεση και η κακή τουριστική χρονιά;
Στις αρχές του καλοκαιριού η κυβέρνηση προχώρησε σε αναθεώρηση των αρχικών της εκτιμήσεων για την ύφεση από 4,7% σε περίπου 8%. Η νέα εκτίμηση έγινε με βάση την υπόθεση ότι δεν θα εκδηλωθεί νωρίς το δεύτερο κύμα πανδημίας και δεν θα κατακρημνιστούν τα έσοδα από τον τουρισμό. Υποθέσεις που σήμερα ξέρουμε ότι δεν ισχύουν.
Στο μεταξύ ανακοινώθηκαν τα στοιχεία για την πορεία του ΑΕΠ το δεύτερο τρίμηνο του 2020 για την Ευρωζώνη και τις μεγάλες οικονομίες της τα οποία, αν και ελαφρώς καλύτερα από τις προβλέψεις της ΕΕ του Ιουλίου, δεν παύουν να είναι η χειρότερη επίδοση μετά τον πόλεμο.
Αν στις αρνητικές εξελίξεις στην οικονομία της Ευρωζώνης συνυπολογίσουμε τις συνέπειες του δεύτερου κύματος- που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις έχει ξεκινήσει- τότε η κυβέρνηση, ακόμη και μετά τα νέα μέτρα που θα ανακοινώσει, μάλλον θα προβεί σε δεύτερη αναθεώρηση προς το χειρότερο για την ύφεση του 2020.
Σε ότι αφορά το χειμώνα, επιτρέψτε μου να επικαλεστώ το μότο "winter is coming" από τη γνωστή τηλεοπτική σειρά Game of Thrones. Είναι πλέον αποδεκτό από όλους τους διεθνείς οργανισμούς ότι η ανάκαμψη θα είναι αργή και οι συνέπειες της κρίσης θα διαρκέσουν πολύ πέρα από το 2020. Οι δε απώλειες του 2020 στο ΑΕΠ θα αργήσουν να αναπληρωθούν.
Αρνητικές είναι και οι εξελίξεις στο μέτωπο της απασχόλησης, κυρίως εξαιτίας της μείωσης στις εποχικές προσλήψεις. Οι εξελίξεις θα ήταν ακόμη χειρότερες αν δεν υπήρχαν κάποια μέτρα που συγκράτησαν τις απολύσεις και αν ένα τμήμα εργαζομένων δεν επέλεγε να σταματήσει να αναζητά εργασία και επομένως να μην λογίζονται ως άνεργοι.
Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν τον πλήρη αντίκτυπο της κρίσης και την πραγματική απώλεια θέσεων πλήρους απασχόλησης ή/και την έκταση των μετατροπών στις συμβάσεις. Η επιτάχυνση των αιτήσεων για συνταξιοδότηση μέσα σε ένα αβέβαιο περιβάλλον απορροφά επίσης ένα τμήμα των κραδασμών στην αγορά εργασίας. Θα επιτείνει όμως τις πιέσεις στο ασφαλιστικό σύστημα.
- Τα χρήματα του ευρωπαϊκού πακέτου αργούν, ο κορονοϊός δεν τελείωσε, τα μέτρα αρχίζουν να κουράζουν την κοινωνία, ενώ αν ο ιός ξεφύγει το σύστημα υγείας θα δοκιμαστεί. Αναζητείται επομένως μια χρυσή τομή. Θα βρεθεί;
Οι επερχόμενες δυσκολίες είναι ήδη ορατές. Η ανακοίνωση νέων περιοριστικών μέτρων σε τοπικό επίπεδο προκαλεί ήδη αντιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες που βλέπουν να χάνεται η φετινή τουριστική περίοδος. Το σύστημα υγείας έχει ανάγκη από πρόσθετους πόρους για να ανταπεξέλθει στις ανάγκες του δεύτερου κύματος. Η εκταμίευση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης δύσκολα θα πραγματοποιηθεί πριν από το τέλος του πρώτου εξαμήνου του 2021.
Στην ΕΕ γίνεται πλέον κατανοητό ότι η ανάκαμψη -παρά τα αισιόδοξα μηνύματα από κάποιους δείκτες- δεν θα είναι τύπου V. Για αυτό θα χρειαστούν νέες πρόσθετες δημοσιονομικές παρεμβάσεις από τους εθνικούς προϋπολογισμούς ακόμη και το 2021 παρά τη δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης.
Για αυτό άρχισε η συζήτηση για παράταση της αναστολής στην εφαρμογή των κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Σε πολλές χώρες έχει ξεκινήσει η διαδικασία κατάρτισης των προϋπολογισμών και πρέπει να γνωρίζουν τι περιθώρια υπάρχουν για νέες δημοσιονομικές παρεμβάσεις. Οι οικονομίες που έχουν δημοσιονομικό χώρο θα τον αξιοποιήσουν με νέα πρόσθετα μέτρα ώστε οι οικονομίες να ανακάμψουν ταχύτερα. Όσες έχουν ήδη υψηλό δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα πάρουν λιγότερα νέα δημοσιονομικά μέτρα με ότι αυτό συνεπάγεται για την επανεκκίνηση των οικονομιών αυτών.
- Η Ελλάδα αντίθετα με άλλες χώρες που έχουν πληγεί από την ύφεση, έχει ένα μειονέκτημα. Δεν παράγει διεθνώς ανταγωνιστικά προϊόντα. Και η αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου δεν γίνεται αυτόματα. Χρόνος ωστόσο δεν υπάρχει. Πως θα σταθεί όρθια η οικονομία έως τα μέσα του 2021, οπότε και θα αρχίσουν να εισρέουν οι πρώτοι ευρωπαϊκοί πόροι;
Η νέα κρίση και οι αρνητικές της συνέπειες δείχνουν πόσο πολύτιμος χρόνος χάθηκε από το 2010 μέχρι σήμερα. Τότε η μείζονα και η ελάσσονα αντιπολίτευση αρνούνταν να αποδεχτούν την πραγματικότητα για τα αίτια της κρίσης. Μιλούσαν για τεχνητή διόγκωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Αρνούνταν να δεχτούν ότι το δημόσιο χρέος της Ελλάδας ως ποσοστό του ΑΕΠ είχε αυξηθεί την περίοδο 2004-2009 υπέρμετρα. Παραγνώριζαν ότι το παραγωγικό πρότυπο ήταν προβληματικό όταν το 2008 το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ήταν 14,7% του ΑΕΠ.
Η Ελλάδα πριν προλάβει να συνέλθει από την προηγούμενη κρίση -όντας η οικονομία της σε δυσμενή θέση με υψηλή ανεργία και μακροχρόνια ανεργία, χρόνια αποεπένδυση και μεγάλο απόθεμα προβληματικών δανείων- βρέθηκε αντιμέτωπη με την κρίση πανδημίας. Αν λοιπόν την προηγούμενη δεκαετία υπήρχε συναίνεση ώστε να μετασχηματίσουμε την οικονομία μας και να αντιμετωπίσουμε το δημοσιονομικό πρόβλημα, οι επιπτώσεις της σημερινής κρίσης θα ήταν ηπιότερες.
Σε ότι δε αφορά το δημοσιονομικό χώρο αυτός είναι περιορισμένος και τα ταμειακά διαθέσιμα επίσης περιορισμένα. Η Ελλάδα θα πρέπει να αντλήσει στο επόμενο διάστημα ρευστότητα με τα χαμηλότερο δυνατό κόστος για να στηριχτεί η οικονομία κατά τρόπο αποτελεσματικό μέχρι να εκταμιευτούν οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης. Αν ότι δανειστούμε πάει σε λάθος σκοπό για να ικανοποιηθούν πελατειακές ανάγκες, τότε θα αυξηθεί το δημόσιο χρέος χωρίς παραγωγικό αντίκρισμα.
Τότε η επόμενη ημέρα ειδικά για τις νέες γενιές που μέσα σε μια δεκαετία έχουν δοκιμαστεί ήδη τρεις φορές θα είναι πολύ δύσκολη. Μπορεί να δούμε αντί για επιστροφή αυτών που έφυγαν στην προηγούμενη κρίση, νέα μαζική έξοδο σε αναζήτηση καλύτερων προοπτικών.
Στο μεταξύ πρέπει να προχωρήσουν οι διαρθρωτικές αλλαγές που θα επιταχύνουν τη διαδικασία μετασχηματισμού του παραγωγικού προτύπου. Να αποκτήσουμε μια οικονομία πιο ισόρροπη που δεν θα εξαρτάται υπερβολικά από μια οικονομική δραστηριότητα. Εκπαίδευση, δικαιοσύνη, δημόσια διοίκηση, εποπτικές αρχές θα πρέπει να αναβαθμιστούν ώστε να συνεισφέρουν στην προσπάθεια αυτή. Την περίοδο αυτή θα πρέπει να αποφασιστεί σε ποιες υποδομές, ποιους κλάδους της οικονομίας και σε ποιες επιχειρήσεις θα διοχετευτούν οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης. Πως θα βοηθηθούν νέες επιχειρήσεις ώστε η οικονομία να γίνει πιο πράσινη, ψηφιακή και ανθεκτική στις κρίσεις.
Η Ελλάδα την επομένη αυτής της κρίσης θα πρέπει να εξασφαλίσει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης πάνω από το 2,5%. Έτσι, θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ανεργίας με τη δημιουργία νέων και καλά αμειβομένων θέσεων εργασίας. Έτσι θα εξουδετερώσει την απειλή του δημόσιου χρέους που ως ποσοστό του ΑΕΠ θα έχει αυξηθεί υπερβολικά. Έτσι, θα ξεπεράσουμε το πρόβλημα της νέας γενιάς των κόκκινων δανείων.
- Έπειτα υπάρχουν και τα ελληνοτουρκικά. Εφόσον η κρίση με την γείτονα έχει διάρκεια, μπορεί αυτό να έχει οικονομικές επιπτώσεις και αν ναι, ποιες;
Ήδη ζούμε σε ένα περιβάλλον αυξημένων αβεβαιοτήτων που επηρεάζουν αρνητικά την πορεία της οικονομίας και τις επενδύσεις. Αντιλαμβάνεστε ότι ένα «ατύχημα» αποτέλεσμα της προκλητικότητας της γειτονικής χώρας σαφώς θα επηρεάσει την πορεία και της δικής μας οικονομίας σε όλα τα επίπεδα, κυρίως στο μέτωπο των επενδύσεων και του τουρισμού.
Δείτε άλλωστε πως δοκιμάζεται η οικονομία της γειτονικής χώρας χωρίς να έχει μεσολαβήσει κάποιο «ατύχημα» για να κατανοήσετε τι θα είχε συμβεί στη δική μας αν δεν συμμετείχαμε στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη.
* Ο Φίλιππος Σαχινίδης είναι πρώην υπουργός Οικονομικών.
