Του Αλέξανδρου Σκούρα
Όσοι πολίτες δεν ασχολούνται καθημερινά με ζητήματα «υψηλής» πολιτικής αλλά ενημερώνονται από τα δελτία ειδήσεων και τους τίτλους των εφημερίδων, είναι πολύ πιθανό να έχουν μία διαστρεβλωμένη εικόνα για τον κόσμο μας.
Ο αγώνας για τα retweets, τα likes, τα shares, ή την τηλεθέαση έχει μοιραία οδηγήσει στην εμπορευματοποίηση της πληροφορίας. Αυτή η πραγματικότητα σε συνδυασμό με την ανθρώπινη τάση για πληροφορίες που σοκάρουν, όπως η πείνα, ο θάνατος και οι αρρώστιες, δημιουργούν έναν ανατροφοδοτούμενο κύκλο που διαιωνίζει τα πρωτεία των «κακών ειδήσεων» έναντι των «καλών». Η διαδικασία, αν και απέχει από την απεικόνιση της πραγματικότητας, είναι πλήρως ορθολογική. Οι άνθρωποι αντιδρούν και αλληλεπιδρούν με πληροφορίες που ευαισθητοποιούν τα πιο πηγαία τους ένστικτα, όπως αυτό της επιβίωσης, και για τον λόγο αυτό προτιμούν να διαβάζουν, να ακούν, και να αναπαράγουν ειδήσεις με τέτοιο περιεχόμενο. Από την άλλη πλευρά, τα μέσα ενημέρωσης χρειάζονται αυτή την αλληλεπίδραση, την προσοχή και την ανταπόκριση του κοινού και ανταποδίδουν προσφέροντας ειδήσεις και περιεχόμενο που ικανοποιεί τη ζήτηση.
Μπορεί αυτά να ακούγονται θεωρητικά, όμως η κατάσταση είναι ιδιαίτερα προβληματική διότι πλέον υπάρχει τραγική απόσταση μεταξύ της πραγματικότητας, όπως αυτή εκφράζεται από τα καλύτερα διαθέσιμα στοιχεία, και του τρόπου που οι περισσότεροι πολίτες του ανεπτυγμένου κόσμου αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους. Το καλύτερο παράδειγμα αφορά την παγκόσμια φτώχεια. Σύμφωνα με τα καλύτερα διαθέσιμα στοιχεία που έχουμε από την Παγκόσμια Τράπεζα, η ακραία φτώχεια τα τελευταία 30 χρόνια έχει μειωθεί στο μισό. Αυτό είναι ένα γεγονός που κανονικά θα έπρεπε να φιγουράρει στα πρωτοσέλιδα κάθε εφημερίδας του πλανήτη για πολύ καιρό, αφού είναι ίσως μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Όμως, λόγω των συνθηκών της προηγούμενης παραγράφου, οι άνθρωποι που γνωρίζουν αυτό το πραγματικά σπουδαίο επίτευγμα είναι ελάχιστοι. Πόσο ελάχιστοι; Σύμφωνα με έρευνα των Ipsos Mori & Novus, σε αρκετές ανεπτυγμένες χώρες δεν ξεπερνούν τον 1 στους 10 ερωτηθέντες (βλ. πίνακα)
Το σοκαριστικό με την έρευνα αυτή είναι ότι οι πολίτες όλων των χωρών που μετείχαν στην έρευνα πέτυχαν τη σωστή απάντηση λιγότερες φορές από ότι θα την πετύχαιναν χιμπατζήδες ή ένα τυχαίο πείραμα! Πρόκειται δηλαδή για την εμπειρική επιβεβαίωση της γνωστής ρήσης που θέλει την ημιμάθεια να είναι χειρότερη της αμάθειας. Γιατί χειρότερη; Διότι ένας πολίτης, που ψηφίζει και συμμετέχει στα κοινά σε μία σύγχρονη δημοκρατία, αν θεωρεί ότι η ακραία φτώχεια διπλασιάστηκε ή έμεινε σταθερή τα τελευταία 20 χρόνια, αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τον τρόπο που αυτός λειτουργεί τελείως λανθασμένα. Αν δεν γνωρίζει το σημαντικότερο επίτευγμα της ανθρωπότητας και τους λόγους που το προκάλεσαν, πώς είναι δυνατόν να έχει μία ορθή αντίληψη για τον τρόπο που λειτουργούν οι αγορές, το εμπόριο, οι διεθνείς σχέσεις και η οικονομική ανάπτυξη.
Αντίστοιχα αποτελέσματα βέβαια επιτυγχάνονται και σε άλλους τομείς, όπως η δραματική μείωση της βίας στον πλανήτη που αναδεικνύει ο παγκοσμίου φήμης καθηγητής του Harvard, Steven Pinker στο βιβλίο του Better angels of our nature. Η απάντηση όμως στο πρόβλημα της γεφύρωσης εντυπώσεων και πραγματικότητας προς το παρόν μας διαφεύγει. Είναι σίγουρο ότι τα μέσα ενημέρωσης παίζουν σημαντικό ρόλο αλλά προς το παρόν δεν φαίνεται να αλλάζει κάτι.
