Του Ηλία Προβόπουλου
Πώς κάποιοι τολμηροί άνθρωποι πριν από μισόν αιώνα φύτεψαν τις πρώτες καστανιές. Έτσι σήμερα μπορούμε να μιλάμε για ένα χωριό που είναι το κέντρο του κάστανου, μιας και η παραγωγή σε αυτό μαζί με ορισμένα γειτονικά αγγίζει το 20% της παραγωγής σε όλη την Ελλάδα και οι οικονομικές συνέπειες είναι πλέον εμφανείς
Ο Οκτώβριος για την ελληνική ύπαιθρο είναι ο μήνας στη διάρκεια του οποίου τελειώνει η καρποφορία των δέντρων και γίνεται η αποτίμηση της σοδειάς σε όλα τα αγαθά πριν ο κάθε νοικοκύρης ξεκινήσει αμέσως μετά τα πρωτοβρόχια το όργωμα για τη νέα περίοδο. Από τον κανόνα εξαιρούνται, λόγω και της μεσογειακής θέσης της χώρας, οι παραγωγοί εσπεριδοειδών και φυσικά οι ελαιοκόμοι, που κλείνουν κάθε έτος τον κύκλο της παραγωγής συλλέγοντας τον πολύτιμο καρπό της ελιάς ώς τους πρώτους μήνες του νέου χρόνου.
Οι πρώτες ημέρες του Οκτώβρη ήταν επίσης για ορισμένες ημιορεινές περιοχές της χώρας η περίοδος που γινόταν η συγκομιδή των κάστανων, αλλά τούτο αποτελούσε λόγω της φύσης, του τρόπου εμπορίας και διάθεσής του, ένα προϊόν που δεν είχε μια ξεχωριστή θέση στην αγορά αλλά και ούτε και έπαιζε σημαντικό ρόλο, πλην της διατροφής ανθρώπων και ζώων, στην οικονομία των περιοχών όπου καλλιεργούνταν οι καστανιές.
Μπορεί να υπήρχαν απέραντα δάση άγριας καστανιάς σε πολλά βουνά της Ελλάδας, αλλά σε ελάχιστα μέρη υπήρχαν συστηματικοί καστανεώνες με εξημερωμένα δέντρα των οποίων ο καρπός απέφερε ένα σεβαστό ποσό χρημάτων στους νοικοκυραίους τους. Ο καρπός εκείνων των φυσικών καστανόλογγων χρησιμοποιούνταν κυρίως για τροφή των οικιακών ζώων ενώ σαν άρχισε να αραιώνει από ανθρώπους η ύπαιθρος ξεχάστηκαν, αλλά διατηρήθηκαν μέχρι πριν από λίγα χρόνια πριν τα ρημάξει μια αρρώστια που λένε πως ήρθε από το εξωτερικό και σήμερα έσβησαν στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας.
Δεν πήγαν όμως έτσι τα πράγματα και για τη Μελίβοια της Λάρισας, ένα μεγάλο, ωραίο χωριό στις βορειοανατολικές πλαγιές του Κίσσαβου, η οποία από τη μια πλευρά της αγναντεύει τον ταλαιπωρημένο από την καλλιέργεια κάμπο της Θεσσαλίας και από την άλλη το πρόσχαρο Βόρειο Αιγαίο. Σε αυτό το χωριό κάποιοι τολμηροί άνθρωποι που έβλεπαν μακριά φύτεψαν σχεδόν πριν από μισό αιώνα τις πρώτες καστανιές και σύντομα αυτοί αποτέλεσαν παράδειγμα για πολλούς άλλους που ακολούθησαν. Ετσι σήμερα μπορούμε να μιλάμε για ένα χωριό που είναι το κέντρο του κάστανου στην Ελλάδας, μιας και η παραγωγή σε αυτό μαζί με ορισμένα άλλα γειτονικά αγγίζει το 20% της παραγωγής σε όλη την Ελλάδα και οι οικονομικές συνέπειες είναι πλέον εμφανείς.
Ο τόπος και τα πλούτη του
Στη Μελίβοια της δεκαετίας του '50 οι κάτοικοι δεν είχαν πολλές επιλογές, καθώς η ζωή τους ήταν δεμένη με την παραδοσιακή γεωργία και την κτηνοτροφία. Είχαν αμπέλια τα οποία σήκωνε από παλιά ο τόπος, πολλές συκιές που με τα σύκα τους έφτιαχναν και καλό τσίπουρο, καλλιεργούσαν κάπως συστηματικά κρεμμύδια και εμπορεύονταν κοκκάρι, αλλά ο κλήρος ήταν πολύ μικρός γιατί είχε πολύ κόσμο τότε το χωριό. Για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους πήγαιναν και δούλευαν στον κάμπο της Λάρισας, ξενιτεύονταν και κάποιοι άνδρες πήγαιναν και στα καράβια. Μια ανάσα στο εισόδημα των περισσότερων έδιναν και οι ελιές που ευδοκιμούν στην παράκτια περιοχή και παράγουν εξαιρετικής ποιότητας λάδι, αλλά αυτό δεν αρκούσε ν'' ελαφρώσει λίγο τις ανάγκες της επιβίωσής τους σ'' αυτόν τον τόπο.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Μελιβοιώτες άρχισαν να πηγαίνουν για εποχική εργασία στην Αγιά, όπου από πολύ νωρίς άρχισε να αναπτύσσεται η δενδροκομία, η οποία έμελλε να αλλάξει τη φυσιογνωμία όλης της περιοχής καθιστώντας την ένα μεγάλο κέντρο καλλιέργειας και παραγωγής φρούτων καλής ποιότητας, όπως μήλα, κεράσια, αχλάδια και άλλα. Πριν από είκοσι - τριάντα χρόνια, λένε οι παλαιότεροι στη Μελίβοια, έφευγαν κάθε πρωί από το χωριό έξι με επτά λεωφορεία γεμάτα κόσμο που πήγαινε να δουλέψει στους οπωρώνες της Αγιάς και επέστρεφαν το βράδυ στο χωριό.
Αυτές οι σκηνές για τη Μελίβοια σιγά σιγά περιορίστηκαν και σήμερα έχουν εξαλειφθεί εντελώς γιατί οι Μελιβοιώτες έγιναν οι ίδιοι καλλιεργητές δέντρων -κυρίως καστανιές και κερασιές- και παρατηρείται μάλιστα το φαινόμενο της αναζήτησης εργασίας εκεί από πολλούς αλλοδαπούς που προέρχονται από βαλκανικές χώρες οι οποίοι καταφθάνουν εκεί όλο το χρόνο, μεμονωμένα ή κατά ομάδες και δουλεύουν στη συλλογή των καρπών.
Οι πρωτοπόροι
Η αλλαγή αυτή έγινε, όπως προαναφέρθηκε, γιατί κάποιοι πρωτοπόροι άνθρωποι την εποχή που οι περισσότεροι χωριανοί έφευγαν αναζητώντας καλύτερη τύχη αλλού, στη Λάρισα και στον κάμπο, αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν συστηματικά καστανιές στην ευρύτερη περιοχή της Μελίβοιας και καθώς ήταν το έδαφος κατάλληλο και ιδανικές οι κλιματολογικές συνθήκες, δημιούργησαν ένα θαύμα. Και παλαιότερα βέβαια είχαν καστανιές στη Μελίβοια, αλλά αυτές ήταν περιορισμένες στις άκρες των χωραφιών για να μην ισκιώνουν τις καλλιέργειες και όσων οι ρίζες έφταναν λίγο νερό δροσίζονταν και έκαναν καλό καρπό. Οι άλλες ήταν καταδικασμένες στην ανυδρία και για τούτο ο καρπός τους ήταν μικρός και δεν έφτανε ποτέ στην αγορά.
Με την εξέλιξη όμως της καλλιέργειας της καστανιάς σε περισσότερα χωράφια η οποία θέλει αρκετό νερό για την ανάπτυξή της και τη σωστή καρποφορία, εκμεταλλεύτηκαν τα τρεχούμενα νερά, κατόπιν προχώρησαν σε γεωτρήσεις κατά μόνας ή ομαδικές και τελευταία, που αυτές περιορίστηκαν λόγω του κινδύνου της εξάντλησης και της διατάραξης του υδροφόρου ορίζοντα, άρχισαν να κατασκευάζουν μεγάλες δεξαμενές στις οποίες συλλέγουν τα νερά του χειμώνα και έτσι έχουν νερό για όλη την καλλιεργητική περίοδο και για τα άνυδρα καλοκαίρια.
Η ανάπτυξη επίσης της καλλιέργειας οδήγησε στη δημιουργία δασικών δρόμων προς όλες τις εξοχές του χωριού, ενώ το κέρδος από τα κάστανα έκανε πολλούς και από τους φευγάτους στο χωριό να ξαναμπούν στα παρατημένα χωράφια τους και να τα φυτέψουν καστανιές, κερασιές και μηλιές. Μηλιές είχαν και παλαιότερα στη Μελίβοια, σε διάφορες ποικιλίες και κυρίως τα παλιά, ωραία, σκληρά φιρίκια, από τα οποία δυστυχώς μόνο λίγα δέντρα από εκείνα υπάρχουν πια, γιατί η αγορά δεν απορροφά την ποικιλία αυτή και θέλει μόνο κάποιες άλλες συγκεκριμένες ποικιλίες με τις οποίες έχουν εμβολιάσει τα περισσότερα δέντρα τους οι δενδροκόμοι της Μελίβοιας. Τελευταία παρατηρείται μια στροφή πάλι προς τα φιρίκια, αλλά οι νέες ποικιλίες που αρχίζουν να καλλιεργούνται διαφέρουν αρκετά από τα παραδοσιακά της περιοχής.
Η ώρα της επεξεργασίας
Το γεγονός της μεγάλης ζήτησης των καστάνων της Μελίβοιας απασχολεί πια σοβαρά τους κατοίκους της, οι οποίοι προσανατολίζονται στην επεξεργασία τους στον τόπο τους και ήδη παρατηρούνται κινήσεις για τη δημιουργία ομάδων παραγωγών που θα προχωρήσουν σ'' αυτή την κίνηση, η οποία αναμένεται να αλλάξει ριζικά όλο τον κύκλο της καλλιέργειας, συλλογής, εμπορίας, διάθεσης και επεξεργασίας των κάστανων στην περιοχή και θα δώσει πρόσθετο εισόδημα στους κατοίκους της, ενώ θα αλλάξει και τη διάθεση για τη διαμονή των νεότερων Μελιβοιωτών και την επιστροφή ορισμένων ανέργων από τις πόλεις.
Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε πως η καλλιέργεια της καστανιάς στην Μελίβοια δεν είναι μονοκαλλιέργεια που περικλείει πολλούς κινδύνους για την παραγωγή και το εισόδημα των κατοίκων.
Παράλληλα με τις καστανιές, οι Μελιβοιώτες καλλιεργούν επίσης συστηματικά κερασιές, που τους δίνουν ένα καλό εισόδημα στην αρχή του καλοκαιριού, μηλιές, αλλά έχουν αρχίσει επίσης να εκτιμούν πάλι τις ελιές που κάπως είχαν αμελήσει τα τελευταία χρόνια. Ετσι, με αυτά τα τέσσερα εξαιρετικά προϊόντα που χαρίζει η γη της Μελίβοιας σε όσους σκύβουν με φροντίδα πάνω της, οι κάτοικοί της νιώθουν περισσότερο ασφαλείς από άλλους Ελληνες μπροστά σε ένα αβέβαιο μέλλον για τη χώρα μας και για όλον τον κόσμο.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» στις 31.10.2018.
