Του Δημήτρη Κουρέτα*
Η ικανότητα να νηστεύεις είναι μια εξελικτική προσαρμογή στις κλιματικές συνθήκες του πλανήτη. Στη δική μας κλιματική ζώνη, είμαστε προνομιούχοι στο να ζούμε μέσα από τις διαφορετικές εποχές. Ας φανταστούμε τη ζωή μας πριν την ανακάλυψη του καταψύκτη και της τεχνολογίας συντήρησης τροφίμων: το καλοκαίρι ο ήλιος επιτρέπει την ανάπτυξη φρούτων, φρέσκων λαχανικών και πολλών άλλων τροφίμων.
Το φθινόπωρο είναι η εποχή συγκομιδής φρούτων και σιτηρών, οι άνθρωποι και τα ζώα τρώνε περισσότερο απ' όσο χρειάζονται και χτίζουν λιπώδη ιστό. Μετά, η θερμοκρασία σταδιακά πέφτει μέχρι να έρθει ο χειμώνας. Μόνο ένας περιορισμένος αριθμός μη ευπαθών τροφίμων, που σταδιακά εξαφανίζονται κατά τους χειμερινούς μήνες, είναι διαθέσιμα στους ανθρώπους και τα ζώα. Το θερμιδικό έλλειμμα εξισορροπείται από τις αποθήκες του οργανισμού, κυρίως από τα λιποκύτταρα.
Για χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος κατανάλωνε αυτά που παράγει η φύση το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, και αποθήκευε λίπος, το οποίο κατανάλωνε τον χειμώνα όταν έτρωγε λιγότερο, επειδή η φύση δεν παράγει. Αυτά όλα ανατράπηκαν πριν μερικές δεκαετίες, όταν ο άνθρωπος δημιούργησε ψυγεία σύγχρονα και εξελίχθηκε και η τεχνολογία τροφίμων, και έτσι μπορεί να έχει για όλο το χρόνο τροφή σε ποσότητα και σε ποικιλία, κάτι που δεν είχε παλιά.
Αυτό του άλλαξε εντελώς το σωματότυπο στο Δυτικό κόσμο. Έγινε παχύσαρκος μιας και δεν χρειάζεται ο οργανισμός του να καταναλώνει κατά τη διάρκεια του χειμώνα, το λίπος που αποθήκευσε, αφού πια βρίσκει νέα τροφή εύκολα.
Όταν υπάρχει περίσσεια τροφής, αυτή καίγεται αναερόβια που δεν συμφέρει ενεργειακά. Και αυτό γίνεται γιατί ακριβώς υπάρχει περίσσεια. Όταν υπάρχει έλλειψη, τότε καίγεται αερόβια που συμφέρει ενεργειακά. Αυτή η πολύ σημαντική αλλαγή λέγεται στην βιολογία 'μεταβολική αλλαγή' (metabolic shift), και δημιουργεί σημαντικά γεγονότα στον οργανισμό του ανθρώπου.
Όταν ο άνθρωπος δεν είχε τροφή, επειδή αναγκαζόταν να την μοιραστεί με τον άλλον, αυτό βοήθησε και στην ανάπτυξη της συντροφικότητας του, όπως και άλλων συμπεριφορών. Επομένως για χιλιάδες χρόνια ήταν μαθημένος να νηστεύει, περιόδους που δεν είχε τροφή. Αυτή η στέρηση τροφής ηθελημένα στην εποχή μας (νηστεία), μπορεί να μην έχει σχέση με την έλλειψη τροφής που παρατηρείτο στον άνθρωπο παλιά λόγω έλλειψης, αλλά ακολουθεί ακριβώς τους ίδιους βιοχημικούς δρόμους.
Δηλαδή μιμείται την έλλειψη τροφής. H σύγχρονη μέθοδος νηστείας είναι που έχει επικρατήσει να λέγεται 'διαλειμματική' νηστεία, δηλαδή όταν στερούμαστε την τροφή για κάποιες ώρες της ημέρας η κάποιες μέρες την εβδομάδα, σε αντιδιαστολή με αυτό που λέμε περιορισμό θερμίδων μέσα στην ημέρα κατά 20-30%, που είναι κάτι εντελώς διαφορετικό βιοχημικά. Επιδρά πλέον η διαλειμματική νηστεία στην φυσιολογία μας, και γνωρίζουμε σήμερα για αυτό βιοχημικά, πως επιδρά το φαινόμενο σε διάφορες νόσους όπως ο καρκίνος, ο σακχαρώδης διαβήτης, το μεταβολικό σύνδρομο, οι νόσοι του καρδιαγγειακού και του νευρικού, η πως επιδρά στο φαινόμενο της γήρανσης.
Από τις πληροφορίες που έχουν δημοσιευτεί σήμερα ξέρουμε πως μια τέτοια διατροφική συμπεριφορά θα μπορούσε να βοηθήσει τον σύγχρονο άνθρωπο, να πλησιάσει πιο κοντά σε βιολογικές καταστάσεις που κάποτε του ήταν οικείες και τον βοηθούσαν να είναι υγιής. Επίσης μια τέτοια διατροφική συμπεριφορά μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή σημαντικών σήμερα νόσων.
*Ο κ. Δημήτρης Κουρέτας είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Πηγή: Διαλλειματική νηστεία και αποφυγή νόσων: Eκδόσεις Αρμός, 2019. Δημήτρης Κουρέτας, Νίκος Γκουτζουράλς, Φώτης Τέκος
